Ο πρόεδρος του Μεξικού έχει αρχίσει να διερευνά σχέδια να παρακάμψει το Κογκρέσο για να παραδώσει τον επίσημο έλεγχο της Εθνικής Φρουράς στον στρατό, μια κίνηση που θα μπορούσε να επεκτείνει τον έλεγχο του στρατού στην αστυνόμευση σε μια χώρα με υψηλά επίπεδα βίας, σύμφωνα με το Associated Press.

Αυτό έχει εγείρει ανησυχίες επειδή ο Πρόεδρος Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ κέρδισε την έγκριση για τη δημιουργία της δύναμης το 2019 με τη δέσμευση στο σύνταγμα ότι θα βρίσκεται υπό τον ονομαστικό πολιτικό έλεγχο και ότι ο στρατός θα έχει απομακρυνθεί από τους δρόμους μέχρι το 2024.

Ωστόσο, ούτε η Εθνική Φρουρά ούτε ο στρατός μπόρεσαν να μειώσουν την ανασφάλεια στη χώρα. Την περασμένη εβδομάδα, καρτέλ ναρκωτικών οργάνωσαν εκτεταμένους εμπρησμούς και επιθέσεις με πυροβολισμούς, τρομοκρατώντας τους πολίτες σε τρεις κύριες βορειοδυτικές πόλεις σε μια τολμηρή πρόκληση προς το κράτος.

Ωστόσο, ο Λόπες Ομπραδόρ θέλει να διατηρήσει τους στρατιώτες που εμπλέκονται στην αστυνόμευση και να αφαιρέσει τον πολιτικό έλεγχο της Εθνικής Φρουράς, της οποίας οι αξιωματικοί και οι διοικητές είναι κυρίως στρατιώτες, με στρατιωτική εκπαίδευση και μισθούς.

Όμως ο πρόεδρος δεν έχει πλέον τις ψήφους στο Κογκρέσο για την τροποποίηση του συντάγματος και έχει προτείνει ότι μπορεί να προσπαθήσει να το κάνει ως ρυθμιστική αλλαγή με απλή πλειοψηφία στο Κογκρέσο ή με εκτελεστικό διάταγμα και να δει αν τα δικαστήρια θα το επικυρώσουν.

Ο Λόπες Ομπραδόρ προειδοποίησε την Παρασκευή ενάντια στην πολιτικοποίηση του θέματος, λέγοντας ότι ο στρατός είναι απαραίτητος για την καταπολέμηση των βίαιων καρτέλ ναρκωτικών του Μεξικού. Μετά όμως το πολιτικοποίησε αμέσως ο ίδιος.

«Μια συνταγματική μεταρρύθμιση θα ήταν ιδανική, αλλά πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους, γιατί αυτή (η αντιπολίτευση) αντί να μας βοηθήσει, μας μπλοκάρει, υπάρχει πρόθεση να μας αποτρέψουν από το να κάνουμε οτιδήποτε», είπε ο Λόπες Ομπραδόρ.

Τα δύο κόμματα της αξιωματικής αντιπολίτευσης είχαν επίσης διαφορετικές θέσεις όταν ήταν στην εξουσία. Υποστήριξαν τον στρατό σε ρόλους δημόσιας ασφάλειας κατά τη διάρκεια των αντίστοιχων διοικήσεων τους από το 2006 και το 2012.

Όταν ο Λόπες Ομπραδόρ ήταν υποψήφιος για πρόεδρος, ζήτησε να αφαιρεθεί ο στρατός από τους δρόμους. Αλλά τώρα που βρίσκεται στην εξουσία – και βλέπει ανθρωποκτονίες να συμβαίνουν στα υψηλότερα επίπεδα που έχουν διατηρηθεί ποτέ – προφανώς άλλαξε γνώμη.

Έχει βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στον στρατό όχι μόνο για την καταπολέμηση του εγκλήματος. Βλέπει τον στρατό και το ναυτικό ως ηρωικά, πατριωτικά και λιγότερο διεφθαρμένα, και τους έχει εμπιστευτεί την κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής, τη λειτουργία αεροδρομίων και τρένων, την αναστολή μεταναστών και την επίβλεψη των τελωνείων στα λιμάνια.

Ο στρατός του Μεξικού έχει εμπλακεί βαθιά στην αστυνόμευση από την έναρξη του πολέμου των ναρκωτικών το 2006. Αλλά η παρουσία του ήταν πάντα κατανοητή ως προσωρινή, ένα διάλειμμα έως ότου το Μεξικό μπορούσε να δημιουργήσει αξιόπιστες αστυνομικές δυνάμεις.

Ο Λόπες Ομπραδόρ φαίνεται να έχει εγκαταλείψει αυτό το σχέδιο, αντ’ αυτού καθιστώντας τη στρατιωτική και οιονεί στρατιωτική δύναμη όπως η Εθνική Φρουρά την κύρια λύση. «Η θητεία τους πρέπει να παραταθεί», είπε.

«Πιστεύω ότι το καλύτερο είναι η Εθνική Φρουρά να είναι κλάδος του Υπουργείου Άμυνας για να της δώσει σταθερότητα με την πάροδο του χρόνου και να την αποτρέψει από το να διαφθαρεί», είπε. Θέλει επίσης ο στρατός και το ναυτικό να βοηθήσουν σε ρόλους δημόσιας ασφάλειας μετά το 2024, την τρέχουσα ημερομηνία που ορίζεται σε εκτελεστικό διάταγμα του 2020.

Η δύναμη έχει αυξηθεί σε 115.000, αλλά σχεδόν το 80% του προσωπικού της προερχόταν από τις τάξεις του στρατού.

Τα Ηνωμένα Έθνη και οι ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εκφράσει εδώ και καιρό επιφυλάξεις σχετικά με την υποχρέωση του στρατού να κάνει αστυνομική εργασία. και το Ανώτατο Δικαστήριο του Μεξικού δεν έχει ακόμη αποφασίσει σχετικά με πολλές προσφυγές κατά, όπως λένε οι επικριτές, αντισυνταγματικών καθηκόντων που έχουν δοθεί στην Εθνική Φρουρά.

Το γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η στρατιωτικοποίηση των πολιτικών θεσμών, όπως η αστυνόμευση, αποδυναμώνει τη δημοκρατία. Οι στρατιώτες δεν είναι εκπαιδευμένοι γι’ αυτό, ο στρατός από τη φύση του δεν είναι πολύ ανοιχτός σε έλεγχο, έχει εμπλακεί σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η παρουσία στρατευμάτων δεν έχει επιλύσει το πιεστικό ζήτημα του τρόπου μεταρρύθμισης της αστυνομίας, των εισαγγελέων και των δικαστηρίων.

Ενώ ο Λόπες Ομπραδόρ ισχυρίζεται ότι οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν γίνονται πλέον ανεκτές, η κυβερνητική Εθνική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει λάβει περισσότερες από χίλιες καταγγελίες για παραβιάσεις από την Εθνική Φρουρά. Η υπηρεσία έχει εκδώσει πέντε συστάσεις σε περιπτώσεις όπου υπήρχαν ενδείξεις υπερβολικής χρήσης βίας, βασανιστηρίων ή κακοποίησης μεταναστών.

«Το πρόβλημα με τη χρήση του στρατού σε πολιτικούς ρόλους είναι ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο για το τι συμβαίνει μέσα στις δυνάμεις», δήλωσε η Άνα Λορένα Ντελγκαντίλο, διευθύντρια της ομάδας πολιτών Foundation For Justice.

Η Ντελγκαντίλο είπε ότι η υπαγωγή της Εθνοφρουράς υπό το Υπουργείο Άμυνας, παρά το γεγονός ότι η συνταγματική γλώσσα την ορίζει ως δύναμη υπό την ηγεσία των πολιτών, είναι «αυταρχική», θα αμφισβητηθεί στο δικαστήριο και δεν θα βοηθήσει στην ειρήνευση της χώρας.

Η Ένωση Εργοδοτών του Μεξικού, Coparmex, ανέφερε σε μια δήλωση ότι οι δυνατότητες της κρατικής αστυνομίας θα πρέπει να ενισχυθούν. «Είναι αυτοί και οι (οι εισαγγελικές αρχές) που είναι εξουσιοδοτημένοι να αλληλεπιδρούν με τον άμαχο πληθυσμό», ανέφερε η οργάνωση.

Ίσως περισσότερο στην ουσία, η οιονεί στρατιωτική Εθνοφρουρά δεν κατάφερε να μειώσει το πεισματικά υψηλό ποσοστό ανθρωποκτονιών στο Μεξικό.

Η Σοφία ντε Ρομπίνα, δικηγόρος του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Miguel Agustín Pro Juárez, είπε ότι η Εθνοφρουρά «δεν κατάφερε να μειώσει τη βία», εν μέρει λόγω της στρατηγικής της στρατιωτικού τύπου για «κατοχή εδάφους».

Ενώ αυτή η στρατηγική – κατασκευή στρατώνων και τακτικές περιπολίες – μπορεί να είναι χρήσιμη σε απομακρυσμένες ή αγροτικές περιοχές, έχει αποδειχθεί λιγότερο χρήσιμη και έχει προκαλέσει ακόμη και αντιδράσεις στις αστικές περιοχές.

Η αστυνομία, η οποία είναι από τις πόλεις που υπηρετεί και ζει μεταξύ των κατοίκων, θα ήταν πιο αποτελεσματική, λένε οι ειδικοί. Ωστόσο, η εκτεταμένη διαφθορά, οι κακές αμοιβές και οι απειλές από καρτέλ κατά αστυνομικών έχουν αποδυναμώσει τις τοπικές και κρατικές αστυνομικές δυνάμεις.

Πάνω από 15 χρόνια εμπειρίας με τον στρατό σε αστυνομικούς ρόλους έχει δείξει «την αναλήθεια του παραδείγματος ότι ο στρατός επρόκειτο να λύσει τα προβλήματα», είπε η Ντελγκαντίλο.

Η ντε Ρομπίνα πρόσθεσε ότι η τελευταία κίνηση του Λόπες Ομπραδόρ σημαίνει ότι προσπαθεί να διατηρήσει τον στρατό στην αστυνόμευση επ’ αόριστον, «αψηφώντας πλήρως την υποχρέωση να είναι η δημόσια ασφάλεια» χωρίς περιορισμούς χρόνου ή στρατηγικής.