«Τώρα βλέπουμε ξηρασίες κάθε δύο χρόνια, μερικές φορές κάθε χρόνο». Η Κένυα ξέρει από ξηρασίες. Στα βορειοανατολικά της αφρικανικής χώρας ο ντόπιος πληθυσμός περιμένει την πολυπόθητη βροχή για περισσότερα από δύο χρόνια. Την ίδια ώρα, όμως στα νοτιοδυτικά εδώ και δέκα χρόνια «πνίγονται» στο νερό…
Η Κένυα μαζί με το Μπουρούντι, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τη Ρουάντα, την Τανζανία, την Ουγκάντα, τη Ζάμπια, τη Μοζαμβίκη και την Αιθιοπία μοιράζονται τη γνωστή περιοχή των Μεγάλων Αφρικανικών Λιμνών. Μια σειρά λιμνών γύρω από το ανατολικό αφρικανικό ρήγμα, τμήμα της Κοιλάδας του Μεγάλου Ρήγματος, το οποίο εκτείνεται από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι τη Μοζαμβίκη. Η Κένυα «φιλοξενεί» 64 λίμνες, αριθμός που αντιστοιχεί στο 9,5% των λιμνών της αφρικανικής ηπείρου. Οκτώ από αυτές βρίσκονται στην Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος. Όλες είναι πλούσιες σε ανθρακικά άλατα και ορυκτά ενώ μόνο σε δύο το νερό είναι πόσιμο.
Εδώ και δέκα χρόνια η έκταση στις λίμνες της Κοιλάδας του Μεγάλου Ρήγματος αυξάνεται πλημυρίζοντας χωριά, καλλιεργήσιμη γη και καταφύγια άγριας ζωής. Γιατί συμβαίνει αυτό και τι μπορεί να γίνει; Δείτε το σχετικό ρεπορτάζ (με μετάφραση) από τον βρετανικό «Γκάρντιαν»:
«Το 2013 ο γεωλόγος Σάιμον Ονιγουέρε διαπίστωσε πρώτος ότι η λίμνη Μπαρίνγκο ήταν κατά τουλάχιστον δύο χιλιόμετρα μεγαλύτερη σε σχέση με τους επίσημους χάρτες της εποχής. Περαιτέρω έρευνα κατέδειξε ότι η επιφάνεια πολλών λιμνών στην Κοιλάδα του Μεγάλου Ρήγματος – από τη λίμνη Τουρκάνα στον Βορρά έως τη λίμνη Μαγκάντι στον Νότο – είχε αυξηθεί. Από το 2010 έως σήμερα η υδάτινη επιφάνεια στις λίμνες της Κένυας αυξάνεται με την τοπική κοινότητα να αδυνατεί να αντιμετωπίσει το φαινόμενο. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η λίμνη Νοκούρου, της οποίας το εμβαδό έχει αυξηθεί κατά 50% και έχει ήδη φτάσει στα όρια του Εθνικού Πάρκου της περιοχής θέτοντας σε κίνδυνο ένα υψίστης σημασίας καταφύγιο άγριας ζωής. Και ενός κακού μύρια έπονται…
Από τον Οκτώβριο του 2019 έως τον Ιούνιο του 2020 η περιοχή δέχθηκε ακόμη ένα καταστροφικό πλήγμα από τη φύση. Αδιάκοπες, καταρρακτώδεις βροχές έπληξαν την Κένυα με αποτέλεσμα να χαθούν εκατοντάδες ζωές εξαιτίας των κατολισθήσεων και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι να βρεθούν εκτοπισμένοι από τη γη τους. Το οικολογικό κόστος ήταν εξίσου βαρύ. Κανονικά πάνω από 20 χιλιόμετρα χωρίζουν τη λίμνη γλυκού νερού Μπαρίνγκο από την αλμυρή με αλκαλικό χαρακτήρα λίμνη Μπογκόρια. Όταν η περίοδος των βροχών σταμάτησε τα χιλιόμετρα που χώριζαν τις δύο τόσο διαφορετικές λίμνες από το να γίνουν μία ήταν μόνο 7. Εάν οι δύο λίμνες είχαν συγχωνευτεί το κόστος για τα δύο οικοσυστήματα θα ήταν καταστροφικό. Εν τω μεταξύ, η λίμνη Τουρκάνα, η μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου σε έρημο, επεκτάθηκε κατά 770 τετραγωνικά χιλιόμετρα αλλάζοντας για πάντα τη ζωή της φυλής Ελ Μόλο, της μικρότερης εθνοτικής ομάδας στην Κένυα, η οποία ζει στις όχθες της Τουρκάνα από περίπου το 1.000 π.Χ..
Τι προκαλεί λοιπόν την αύξηση του εμβαδού των λιμνών; Κυβερνητική έκθεση, η οποία δημοσιεύθηκε το 2021, προσπάθησε να ρίξει φως στην κατάσταση, αλλά έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει για να δώσει πειστικές απαντήσεις. Σύμφωνα με την κυβερνητική έκθεση το πρόβλημα εντοπίζεται στην αύξηση των όμβρων στη λεκάνη απορροής των λιμνών λόγω της κλιματικής κρίσης, στις μη βιώσιμες πρακτικές χρήσης της γης και στις κινήσεις των τεκτονικών πλακών. Πράγματι στις λίμνες Μπαρίνγκο και Μπογκόρια η εντατικοποίηση της γεωργίας και η αποψίλωση των δασών στις απότομες πλαγιές που περιβάλλουν τις λίμνες έχουν προκαλέσει έκπλυση του εδάφους, φράσσοντας τις κοίτες και εκτοπίζοντας το νερό. Ωστόσο, αυτή η εξήγηση της κυβερνητικής έκθεσης δεν καλύπτει την περίπτωση της λίμνης Τουρκάνα, η οποία βρίσκεται μέσα σε έρημο. Η αύξηση της υδάτινης επιφάνειας αυτής της λίμνης δεν μπορεί να οφείλεται ούτε στις ανύπαρκτες βροχοπτώσεις ούτε στην υπερκαλλιέργεια. Η έκθεση αποδίδει τις αλλαγές στην επιφάνεια της Τουρκάνα στο γεγονός ότι βρίσκεται πάνω σε ενεργό τεκτονικό ρήγμα της Κοιλάδας, το οποίο προκαλεί φυσικές μετακινήσεις στον πυθμένα της λίμνης. Επιπροσθέτως η αύξηση της σεισμικής δραστηριότητας αλλάζει τη ροή μεταξύ των υπόγειων υδάτων και του νερού της λίμνης. Καλές οι εκτιμήσεις αλλά δεν απαντούν στα καθημερινά προβλήματα των τοπικών κοινοτήτων και δεν δικαιολογούν την ολιγωρία της κυβέρνησης. Πολλοί πιστεύουν ότι η κυβέρνηση καθυστέρησε να ασχοληθεί με τις περιοχές των λιμνών γιατί δεν είναι η πρώτη φορά που ένα τέτοιο πρόβλημα προκύπτει στην Κένυα.
Οι βροχοπτώσεις του 1961 και του 1997 είχαν και τότε προκαλέσει καταστροφικές πλημμύρες και είχαν οδηγήσει σε αύξηση της έκτασης των λιμνών. Κάθε φορά όμως η φύση έβρισκε από μόνη της την αρχική της ισορροπία. Ως εκ τούτου το κράτος έστειλε απλά προμήθειες στους πληθυσμούς των πληγεισών περιοχών και «ανέθεσε» στη φύση να βρει τη λύση. Το κράτος παρέβλεψε επιδεικτικά το πόσο διαφορετικές είναι οι καταστάσεις σήμερα σε σχέση με το 1961. Καταρχάς έχει αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν και βιοπορίζονται από την καλλιέργεια της γης κοντά στις όχθες των λιμνών. Επιπλέον οι μικρές ή μεγάλες γεωλογικές αλλαγές σε συνδυασμό με την κλιματική κρίση έχουν αποδυναμώσει τη δυνατότητα της φύσης να ανακάμψει από μόνη της. Σήμερα το κόστος στους τοπικούς πληθυσμούς και ο αντίκτυπος στους βιότοπους της άγριας ζωής είναι ανυπολόγιστος και συνήθως μη αναστρέψιμος. Μέχρι στιγμής, σχεδόν 400.000 Κενυάτες έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους λόγω των πλημμυρών και πολλά προστατευόμενα είδη ζώων έχουν χάσει για πάντα τους βιότοπούς τους. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας που ζουν κοντά στις λίμνες πρέπει καθημερινά ‘να διαπραγματεύονται’ σε νερά γεμάτα κροκόδειλους για να φτάσουν στις τάξεις τους». Το ρεπορτάζ του «Γκάρντιαν» καταλήγει: «Με την πιθανότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων να αυξάνονται συνεχώς, ένα σχέδιο για τον μετριασμό των πλημμυρών στην περιοχή των Μεγάλων Αφρικανικών Λιμνών είναι ζωτικής σημασίας σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε».
