Η αισιοδοξία για το επόμενο κεφάλαιο της επανάκαμψης των αριστερών δυνάμεων στη Λατινική Αμερική μετριάσθηκε μετά τα αποτελέσματα στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Βραζιλία. Οι προσδοκίες για την εκλογή του Λουΐς Ινάσιου «Λούλα» ντα Σίλβα στην προεδρία (που πολλοί ευελπιστούσαν, πιστεύοντας τις δημοσκοπήσεις, ότι θα επιτυγχανόταν από τον πρώτο γύρο κιόλας) μένουν εκκρεμείς. Η μνησικακία (ressentiment) από το κυβερνητικό παρελθόν του Κόμματος των Εργατών (ΡΤ) επί της προεδρίας του Λούλα και της Ντζίλμα Ρούσεφ, αλλά και η επίδραση του Μπολσονάρου στο συντηρητικό ακροατήριο, ήταν πολύ μεγαλύτερες απ’ όσο φαινόταν.
Με καταμετρημένο το 99% των ψήφων, ο 76χρονος αριστερός πρώην πρόεδρος Λούλα έλαβε το 48%, ενώ ο 67χρονος Μπολσονάρου το 43%. Πολύ μακριά από τις 10 -15% μονάδες που μέτραγαν τη διαφορά τους οι δημοσκοπήσεις. Και όπως φαίνεται, το 23% των ψηφοφόρων που δεν αποκάλυπτε προεκλογικά την πρόθεσή του, στάθηκε αποφασιστικό για τη διαμόρφωση του αποτελέσματος. Άλλωστε, η ψήφος των αναποφάσιστων μαζί με την αποχή, το ποσοστό των έγκυρων ψηφοδελτίων και της επιλογής της «χρήσιμης» ψήφου ήσαν οι αποφασιστικές παράμετροι. Με τη διαφορά στα ποσοστά να είναι τόσο μικρή, πράγμα που αποδεικνύει πως όλες αυτές οι παράμετροι μέτρησαν καίρια, τα βλέμματα στρέφονται πλέον στην άγρα των λιγοστών ψήφων από τη δεξαμενή των άλλων υποψηφίων.
Τα ποσοστά των οπαδών από την (αναπάντεχα) τρίτη Σιμόνι Τέμπετ (4,19%) και τον μαινόμενο κατά του Λούλα πρώην υπουργό του Σίρου Γκόμεζ (3,05%) θα κρίνουν την ελάχιστη διαφορά με την οποία αναμένεται να κριθεί η προεδρία στον επόμενο γύρο σε τέσσερις εβδομάδες. Η πρώτη, που έλαμψε ως πολιτική προσωπικότητα κατά την παραπομπή του Μπολσονάρου για το σκάνδαλο με τους εμβολιασμούς, έχει δηλώσει πως θα αναμένει απτές ενδείξεις, για να αποφασίσει προς τα πού θα κλίνει η απόφασή της να συμβουλεύσει τους ψηφοφόρους της ποιόν να επιλέξουν. Ο δεύτερος, μην κρύβοντας τη μνησικακία του απέναντι στον Λούλα, είναι μάλλον βέβαιο πως θα ζητήσει από τους υποστηρικτές του να ψηφίσουν Μπολσονάρου.
Αλλά και η μικρή αποχή (20,94%) δείχνει πόσο αποφασιστικές και σκληρές ήσαν οι εκλογές αυτές. Ίσως οι πιο έντονες των τελευταίων δεκαετιών, με την πόλωση να έχει φθάσει στο κατακόρυφο. Τουλάχιστον δύο υποστηρικτές του Λούλα δολοφονήθηκαν από οπαδούς του Μπολσονάρου, ενώ οι διαδικτυακές επιθέσεις ήσαν καταιγιστικές και για τους δύο υποψηφίους (16 από τον Λούλα, 14 για τον Μπολσονάρου). Σημαντική παράμετρος φαίνεται πως ήταν και η προσωπική επαφή που είχαν οι υποψήφιοι για την κινητοποίηση του κοινού τους με τον πιο «ευκίνητο» Μπολσονάρου να επικρατεί στις μετακινήσεις εντός της χώρας και στις ζωντανές προεκλογικές εκδηλώσεις.
Από την πλευρά του ο Λούλα, στις δηλώσεις του από ξενοδοχείο του Σάου Πάουλου, έδειξε αισιοδοξία: «Θα κερδίσουμε, αυτό είναι απλώς μια παράταση. Από αύριο επιστρέφουμε στην εκστρατεία». Ενώ ο Μπολσονάρου εμφανίστηκε στις πύλες του προεδρικού μεγάρου στη Μπραζίλια για να πει ότι καταλαβαίνει πως «υπάρχει θέληση για αλλαγή, αλλά ορισμένες αλλαγές μπορεί να είναι προς το χειρότερο».
Ο ακροδεξιός πρόεδρος έχει ακόμη να παίξει το χαρτί της ζοφερής μνήμης μεγάλης μερίδας του κόσμου για το «Πετιστικό» παρελθόν και την οργή της κοινωνίας εναντίον των Λούλα και Ρούσεφ, που είχε καταλήξει στην καταδίκη του πρώτου και την καθαίρεση της δεύτερης. Η αποστροφή για το ΡΤ άλλωστε ήταν και η μόνη καθοριστική παράμετρος για την εκλογή του Μπολσονάρου. Από την άλλη, ο Λούλα μπορεί κάλλιστα να παίξει το χαρτί της προκλητικά αδιάφορης έως καταστροφικής πολιτικής του ακροδεξιού ηγέτη ως προς την προστασία του Αμαζονίου και την μισαλλόδοξη αδιαφορία του για την εμβολιαστική εκστρατεία στη διάρκεια της πανδημίας. Το μόνο που έχει να επικαλεσθεί ο Μπολσονάρου είναι η καλή πορεία της οικονομίας, η οποία εν τούτοις δεν είναι και τόσο ανθηρή, ώστε να του επιτρέπει να θριαμβολογεί, καθώς καταγράφει τον υψηλότερο πληθωρισμό (8,9%) από το 1994.
Παράλληλα με το αποτέλεσμα των δύο υποψηφίων, πάντα θα πρέπει να προσμετρούμε και τα άλλα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία που καταρτίζουν την εικόνα της πολιτικής ηγεμονίας που δημιουργείται μετά από μία εκλογική αναμέτρηση. Ιδίως σε ένα ομοσπονδιακό κράτος όπως η Βραζιλία, όπου ο βολονταρισμός της κεντρικής εξουσίας μετριάζεται από την ανεξαρτησία των εξουσιών σε περιφερειακό επίπεδο. Και σε αυτό το επίπεδο, η πραγματικότητα δείχνει πως ο Μπολσονάρου απέδειξε πως διέθετε περισσότερη υποστήριξη απ’ όση, με βάση τη φαινομενολογία των μακροσκοπικών στοιχείων, νομίζαμε. Σημαντικά ονόματα του μπολσοναρισμού, με μεγάλη επιρροή σε κοινωνικά και ιδίως θρησκευτικά ακροατήρια έχουν κάνει άλμα στο Κογκρέσο της χώρας, ενώ στη Γερουσία σημείωσε θρίαμβο, καθώς εξέλεξε 18 από τις 27 διεκδικούμενες έδρες. Και οι υποψήφιοι κυβερνήτες που υποστηρίζονται (και χρηματοδοτούνται) από τον Μπολσονάρου κέρδισαν στον πρώτο γύρο σε εννέα πολιτείες, συμπεριλαμβανομένου του Ρίο ντε Ζανέιρου, της Ομοσπονδιακής Περιφέρειας της Μπραζίλιας και του Παρανά – κοντολογίς σε κάποιες από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες περιφέρειες.
Από το στρατόπεδο του Λούλα, ο αντίστοιχος αριθμός ανέρχεται σε πέντε. Και το πιο ενδιαφέρον; Σε ένα από τα προπύργια του «Πετισμού», το Σάου Πάουλου, ο πρώην στρατιωτικός και υπουργός του Μπολσονάρου, Ταρσίζιου Φρέιτας με 42% διεκδικεί στον δεύτερο γύρο την πολιτεία από τον Φερνάντου Αντάντζι (35%). Δηλ. ξεπέρασε κατά πολύ τον φερόμενο ως άμεσο διάδοχο του Λούλα στο ΡΤ, πρώην δήμαρχο της οικονομικής μητρόπολης της χώρας και αντίπαλο του Μπολσονάρου στις προηγούμενες εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις δε, έφεραν τον Αντάντζι ήδη νικητή με μεγάλη διαφορά από τον πρώτο γύρο, κάνοντας το Εργατικο Κόμμα να ονειρεύεται ότι θα κατακτούσε το πλουσιότερο κρατίδιο στη Βραζιλία.
Πλέον οι δύο υποψήφιοι θα αναμετρήσουν την πραγματική δύναμή που διαθέτουν στις εκλογές της 30ης Οκτωβρίου. Μία αναμέτρηση που το αποτέλεσμά της κρίνεται κομβικό, όχι μόνον για τη χώρα, αλλά και για τον πλανήτη ολάκερο, καθώς από τις φυσικές πηγές της Βραζιλίες εξαρτάται το παγκόσμιο κλίμα.
Ο Λούλα βασίζεται στο γεγονός ότι μέσα στα δέκα κόμματα που στηρίζουν την υποψηφιότητά του βρίσκεται ο Ζεράλντου Αλκμίν, σημαντικός ηγέτης της κεντροδεξιάς, πρώην αντίπαλός του στις εκλογές του 2006, γεγονός που αμβλύνει κάπως την εικόνα του «ριζοσπάστη», που επικαλείται ο αντίπαλός του. Η διαρκής επίκληση από τον Λούλα των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και του μετριασμού των ανισοτήτων που επέτυχε η κυβέρνησή του, όπως και η καταρριφθείσα εν τέλει σκευωρία των σκανδάλων, που τον έστειλαν έως και στη φυλακή, στόχο έχει να κινητοποιήσει και να προσελκύσει ακόμη περισσότερους ψηφοφόρους. Κατά κανόνα, οι φτωχοί, οι γυναίκες, οι μιγάδες και μαύροι ψηφίζουν τον αριστερό υποψήφιοι, ενώ οι ψηφοφόροι του Μπολσονάρου ανήκουν στα ανώτερα στρώματα, με καλύτερο μορφωτικό επίπεδο, ενώ σε μεγάλο ποσοστό ελκύει τον ανδρικό και λευκό πληθυσμό.
Η αναμέτρηση στη Βραζιλία έχει λοιπόν και βασικά πολιτισμικό και βαθιά ιδεολογικό χαρακτήρα. Είναι μία αναμέτρηση ανάμεσα στους προνομιούχους και τις περιθωριοποιημένες μάζες. Στους πιο «απολιτικούς» ή συντηρητικούς, συχνά ρατσιστές, που βλέπουν τους αδύναμους ως δυνάμει εγκληματίες ή κομμουνιστές. Είναι ανάμεσα στους οπαδούς της δικτατορίας (1965-1990) και σε όσους διεκδικούν κοινωνικά, φυλετικά δικαιώματα και δικαιώματα στο φύλο ή τις αμβλώσεις. Φέρει αντίπαλους του ένθερμους νεοφιλελεύθερους, που δεν θέλουν το κράτος, και ανθρώπους που πιστεύουν πως οι θεσμοί πρέπει να τους προστατεύουν όλους.
Είναι μία μάχη ανάμεσα σε φανατικούς «αντικομμουνιστές», συχνά οπαδούς της οπλοφορίας, και ανθρώπους που πιστεύουν στη συναδέλφωση των λαών, των κοινοτήτων, την προστασία του περιβάλλοντος. Οι επόμενες εκλογές στην Βραζιλία είναι αποφασιστικές γιατί λειτουργούν σαν μία εικόνα των αντιπαλοτήτων και των αναμετρήσεων που αρχίζουμε να βλέπουμε ήδη και στην Ευρώπη (Ιταλία, Σουηδία, Γαλλία, σύντομα Ισπανία): ανάμεσα σε μία αποδεκτή νέα ακροδεξιά κι ένα κομμάτι της κοινωνίας που ακόμη διατηρεί ένα ψήγμα του διαφωτιστικού προγράμματος για τον κόσμο.
