Τι κι αν βρίσκεται σε εξέλιξη η 44^η σκακιστική Ολυμπιάδα στο Τσενάι της Ινδίας, τα σκακιστικά νέα που απασχολούν εν μέσω θερινής ραστώνης βρίσκονται κυρίως στο περιθώριο της αγωνιστικής σκακιστικής δραστηριότητας, διαμορφώνοντας ένα παρασκήνιο που προοιωνίζει εξελίξεις-φωτιά το προσεχές διάστημα.

Το πρώτο θέμα είναι η ίδια η φράση «44^η σκακιστική Ολυμπιάδα στο Τσενάι της Ινδίας». Η 44^η Ολυμπιάδα επρόκειτο να διεξαχθεί στο Χάντι Μανσίσκ, την πόλη της δυτικής Σιβηρίας που έχει φιλοξενήσει ως τώρα πάμπολλες σκακιστικές διοργανώσεις. Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ωστόσο, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, κατέστησαν επιτακτική ανάγκη τη διεξαγωγή της Ολυμπιάδας σε άλλη χώρα. Η ινδική κινητοποίηση υπήρξε άμεση: ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό 10 εκατομμυρίων δολαρίων συγκεντρώθηκε γρήγορα σε μια εθνική προσπάθεια που αντικατοπτρίζει τον σκακιστικό πυρετό που κυριαρχεί στη χώρα. Θυμίζουμε πως η Ινδία απέκτησε τον πρώτο της γκραν μετρ, τον μετέπειτα παγκόσμιο πρωταθλητή, Βισβανάθαν Ανάντ, μόλις το 1988. Σήμερα η χώρα διαθέτει 72 γκραν μετρ. Ενδεικτικό είναι ότι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, με τους αγώνες εν εξελίξει, είναι η δεύτερη ινδική ομάδα, αποτελούμενη από τα νεαρά «ταλέντα»-γκραν μετρ αυτή που κερδίζει τις εντυπώσεις στο τουρνουά, γεγονός ενδεικτικό τόσο του βάθους όσο και της δυναμικής του σκακιού στη χώρα.

Η συμβολή του Ανάντ, τόσο στην επιτυχία του ινδικού σκακιού, όσο και στην ταχύτητα συγκέντρωσης του απαιτούμενου μπάτζετ είναι μια ένδειξη των οργανωτικών ικανοτήτων του και της επιθυμίας του να μεταπηδήσει από την αγωνιστική δράση στον παραγοντισμό. Διόλου τυχαία λοιπόν, όταν μερικές βδομάδες μετά από την επισημοποίηση της ινδικής πρότασης για τη διοργάνωση της Ολυμπιάδας, ο νυν πρόεδρος της ΦΙΝΤΕ, Αρκάντι Ντβορκόβιτς, ανακοίνωσε το ψηφοδέλτιό του για τις εκλογές της Ομοσπονδίας, που διεξάγονται στο Τσενάι παράλληλα με την Ολυμπιάδα, στις 7 Αυγούστου, το όνομα του «Τίγρη από τη Μαντράς» βρισκόταν στη θέση του υποψήφιου αντιπροέδρου. Μια κίνηση που προφανώς σημαίνει ότι ο αμφισβητούμενος στη Δύση Ρώσος πρώην αναπληρωτής πρωθυπουργός βρήκε έναν ισχυρό σύμμαχο στην Ινδία.

Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας σημαίνουν ότι η σκακιστική Ολυμπιάδα διεξάγεται χωρίς τη συμμετοχή της εθνικής ρωσικής ομάδας, η οποία πάντα συγκαταλέγεται στα φαβορί. Σε συνδυασμό με την απουσία και της κινεζικής ομάδας, για λόγους που σχετίζονται με την πανδημία, καταλαβαίνει κανείς ότι ο χάρτης των αγωνιστικών φαβορί είναι σαφώς πιο στενός, με την Ινδία και τις ΗΠΑ να έχουν κατεβάσει τις ισχυρότερες ομάδες. Η απουσία ωστόσο των δύο παραδοσιακών σκακιστικών υπερδυνάμεων, για λόγους μάλιστα που σχετίζονται με τα δύο κομβικότερα γεγονότα που έχουν αναστατώσει τον πλανήτη τα τελευταία δύο χρόνια, επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι και το σκάκι δεν παίζεται μόνο στο γήπεδο, στη σκακιέρα εν προκειμένω, αλλά αποτελεί μέρος του δυναμικού συστήματος της ιστορίας, όπου η αγωνιστική «δικαιοσύνη» σχετικοποιείται.

Ο μεγάλος αποχαιρετισμός του Κάρλσεν στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα

Μια εβδομάδα περίπου προτού αρχίσει η σκακιστική Ολυμπιάδα, ανήμερα της παγκόσμιας ημέρας σκακιού, ο Μάγκνους Κάρλσεν πέταξε τη βόμβα: οι απειλές μου ότι δεν θα υπερασπιστώ τον τίτλο μου δεν είναι απλό καπρίτσιο, γεια σας. Ταυτόχρονα, ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αποσυρθεί και από το σκάκι. Το νο 1 στις λίστες του ΕΛΟ, ο αδιαμφισβήτητα καλύτερος παίκτης στον κόσμο αυτή τη στιγμή, θα συνεχίσει να αγωνίζεται σε τουρνουά –σε πολλά από τα οποία είναι πλέον συνδιοργανωτής- παράλληλα με αυτόν που θα ανακηρυχθεί παγκόσμιος πρωταθλητής από τη ΦΙΝΤΕ. Μια νέα δυαρχία βρίσκεται ενόψει.

Η κίνηση του Κάρλσεν δεν είναι παρόμοιας υφής με την άρνηση του Φίσερ να αγωνιστεί το 1975 εναντίον του Κάρποβ. Ο Φίσερ διαφώνησε με τη ΦΙΝΤΕ στα οργανωτικά ζητήματα. Ήθελε να παίξει αλλά με τους δικούς του όρους. Και οι συνομιλίες, φανερές και κρυφές, ώστε να γίνει το ματς κράτησαν χρόνια. Η άλλη βασική διαφορά είναι ότι το τέλος του Φίσερ από το παγκόσμιο πρωτάθλημα υπήρξε και το τέλος του από το σκάκι. Ο Κάρποβ, ως παγκόσμιος πρωταθλητής στα χαρτιά, δεν είχε να αντιμετωπίζει σε τουρνουά αυτόν που θεωρούταν καλύτερος παίκτης. Έπρεπε απλώς –απλώς!- να αποδείξει με τις επιδόσεις του ότι αξίζει τον τίτλο. Πράγμα που έκανε. Ο νικητής του ματς Νιπόμνιατσι-Ντινγκ από την άλλη θα ζει υπό τη γνώση ότι το νο 1 συνεχίζει να παίζει.

Πιο περίεργη είναι η σύγκριση με την περίπτωση του Εμάνουελ Λάσκερ. Πρωταθλητής από το 1894, όταν και κέρδισε τον Βίλχελμ Στάινιτς, ο Λάσκερ είχε συμφωνήσει να παίξει ένα ματς με τον Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα το 1920. Στους όρους της συμφωνίας συμπεριλαμβανόταν ότι αν εγκατέλειπε τον τίτλο τότε ο Κουβανός θα γινόταν αυτοδικαίως πρωταθλητής. Βλέποντας ότι δεν συγκεντρώνονται οι απαραίτητες χρηματοδοτήσεις για το ματς ο Λάσκερ παραιτήθηκε, αγνοώντας ότι στην Κούβα το απαραίτητο ποσό είχε συμπληρωθεί. Ο Καπαμπλάνκα όταν συνάντησε τον Λάσκερ στην Ολλανδία τον ενημέρωσε για τις εξελίξεις, εκείνος όμως παρέμεινε αμετάπειστος. Θα έπαιζε το ματς, αλλά με αυτόν στη θέση του διεκδικητή. Δήλωσε επίσης ότι ακόμη κι αν κέρδιζε αυτός, πρωταθλητής θα παρέμενε ο Καπαμπλάνκα. Αυτό τελικά δεν χρειάστηκε. Ο Λάσκερ ωστόσο δεν εγκατέλειψε το σκάκι μετά, συνέχισε, αλλά με προφανές το γεγονός ότι η εποχή του είχε παρέλθει. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, η μετάβαση ήταν ομαλή, με ελαφρές διαδικαστικές δυσλειτουργίες.

Η κατάσταση πιο πολύ ανακαλεί την περίοδο 1993-2006. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας διεκδικητών τον Ιανουάριο του 1993 ανέδειξε νικητή τον Βρετανό Νάιτζελ Σορτ. Μαζί με τον πρωταθλητή Κασπάροβ διαφώνησαν με τη ΦΙΝΤΕ σε μια σειρά ζητημάτων, με κυριότερο φυσικά το οικονομικό. Ως αποτέλεσμα, αποχώρησαν από την ομοσπονδία και ίδρυσαν μια παράλληλη, την Professional Chess Association (PCA), η οποία και διοργάνωσε το ματς. Η ΦΙΝΤΕ φυσικά δεν αναγνώρισε τους αποσχισθέντες και φτάσαμε στην πρωτοφανή εικόνα να έχουμε δύο παγκόσμιους πρωταθλητές, τον Ανατόλι Καρποβ, ως διάδοχο του Κασπάροβ, και τον ίδιο τον Κασπάροβ, ως νικητή του ματς με τον Σορτ. Το γεγονός ότι ο «πειρατής» πρωταθλητής ήταν και το νο 1 στον κόσμο οδήγησε σε κρίση νομιμοποίησης την ομοσπονδία.

Η αποσχιστική προσπάθεια του Κασπάροβ ωστόσο επλήγη βαθιά το 1996, όταν ο βασικός χορηγός του εγχειρήματος, η Intel, απέσυρε τη χρηματοδότησή της. Βασικός λόγος εικάζεται ότι ήταν η συμφωνία του Κασπάροβ με την IBM για το ματς με τον Deep Blue. Ξαναγυρίσαμε έτσι στο καθεστώς προ ΦΙΝΤΕ, όπου ο διεκδικητής πέραν των σκακιστικών ικανοτήτων του θα έπρεπε να μπορεί να βρίσκει και χορηγούς. Υπενθυμίζω ότι αυτή η ένδεια οδήγησε στη ματαίωση του ματς του Κασπάροβ με τον Σίροβ, που κέρδισε τον Κράμνικ στη τελική διαδικασία των διεκδικητών, με αποτέλεσμα ο Κασπάροβ να παίξει τελικά ξανά ματς μόλις το 2000, πέντε χρόνια μετά την τελευταία του αναμέτρηση, με έναν αντίπαλο που ουσιαστικά επέλεξε ο ίδιος: τον Βλαντιμίρ Κράμνικ. Με τη ΦΙΝΤΕ να παραμένει ωστόσο απονομιμοποιημένη, βρέθηκε η συμβιβαστική λύση της ενοποίησης των δύο πρωταθλημάτων το 2006.

Βέβαια, στην περίπτωση του Κάρλσεν δεν πρόκειται ακριβώς για το ίδιο πράγμα. Ο Κασπάροβ έφυγε από την ομοσπονδία και έκανε δική του. Επιπρόσθετα, διεκδίκησε το δικαίωμα να ονομάζεται παγκόσμιος πρωταθλητής. Ο Κάρλσεν, τουλάχιστον στις πρώτες δηλώσεις του δεν δείχνει να ασχολείται με τον τίτλο. Ίσα ίσα που η κούραση που συνεπάγεται αυτός είναι που τον οδήγησε στο να μην τον υπερασπιστεί, αλλά να συνεχίσει να είναι ενεργός σκακιστής στα τουρνουά. O Κάρλσεν επικαλείται την απόλαυση.

Τα πράγματα ωστόσο δεν είναι τόσο απλά. Παράγοντες της ομοσπονδίας επισημαίνουν σε ιδιωτικές συζητήσεις ότι ο Κάρλσεν διαθέτει όλα τα φόντα για να πετύχει εκεί που ο Κασπάροβ απέτυχε. Ενώ οι ανεπίσημοι χορηγοί την περίοδο του Κασπάροβ δεν είχαν σταθερότητα, σήμερα οι επιχειρηματικές κινήσεις του Κάρλσεν γύρω από το σκάκι δείχνουν ότι έχει συγκροτημένο σχέδιο που θα επέτρεπε, αν το επεδίωκε, να προχωρήσει σε ένα βιώσιμο εγχείρημα. Ταυτόχρονα, έχει συγκροτήσει και μια οργανωτική ομάδα που θα μπορούσε να «τρέξει» μια εναλλακτική ομοσπονδία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει παλαιότερο δημοσίευμα των New York Times, όπου αναλύεται λεπτομερώς η επιχειρηματική δραστηριότητα του Κάρλσεν, η Play Magnus, η σκακιστική πλατφόρμα που ίδρυσε ο παγκόσμιος πρωταθλητής, «είναι η μόνη εισηγμένη στο χρηματιστήριο σκακιστική εταιρεία στον κόσμο». Το 2019 η Play Magnus συγχωνεύτηκε με το chess24, ένα από τα πιο διαδεδομένα σκακιστικά σάιτ, με κάλυψη όλων των μεγάλων τουρνουά και ειδησεογραφία. Επιπροσθέτως, εκμεταλλευόμενη την παύση του «ζωντανού», επί σκακιέρας αγώνα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η εταιρεία του Κάρλσεν, με τον ίδιο ως «λαγό», διοργάνωσε μια ευρεία σειρά διαδικτυακών τουρνουά με τη συμμετοχή των ισχυρότερων σκακιστών. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς ότι ο Κάρλσεν έχει αναπτύξει όλα τα συστατικά στοιχεία που θα του επέτρεπαν να ανταγωνιστεί τη ΦΙΝΤΕ. Χρηματοδότηση, οργανωτική πείρα και, το κυριότερο, ειδησεογραφικό μέσο που θα διεξαγάγει τον ιδεολογικό αγώνα. Σε αντίθεση επίσης με την εποχή του Κασπάροβ, όπου δεν υπήρχε ίντερνετ, το κοινό πλέον έχει πολλαπλασιαστεί και η εικόνα του πρωταθλητή είναι πολύ πιο διαδεδομένη και πολύ πιο «εκκοσμικευμένη». Ο Κασπάροβ ανήκε σε μια εποχή σκακιστών-θεοτήτων, που η ταύτισή τους με το άθλημα ως βασιλικό παιχνίδι δεν ήταν συμβατή με τα τετριμμένα πράγματα της κοσμικής διαχείρισης. Ο Κάρλσεν όμως, όταν δεν παίζει σκάκι, είναι ένας από μας: αγαπά το ποδόσφαιρο, αγαπά το πόκερ, ντύνεται κάζουαλ. Αντίθετα, η ΦΙΝΤΕ είναι παλαιολιθικός αφηρημένος θεσμός –τον Κάρλσεν τον ξέρουν όλοι, τη ΦΙΝΤΕ;

Κι αν αυτές είναι οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, η συγκυρία έρχεται να τις ενισχύσει. Ο γενικευμένος αντιρωσισμός θα πρόσφερε δυνητικά την αφορμή. Με ένα σύνθημα απορωσοποίησης του παγκόσμιου σκακιού, με μια αναφορά στο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των χορηγιών της ΦΙΙΝΤΕ προέρχονται από Ρώσους ολιγάρχες εύκολα μια αντι-ομοσπονδία θα έβρισκε ερείσματα στη Δύση. Στην πραγματικότητα, φωνές για μια τέτοια εξέλιξη ακούγονται από τις πρώτες μέρες του πολέμου στην Ουκρανία. Ο νυν πρόεδρος Ντβορκόβιτς, ο οποίος εκλέχτηκε πριν από μερικά χρόνια με ευρεία συναίνεση για να εξυγιάνει μια ομοσπονδία που η επί 20ετία κυριαρχία του Κιρσάν Ιλιουμζίνοφ είχε καταστήσει κέντρο ύποπτων συναλλαγών, δέχεται δυτικές πιέσεις, παρόλο που η επίσημη θέση του είναι πλήρως εξισορροπημένη και καταδικαστική της εισβολής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ντβορκόβιτς αποφεύγει πλέον να παρίσταται σε διάφορες επίσημες διοργανώσεις της ΦΙΝΤΕ, κρατώντας ένα πολύ χαμηλό δημόσιο προφίλ. Εξάλλου οι διαχρονικές σχέσεις του με τον Πούτιν δεν πείθουν κανένα για την ειλικρίνεια των δηλώσεών του, σε μια εποχή που η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να φαίνεται τίμια.

Εν αναμονή των εκλογών

Με τις εκλογές στη ΦΙΝΤΕ να επίκεινται άμεσα, μοιάζει λογικό που ο Κάρλσεν δεν έχει ανοίξει όλα τα χαρτιά του. Μια ήττα του Ντβορκόβιτς θα έκανε τα πράγματα πιο εύκολα, όσο κι αν ο Ουκρανός αντίπαλός του, Αντρέι Μπαρισπόλετς μοιάζει να μην μπορεί να συσπειρώσει παρά τον συναισθηματικό αντιρωσισμό ικανό κομμάτι των ψήφων. Διόλου ευκαταφρόνητο ωστόσο είναι ότι το νο 2 στο ψηφοδέλτιό του είναι ο Πέτερ Χάινε Νίλσεν. Ο Νίλσεν έχει διατελέσει επί σειρά ετών «δεύτερος» του Κάρλσεν στα ματς για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Η στάση του κατά της Ρωσίας είναι άκρως επιθετική από την αρχή. Για τον Νίλσεν το πρόγραμμα της «απορωσοποίησης» του παγκόσμιου σκακιού είναι η σημαία που δεν παραλείπει να υψώνει σε κάθε ευκαιρία. Μια γρήγορη επισκόπηση του λογαριασμού του στο Twitter αρκεί: η κατάδειξη ότι όλοι οι χορηγοί των μεγάλων ρώσων παικτών είναι στις λίστες των δυτικών κυρώσεων μοιάζει με ταυτολογία. Ταυτολογία που πουλάει εντούτοις. Ασχέτως που δεν είναι ότι οι Ρώσοι έχουν αλλάξει αλλά είναι οι Δυτικοί που ανακάλυψαν με ζέση τον δολοφονικό χαρακτήρα του πουτινικού καθεστώτος.

Στην προσπάθεια αυτή ενεργό ρόλο παίζει και ο Γκάρι Κασπάροβ, ο οποίος τουλάχιστον έχει μια διαρκή αντιπουτινική στάση. Ο Κασπάροβ, που ήδη δήλωσε ότι όποιος διαδεχθεί τον Κάρλσεν στον παγκόσμιο θρόνο δεν θα έχει την αναγκαία νομιμοποίηση που απαιτεί ο τίτλος, σιγοντάρει επίσης τον Νίλσεν, ζητώντας επίμονα από τις δυτικές ομοσπονδίες να ενταχθούν ανοιχτά κατά του Ντβορκόβιτς.

Σ’ αυτό το πλαίσιο καταλαβαίνει κανείς ότι η στάση του Κάρλσεν είναι «τόσο όσο» ώστε να υποστηρίξει το κίνημα για την ανατροπή του υπάρχοντος προεδρείου της ΦΙΝΤΕ, στέλνοντας κι ένα μήνυμα για το μέλλον, ότι αν τα πράγματα θα συνεχίζουν να είναι όπως είναι, τότε δεν αποκλείεται κι αυτός να κινηθεί αλλιώς.