Περισσότερες από 1.000 παράνομες επιχειρήσεις επαναπροώθησης προσφύγων στο Αιγαίο, από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι τον Μάρτιο του 2022, έχουν καταγράψει και τεκμηριώσει η γνωστή ερευνητική ομάδα Forensic Architecture και η αδελφή οργάνωση Forensis (ιδρύθηκε στο Βερολίνο, το 2021).
Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους για περισσότερο από έναν χρόνο δημοσιοποιούνται σήμερα διαδικτυακά (https://aegean.forensic-architecture.org/), σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα που αποτελεί την πληρέστερη και εγκυρότερη καταγραφή των ελληνικών επαναπροωθήσεων στο Αιγαίο, ενώ υπάρχει πρόβλεψη για τακτική επικαιροποίηση.
«Προκύπτουν στοιχεία μιας συστηματικής, εκτεταμένης και καλά μελετημένης φονικής πρακτικής», αναφέρουν οι δύο ομάδες, σημειώνοντας ότι δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης για τις επαναπροωθήσεις.
Τα στοιχεία που διασταύρωσαν και τεκμηρίωσαν με τεχνικές γεωεντοπισμού και χωρικής ανάλυσης προέρχονται από πρόσφυγες και οργανώσεις, όπως το Alarm Phone και η oργάνωση Agean Boat Report, από τη βάση δεδομένων της Frontex, την ιστοσελίδα του τουρκικού Λιμενικού και από έρευνα ανοιχτών πηγών.
Πρόκειται για 1.018 περιστατικά επαναπροώθησης συνολικά 27.464 προσφύγων, τα 600 από τα οποία έχουν διασταυρωθεί και τεκμηριωθεί πέρα από κάθε αμφιβολία. Καταγράφονται επίσης 11 νεκροί και 4 αγνοούμενοι κατά τη διάρκεια επαναπροωθήσεων, όπως και 26 περιπτώσεις που το Λιμενικό πέταξε τους πρόσφυγες κατευθείαν στη θάλασσα, χωρίς να χρησιμοποιήσει τις σχεδίες τύπου life-raft που χρησιμοποιεί κατά κόρον για επαναπροωθήσεις, από τον Μάρτιο του 2020. Δύο από τους ανθρώπους που πετάχτηκαν στη θάλασσα βρέθηκαν με τα χέρια δεμένα με χειροπέδες.
Σε 16 περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις διεξήχθησαν σε μεγάλη απόσταση από τα σύνορα, εντός των ελληνικών υδάτων, αναδεικνύοντας «υψηλό βαθμό συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών και εμπλεκόμενων, γεγονός που υποδεικνύει ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί προσεκτικά για να εμποδίζει την πρόσβαση στα ελληνικά παράλια», όπως σημειώνει η έρευνα.
Σε 122 επαναπροωθήσεις εμπλέκεται απευθείας η Frontex, που αναλαμβάνει κυρίως να εντοπίζει τις εισερχόμενες βάρκες και να ειδοποιεί τις ελληνικές αρχές. Η Frontex έχει, επίσης, γνώση 417 περιστατικών επαναπροώθησης, τα οποία κατέγραψε στη βάση δεδομένων της με τον παραπλανητικό όρο «αποτροπή εισόδου».
Σε τρεις επιχειρήσεις παρευρισκόταν το γερμανικό πολεμικό σκάφος του ΝΑΤΟ FGS Berlin.
Συνέντευξη: Στέφανος Λεβίδης, ερευνητής, Forensic Architecture
«Να σταματήσει αμέσως η βάναυση πρακτική»
● H ελληνική κυβέρνηση αρνείται ότι γίνονται επαναπροωθήσεις, μιλώντας για ψευδή στοιχεία της τουρκικής προπαγάνδας.
Πρόκειται για μόνιμη γραμμή άμυνας της ελληνικής κυβέρνησης, με σκοπό να απαξιώσει εκ των προτέρων κάθε σχετική έρευνα. Περάσαμε από ψιλό κόσκινο όλο το υλικό που δημοσιεύει η τουρκική ακτοφυλακή, το διπλο-τριπλοτσεκάραμε, ακριβώς επειδή γνωρίζουμε πολύ καλά το γεωπολιτικό παιχνίδι που παίζεται στην περιοχή. Για ένα περιστατικό χρησιμοποιούμε διαφορετικές βάσεις δεδομένων, φωτογραφίες από ομάδες προσφύγων στις ελληνικές ακτές ή το γεωγραφικό στίγμα που στέλνουν σε οργανώσεις, και, στη συνέχεια, να διασταυρώσουμε με τα στοιχεία της τουρκικής Ακτοφυλακής, ελέγχοντας αν ταυτίζονται τα άτομα, τα ρούχα, τα τατουάζ, τα πρόσωπα, συγκρίνοντας τους λόφους και το τερέν μέσα από εργαλεία χωρικής ανάλυσης, τοποθετώντας τις φωτογραφίες στον χάρτη.
Εχοντας δει ώρες υλικού, μπορώ να πω ότι η Τουρκία καταφέρνει να εμφανιστεί ως ανθρωπιστική δύναμη που σώζει τους ανθρώπους που επαναπροωθεί η ελληνική πλευρά. Πρόκειται για διπλωματική ήττα της Ελλάδας σ’ αυτό το επίπεδο, διότι στην ουσία η Ελλάδα εκχωρεί στην Τουρκία το δικαίωμα της διάσωσης στο Αιγαίο και άρα εκχωρεί με κάποιον τρόπο ένα μέρος της κυριαρχίας της.
● Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας απορρίπτει φωτογραφίες και βίντεο από επαναπροωθήσεις, επικαλούμενη ότι δεν έχουν μεταδεδομένα, τα στοιχεία δηλαδή που δείχνουν τον τόπο και τον χρόνο που τραβήχτηκαν. Είναι σωστό μεθοδολογικά;
Η επικέντρωση στα μεταδεδομένα είναι ένας τρόπος να μην κοιτάξεις το δάσος αλλά το δέντρο, να μην ασχοληθείς μ΄αυτό που δείχνουν τα πειστήρια. Τα μεταδεδομένα μπορεί να είναι σημαντικά, αλλά δεν είναι τα μόνα πειστήρια. Κοιτάμε έναν αστερισμό πειστηρίων, συγκρίνουμε φωτογραφίες και ψάχνουμε τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών πειστηρίων, για να ανασυνθέσουμε ένα συμβάν. Μπορείς να δες τον περιβάλλοντα χώρο, τη θέση του ήλιου, τις καιρικές συνθήκες, τι κυματισμό έχει εκείνη τη μέρα. Η ανυπαρξία μεταδεδομένων δεν αποτελεί από μόνη της κριτήριο για να αποκλειστεί ένα πειστήριο.
Και, φυσικά, τα μεταδεδομένα σβήνονται εύκολα, όταν σταλεί ένα αρχείο σε άλλη συσκευή. Σχεδόν όλες οι φωτογραφίες που φτάνουν στα χέρια μας έχουν σταλεί από κινητό σε κινητό και τα μεταδοδομένα έχουν σβηστεί και ξανασβηστεί εκατοντάδες φορές. Αν περιμέναμε τα μεταδεδομένα, δύσκολα θα τεκμηριώναμε τις επαναπροωθήσεις. Η κατάδυση στα μεταδεδομένα, στο μοριακό επίπεδο της φωτογραφίας είναι μια κίνηση υπεκφυγής προς τα μέσα, αντί για ένα βήμα πίσω, που θα αποκαλύψει το σύνολο των αποδεικτικών στοιχείων.
● Πώς βλέπετε τον τρόπο που καλύπτουν τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης τις επαναπροωθήσεις;
Ο,τι έχουμε μάθει για τις επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα, το έχουμε μάθει από μέσα ενημέρωσης του εξωτερικού και από μικρές ερευνητικές ομάδες στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της «Εφ.Συν.», ή από τον τοπικό Τύπο. Είναι σαφώς προβληματική η συνθήκη αυτή. Ως Ελληνας πολίτης ντρέπομαι πάρα πολύ και στεναχωριέμαι γι’ αυτό που συμβαίνει, κι αυτός ήταν και ένας κινητήριος μοχλός για την έρευνα. Στεναχωριέμαι διπλά να βλέπω ότι όλα αυτά γίνονται χωρίς να υπάρχει ανάλογη αντίδραση από τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία.
Το Αιγαίο, ένα παγκόσμιο σύμβολο φιλοξενίας και κινητικότητας, δείχνει εδώ τη σκοτεινή του πλευρά. Εχει σφραγιστεί και έχει μεταβληθεί σε όπλο, σε ιμάντα μεταφοράς ανθρώπων των οποίων οι ζωές μετρούν διαφορετικά στις άκρες της Ευρώπης. Ως πολίτες της Ελλάδας και της Ευρώπης, απαιτούμε να σταματήσει αμέσως αυτή η βάναυση πρακτική. Εχουμε δει αρκετά.
