Με αφορμή το επεισόδιο μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας και την επαπειλούμενη επίσκεψη της Ν. Πελόζι στην Κίνα θα ήθελα να κάνω ένα σύντομο σχόλιο σε σχέση με την ευρύτερη γεωπολιτική σύγκρουση, και ένα ειδικά για τη θέση της Τουρκίας σε αυτή.
Ένας, δύο, τρεις… πολλοί πόλεμοι
Βλέπουμε να ανοίγονται διαρκώς νέα μέτωπα, και αναρωτιόμαστε γιατί. Έχω την εντύπωση πως τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Στο βαθμό που η Δύση χάνει την αναμέτρηση με τη Ρωσία στην Ουκρανία, δεν της μένουν παρά δύο μονάχα επιλογές. Η μία είναι να παραδεχθεί την ήττα της και να συνθηκολογήσει με όρους ατιμωτικούς, και οπωσδήποτε πολύ χειρότερους γι’ αυτήν απ’ αυτούς που ζητούσε η ρωσική πλευρά πριν το ξέσπασμα του πολέμου. Η άλλη επιλογή για τη Δύση είναι αυτό του οποίου είμαστε μάρτυρες: να προσπαθήσει να διευρύνει το πεδίο της σύγκρουσης, ανοίγοντας όλο και νέα μέτωπα, με την ελπίδα ότι έτσι θα εξαντληθεί κάποια στιγμή ο αντίπαλος και θα αποδυναμωθούν οι άμεσοι ή έμμεσοι σύμμαχοί του.
Αυτό νομίζω πως εξηγεί επαρκώς διάφορα πράγματα που βλέπουμε να συμβαίνουν: από τους λεονταρισμούς της Λιθουανίας στο Καλίνινγκραντ και της Νορβηγίας στο Μπάρεντσμπουργκ (τη μικρή ρωσική πόλη στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ στην Αρκτική) έως τις πρόσφατες αποκοτιές της Πελόζι στην Ταϊβάν. Και είναι αυτό που κατά τη γνώμη μου εξηγεί την αναθέρμανση τώρα της σύγκρουσης του Κοσόβου με τη Σερβία. Και φοβάμαι ότι οσονούπω θα προκύψει κάτι ανάλογο και στο εσωτερικό της Βοσνίας, ενώ υπάρχουν ένα σωρό άλλες εστίες, που μπορούν με το τίποτα να πάρουν φωτιά, όπως π.χ. ο άξονας Καζακστάν-Τουρκμενιστάν-Αζερμπαϊτζάν-Γεωργία.
Το ζητούμενο σε αυτές τις αναθερμάνσεις δεν είναι εξυπηρέτηση των ειδικών περιφερειακών στόχων που μπορεί να έχουν οι ΗΠΑ σε κάθε μία απ’ αυτές τις εστίες. Είναι η αυτή καθαυτή η διαμόρφωση του «γηπέδου» στο οποίο διεξάγεται η παγκόσμια γεωστρατηγική σύγκρουση.
Αυτή ήταν άλλωστε η βασική ιδέα που διέπει την αμερικανική εξωτερική πολιτική, ιδίως των Δημοκρατικών, εδώ και πολλά χρόνια. Είναι μια ιδέα μεταμοντέρνα στη σύλληψή της. Θα μπορούσαμε να την πούμε στρατηγική «διασποράς χάους»: να ανοίγονται τα πολεμικά μέτωπα, όχι τόσο για να προωθηθούν τα επιμέρους συμφέροντα που μπορεί να έχουν οι ΗΠΑ σε κάθε μία απ’ αυτές τις περιοχές, όσο για αυτή καθαυτή την πρόκληση εστιών πολεμικής σύγκρουσης. Ο στόχος δηλαδή δεν είναι το να κερδηθεί η μία ή η άλλη παρτίδα, αλλά το να αλλάξει η όλη σκακιέρα: να τεθεί σε δεύτερη μοίρα η οικονομία (εκεί δηλαδή που οι ΗΠΑ είναι αδύναμες), και να έρθει σε πρώτο επίπεδο το στρατιωτικό πεδίο (εκεί που οι ΗΠΑ θεωρούνται αδιαμφισβήτητα ανίκητες).
Έτσι προέκυψε το Ουκρανικό μαζί με μια σειρά άλλα μέτωπα (Συρία, Αφγανικό κλπ). Και βλέπουμε ότι, παρά τις αλλεπάλληλες αποτυχίες στα επιμέρους μέτωπα, η πολιτική αυτή, μέσω του Ουκρανικού, κατάφερε τελικά μία τουλάχιστον από τις βασικές της επιδιώξεις. Παρέσυρε την Γερμανογαλλική Ευρώπη σε επιλογές τελείως αντίθετες προς την επί δεκαετίες στρατηγική συνεργασία με Κίνα και Ρωσία. Και βλέπουμε τώρα αυτόν τον δαιμονικό μηχανισμό επιβολής και διασποράς του πολέμου να σπρώχνει όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα στη γενίκευση της πολεμικής σύγκρουσης, πέρα από κάθε οικονομικό ή άλλο ορθολογικό συμφέρον.
Θα μπορούσα να φανταστώ δύο τρόπους για να αποτραπεί η γενίκευση του πολέμου και η μετεξέλιξή του σε παγκόσμιο. Ο ένας είναι η πλήρης και σχετικά σύντομη κατίσχυση της Ρωσίας, πριν να προλάβουν οι Δυτικοί να κλιμακώσουν τη σύγκρουση ανοίγοντας τα μέτωπα που φιλοδοξούν. Ο άλλος θα ήταν ένα ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα στα κέντρα του δυτικού κόσμου· ένα κίνημα «ουδετερότητας» στο οποίο θα συμμετείχαν όχι μόνο απλοί άνθρωποι, νεολαία κλπ., αλλά και τμήματα του κεφαλαίου που πλήττονται από τον πόλεμο και τον διχασμό της διεθνούς οικονομίας.
Και στο βάθος Τουρκία
Υπάρχει σε όλο αυτό το τοπίο μια πτυχή που αφορά άμεσα την Ελλάδα και έχει να κάνει με την αντιφατική, υποτίθεται, στάση της Τουρκίας ως “επιτήδειου ουδέτερου”. Και υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα, μεταξύ αυτών και η ελληνική κυβέρνηση, που πιστεύουν πως η Ελλάδα θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την αντιφατικότητα της Τουρκίας προκειμένου τελικά να εξασφαλίσει την εύνοια των Δυτικών. Φρούδες ελπίδες…
Ας πω κατ’ αρχάς, εν είδει παρενθέσεως, πως η στάση της Τουρκίας είναι αντιφατική όσο βλέπει κανείς τα πράγματα με τα γεωπολιτικά κριτήρια της ένταξης στο ένα ή στο άλλο στρατόπεδο. Όμως η Τουρκία του Ερντογάν – όχι τώρα, αλλά εδώ και πολλά χρόνια – σκέφτεται με άλλους όρους. Το έχω πει και άλλες φορές, πως η Τουρκία δεν επιδιώκει να γίνει «μεγάλη περιφερειακή δύναμη», όπως λένε και ξαναλένε οι κατ’ επάγγελμα στρατηγικοί αναλυτές, πανεπιστημιακοί και δημοσιογράφοι. Ξεχνούν πως η Τουρκία ήταν πάντα περιφερειακή δύναμη. Αυτό που επιδιώκει τις τελευταίες δεκαετίες, έχοντας συνειδητοποιήσει την ευκαιρία που της προσφέρει η κρίση του δυτικού κόσμου και η ισχύς του Ισλάμ, είναι να αποτελέσει μεγάλη παγκόσμια δύναμη. Να είναι δηλαδή μέσα στις πέντε με εφτά μεγάλες δυνάμεις που θα ορίζουν τις τύχες του κόσμου ολόκληρου.
Με άλλα λόγια, ο Ερντογάν σκέφτεται εδώ και πολλά χρόνια με τους όρους του πολυπολικού κόσμου για τον οποίο μιλά ο Πούτιν, και που στην πραγματικότητα δεν είναι πολύ διαφορετικοί από τους όρους της μεταμοντέρνας γεωπολιτικής θεώρησης με τους οποίους σκέφτονται και οι Αμερικανοί. Και αυτό είναι που δυσκολεύει τους κλασικούς γεωστρατηγικούς αναλυτές να κατανοήσουν τόσο τη στάση της Τουρκίας, όσο και τη στάση των Δυτικών απέναντί της.
Όμως δεν θέλω να παρασυρθούμε σε θεωρητικές γεωπολιτικές συζητήσεις. Θέλω απλώς να επισημάνω τούτο. Πως ο επιθετικός τυχοδιωκτισμός της Τουρκίας ταιριάζει κουτί με αυτό που περιέγραψα παραπάνω: την πρόθεση δηλαδή του δυτικού στρατοπέδου να ανοίξει όλο και περισσότερα νέα πολεμικά μέτωπα ανεξαρτήτως ειδικών προδιαγραφών του κάθε επιμέρους μετώπου.
Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, τα πολεμικά ξεσπάσματα της Τουρκίας σε Συρία, Ανατ. Μεσόγειο, Αιγαίο … και στο βάθος Λιβύη, είναι τούτη την ώρα για τις ΗΠΑ και τον σκληρό πυρήνα των συμμάχων τους ένας καλοδεχούμενος παράγοντας επέκτασης και πολλαπλασιασμού των εστιών έντασης ανεξάρτητα από τους ιδιαίτερους στόχους της Τουρκίας. Διότι, όπως είπαμε, αυτό που τούτη την ώρα ενδιαφέρει από πλευράς στρατηγικής δεν είναι η ενίσχυση του ενός ή του άλλου παράγοντα, αλλά αυτή καθαυτή η «διασπορά χάους» στην ήδη πολυεπίπεδη γεωπολιτική σκακιέρα.
Όσοι λοιπόν πιστεύουν ότι οι Δυτικοί σύμμαχοι, επιδιώκοντας τον ορθολογικό «έλεγχο» των παικτών, θα τιθασεύσουν κάποια στιγμή τους Τούρκους, απατώνται πλάνην οικτρή. Ίσως οι Γερμανοί και οι Γάλλοι να σκέφτονται κάπως έτσι. Όταν όμως θα έρθει η κρίσιμη ώρα τα αμερικανικά επιτελεία θα επιβάλουν τη δική τους μεταμοντέρνα λογική, και τότε δυστυχώς θα αποδειχθεί ότι από ιστορική άποψη οι ανατολίτες Τούρκοι είναι πιο μπροστά από την Ελλάδα που έχει μείνει στην εποχή του Διαφωτισμού.
