Βρισκόμαστε στην πρωτεύουσα του Λιβάνου και είναι Φεβρουάριος του 2008. Οι φοιτητές του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Βηρυτού, Haig Papazian, Andre Chedid και Omaya Malaeb νιώθοντας πιεσμένοι από το πρόγραμμα σπουδών και κυρίως την τεταμένη πολιτική κατάσταση στη χώρα τους, αποφασίζουν να το ρίξουν στην τέχνη για λόγους ψυχολογικής ισορροπίας και προσκαλούν μουσικούς να τζαμάρουν. Στην ανοιχτή πρόσκληση ανταποκρίθηκαν αρκετοί μουσικοί, αλλά στο τέλος τέσσερις από αυτούς, αναμεσά τους και ο ανοιχτά γκέι τραγουδιστής Hamed Sinno, αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια μπάντα: τους Mashrou’ Leila («Εγχείρημα Λέϊλα» ή «Εγχείρημα της Νύχτας» σε μια πρόχειρη μετάφραση).
Την περίοδο αυτή, ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στην Χεζμπολάχ και τις κυβερνητικές δυνάμεις του κεντροδεξιού σουνιτικού «Κινήματος του Μέλλοντος», ύστερα από προσπάθειες του τελευταίου να περιορίσει την σιιτική αντιστασιακή οργάνωση, μαστίζουν τη χώρα και ο συνδυασμός της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης με την queer ταυτότητα της μπάντας, δεν άφηνε πολλά περιθώρια για το μέλλον της. Σε καμία περίπτωση, υπό αυτές τις συνθήκες, δεν θα περιμέναμε την επιτυχία αυτού του indie rock συγκροτήματος στον γεωγραφικό χώρο της Μέσης Ανατολής.
Η επιτυχία όμως ήρθε και ήταν σαρωτική, σε μια ακόμη απόδειξη πως οι δυτικές αφηγήσεις για τον αραβικό κόσμο είναι εξαιρετικά μονόπλευρες και δεν αναδεικνύουν το πολύχρωμο μωσαϊκό, από το οποίο αυτός απαρτίζεται. Ένα μωσαϊκό όμως αποτελείται, ως γνωστόν, από πολλές ψηφίδες και κάποιες από αυτές δεν συμμερίστηκαν την επιτυχία του συγκροτήματος. Βαθιά πολιτικοποιημένοι, ανορθόδοξοι, ανοιχτά queer, οι Mashrou’ Leila δεχόντουσαν καθημερινά απειλές και κατάρες, ενώ συγκεκριμένα περιστατικά προκάλεσαν τρομακτικές πιέσεις στους μουσικούς. Και οι άνθρωποι έχουν όρια. Τον Σεπτέμβριο του 2022 το συγκρότημα ανακοίνωσε τη διάλυσή του.
Το ταξίδι των Mashrou’ Leila αυτά τα 14 χρόνια τα είχε όλα. Δόξα, επιτυχίες, αγώνες, απειλές και αίμα, όλα να εμπλέκονται με μια ταραγμένη πραγματικότητα σε αυτή τη γειτονιά του κόσμου. Η σύνδεση της μουσικής τους με αυτήν την πραγματικότητα, ήταν, πιθανά, και το κλειδί της επιτυχίας τους. Αυτό το ταξίδι θα παρουσιάσουμε, μαζί με την πραγματικότητα την οποία βίωνε το μουσικό σχήμα, ακολουθώντας τους σταθμούς της καριέρας τους. Και ξεκινάμε από τον Λίβανο του 2008.
Λίβανος, 2008
Το σχήμα κάνει τις πρώτες του πρόβες, την ώρα που η Χεζμπολάχ καταλαμβάνει γειτονιές της Βηρυτού. Με τη χώρα στα πρόθυρα εμφύλιας σύρραξης, μάλλον και οι ίδιοι δεν περίμεναν να παίξουν σύντομα μπροστά σε κοινό. Αλλά το Κατάρ καλεί τις αντιμαχόμενες πλευρές σε συνομιλίες και τέλη Μαΐου υπογράφεται η Συμφωνία της Ντόχα. Η Βηρυτός γιορτάζει το ίδιο βράδυ με ένα σόου πυροτεχνημάτων και η μπάντα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Παγκόσμιας Ημέρας Μουσικής τον επόμενο μήνα. Ήδη από την πρώτη εμφάνιση, κάνουν εντύπωση με τη θεματολογία των στίχων να κινείται γύρω από τη σεξουαλικότητα και την πολιτική.
Την επόμενη χρονιά συμμετέχουν σε ραδιοφωνικό διαγωνισμό και κερδίζουν την πρώτη θέση με το τραγούδι «Raksit Leila», τόσο με την ψήφο της κριτικής επιτροπής όσο και με του κοινού. Το βραβείο είναι η σύναψη συμβολαίου με δισκογραφική εταιρεία. Η πρώτη τους εμφάνιση μετά τον διαγωνισμό, σε ένα παλιό εργοστάσιο στα περίχωρα της Βηρυτού, ήταν από κάθε άποψη εξαιρετικά επιτυχημένη. Ποτέ ξανά ο χώρος δεν δέχθηκε τέτοια πλήθη, όπως στη συναυλία τους, η οποία χαρακτηρίστηκε ως το πιο επιτυχημένο εναλλακτικό μουσικό γεγονός της χρονιάς. To 2010 θα εμφανιστούν στο Μουσικό Φεστιβάλ της Βύβλου, το σημαντικότερο της χώρας, και από τότε θα καθιερωθούν και στην εμπορική σκηνή. Δύο χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 2012 θα ανοίξουν το Φεστιβάλ της Μπαάλμπεκ, ιστορικής πόλης η οποία σήμερα θεωρείται προπύργιο της Χεζμπολάχ. Η ισλαμιστική οργάνωση φάνηκε να μην βρίσκει κάποιο πρόβλημα ούτε στους στίχους του συγκροτήματος, ούτε στην ανοιχτή υποστήριξή τους στους ΛΟΑΤΚΙ της χώρας.
Ιορδανία, 2016
Η Χεζμπολάχ μπορεί να είναι ισλαμιστική οργάνωση, αλλά πάνω από όλα είναι και αντι-ιμπεριαλιστική. Έτσι, έδωσε τα συγχαρητήριά της στο συγκρότημα μαζί με την πλήρη πια αποδοχή της, όταν οι Mashrou’ Leila αρνήθηκαν να εμφανιστούν μαζί με τους Red Hot Chili Peppers το φθινόπωρο του 2012 στην Βηρυτό. Ο λόγος; Η εμφάνιση του αμερικανικού συγκροτήματος στο Ισραήλ πριν την προγραμματισμένη συναυλία στον Λίβανο. Το πολιτικοποιημένο συγκρότημα, το οποίο τραγουδούσε για την καθημερινότητα και τις ελπίδες των αραβικών λαών, αρνήθηκε να συσχετιστεί με οτιδήποτε νομιμοποιεί το κράτος του Ισραήλ και την καταπίεση των Παλαιστινίων αδελφών του.
Με τη φήμη τους να ξεφεύγει πια από τα όρια της χώρας τους, οι Mashrou’ Leila μετατρέπονται σε ένα από τα δημοφιλέστερα συγκροτήματα του αραβικού κόσμου, χωρίς να κάνουν εκπτώσεις στο περιεχόμενο των τραγουδιών τους. Θρησκευτική ελευθερία, σεξουαλική ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη είναι τα θέματα τα οποία ξεσηκώνουν νέους και νέες και οι προτάσεις για συναυλίες πληθαίνουν καθημερινά.
Τον Απρίλιο του 2016, το συγκρότημα είχε προγραμματίσει συναυλία στο Αμμάν της Ιορδανίας, την πέμπτη από το 2011. Η Ιορδανία, χώρα μουσουλμανική, που όμως περιλαμβάνει και μια από τις αρχαιότερες κοινότητες Χριστιανών, έχει τη φήμη του φιλελεύθερου ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα κράτους,. Η συναυλία αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Σφοδρές αντιδράσεις οδήγησαν τις τοπικές αρχές όχι μόνο στην απαγόρευση της συγκεκριμένης διοργάνωσης, αλλά και σε ένα ανεπίσημο αλλά πολύ πραγματικό απαγορευτικό για μελλοντικές παρουσίας των Mashrou’ Leila στη χώρα. Το συγκρότημα και τα μέλη του ήταν personae non gratae στο Αμμάν.
Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι πως εναντίον του συγκροτήματος δεν ξεσηκώθηκε το μουσουλμανικό στοιχείο, όπως θα πιστεύαμε στη Δύση, αλλά το χριστιανικό. Οι Χριστιανοί επίσκοποι ήταν αυτοί οι οποίοι παραπονέθηκαν στις ιορδανικές αρχές, οι οποίες με τη σειρά τους, αναπαρήγαγαν μια ρητορική περί των ανήθικων αξιών του συγκροτήματος και το ασυμβίβαστο αυτών με την ιορδανική κοινωνία. Στο κέντρο της κριτικής βρέθηκε το τραγούδι «Djin», ένας διονυσιακός ύμνος, και παρά τις αντιδράσεις εντός Ιορδανίας, η απαγόρευση δεν άρθηκε ποτέ.
Αίγυπτος, 2017
Δεκάδες χιλιάδες ήταν οι θεατές της συναυλίας τον Σεπτέμβριο του 2017 στο Κάιρο της Αιγύπτου. Όταν ο Hamed Sinno ερμήνευσε το τραγούδι «Shim el Yasmine»μ το οποίο πραγματεύεται ανοιχτά τον ομόφυλο έρωτα, η λεσβία και κομμουνίστρια ακτιβίστρια Sarah Hegazi σήκωσε την πολύχρωμη σημαία υπερηφάνειας. Η Αίγυπτος όμως έχει περάσει από την Αραβική Άνοιξη στο αιματηρό αυταρχικό καθεστώς του στρατάρχη Αμπντελφάταχ Αλ-Σίσι, σημερινού στενού συμμάχου της δικής μας χώρας. Με το τέλος της συναυλίας επικρατεί ένα χάος στους δρόμους του Καΐρου, όταν η αστυνομία συνέλαβε πολλούς από τους συμμετέχοντες, στη βάση των βρετανικών αποικιακών νόμων περί πορνείας και ομοφυλοφιλίας με τους οποίους εισήχθη η ποινικοποίηση του ανδρικού ομόφυλου έρωτα, ανατρέποντας παράδοση αιώνων στη μουσουλμανική, αλλά ανεκτική Αίγυπτο.
Η Sarah Hegazi συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, κακοποιείται σεξουαλικά και βασανίζεται συστηματικά επί τρεις μήνες. Καταφέρνει και διαφεύγει στον Καναδά, όπου και λαμβάνει άσυλο και συνεχίζει την πολιτική της δράση. Η φρίκη που βίωσε όμως τη στοιχειώνει, υποφέρει από κατάθλιψη, κρίσεις πανικού και τελικά βάζει τέλος στο μαρτύριό της, αυτοκτονώντας στις 14 Ιουνίου του 2020.
Ο τραγουδιστής Hamed Sinno σίγουρα δεν περίμενε αυτή την εξέλιξη όταν το συγκρότημά του έδινε τη συναυλία. «Ήταν ανυπέρβλητα σκληρό για μένα. Ένιωθα τύψεις για πολύ καιρό. Δεν ήθελα να γράφω πια μουσική» είχε δηλώσει μερικά χρόνια αργότερα για την ημέρα εκείνη.
Λίβανος, 2019
Επιστροφή στη γενέτειρα του συγκροτήματος και το Φεστιβάλ της Βύβλου. Ο Λίβανος βρίσκεται ξανά σε κρίση, αυτή τη φορά οικονομική, η οποία σύντομα θα γινόταν και πολιτική. Παρά την κρίση, το φεστιβάλ πραγματοποιείται κανονικά και δεν θα μπορούσε να λείπει η πλέον δημοφιλής μπάντα Mashrou’ Leila. Αλλά το συγκρότημα δεν έμελλε να βρεθεί στη σκηνή.
Οι χριστιανικές κοινότητες του Λιβάνου, ιδίως οι Καθολικές, στοχοποιούν την μπάντα και προχωρούν σε δυναμικές διαμαρτυρίες ενώ ταυτόχρονα διακινούν πως οι υπερασπιστές των ΛΟΑΤΚΙ είναι φιλοσιωνιστές, ώστε να αποδομήσουν την εικόνα του συγκροτήματος στην λιβανέζικη κοινωνία. Το «Ελεύθερο Πατριωτικό Μέτωπο», χριστιανικό πολιτικό κόμμα προσκείμενο στον πρόεδρο της χώρας Μισέλ Αούνμ κάλεσε τον κόσμο όχι απλά να πιέσει για ακύρωση της εμφάνισης των Mashrou’ Leila, αλλά να επέμβει και βίαια σε περίπτωση που τελικά εμφανιστεί το συγκρότημα. Οι απειλές είναι καθημερινές και το Φεστιβάλ ενδίδει στον τρόμο και ακυρώνει τη συναυλία.
Αμέσως υπήρξαν αντιδράσεις από θαυμαστές των Mashrou’ Leila, ακτιβιστές και οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία. Διαδηλώσεις διαμαρτυρίας χτυπήθηκαν από την αστυνομία, ενώ άλλα συγκροτήματα που εμφανίστηκαν στα πλαίσια του φεστιβάλ είτε συμπεριέλαβαν τραγούδια των Mashrou’ Leila είτε, όπως στην περίπτωση της Ολλανδικής μέταλ μπάντας «Within Temptation», απέσυραν εντελώς τη συμμετοχή τους. Την ημέρα της ακυρωμένης συναυλίας, στις 21.00 ακριβώς, μπαρ και εστιατόρια σε όλη την Βηρυτό έπαιξαν μουσική των Mashrou’ Leila. Την τιμητική του είχε το κομμάτι «Idols» το οποίο είχε στοχοποιηθεί από τις χριστιανικές κοινότητες ως βλάσφημο.
Το τέλος των Mashrou’ Leila και η ηττοπάθεια στον Λίβανο
Ο συνεχιζόμενος πόλεμος εναντίον τους και οι καθημερινές απειλές, λύγισαν τους queer καλλιτέχνες. Η ανακοίνωση του τέλους της μπάντας συνοδεύτηκε με πανηγυρισμούς από τους πολυάριθμους πια επικριτές της και διαμαρτυρίες από τους εξίσου πολυάριθμους υπερασπιστές της. Σε κάθε περίπτωση, οι καλλιτέχνες πια μένουν στην Αμερική για τη δική τους προστασία, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έχουν ενσωματωθεί εκεί και ας αποτελούν την πρώτη αραβική μπάντα που βρέθηκε στο εξώφυλλο του «Rolling Stone». Σε μια συναυλία τους στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αφιέρωσαν ένα τραγούδι σε ένα κορίτσι που ανακάλυψε πως: «είναι δύσκολο να είσαι γυναίκα στην Βυρητό, αλλά πολύ δύσκολο είναι να είσαι έγχρωμος στις ΗΠΑ».
Το τέλος του συγκροτήματος ήρθε σε μια δύσκολη στιγμή για τον Λίβανο, ο οποίος τα τελευταία τρία χρόνια βιώνει βαθιά οικονομική κρίση. Eνα ρεύμα απελπισίας και ηττοπάθειας έχει σαρώσει τη λιβανέζικη κοινωνία και υποπτευόμαστε πως είναι το ίδιο ρεύμα το οποίο τσάκισε τη θέληση των Mashrou’ Leila. Ο Λίβανος τελεί υπό καθεστώς capital controls, υπάρχουν ενεργειακές ελλείψεις, παρά το πετρέλαιο το οποίο στέλνει το Ιράν στην Χεζμπολάχ, ελλείψεις τροφίμων και φαρμάκων. Η κρίση, η οποία ξεκίνησε το 2019 και τότε σημαδεύτηκε από μεγάλες διαδηλώσεις, γιγαντώθηκε με την πανδημία και την καταστροφική έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού το 2020. Η κατάσταση σήμερα είναι απελπιστική, με αύξηση της βίας εναντίον γυναικών και παιδιών, μια έκρηξη ψυχικών νοσημάτων και μια τρομακτική αύξηση στον αριθμό των αυτοκτονιών. Λόγω της κρίσης υπάρχει υποκαταγραφή των περιστατικών, αλλά υπολογίζεται πως κάθε έξι ώρες, κάποιος αποπειράται να αυτοκτονήσει σε αυτό το μικρό κράτος.
Η μουσική των Mashrou’ Leila όμως θα συνεχίσει να υπάρχει και να δίνει κουράγιο στον λαό του Λιβάνου και πολύ πιθανό αυτές τις ημέρες να είναι δημοφιλές ένα τραγούδι-διαμαρτυρία τους ενάντια στην παράνομη κατοχή Παλαιστινιακών εδαφών από το κράτος του Ισραήλ, το «Cavalry», αφιερωμένο στη 17χρόνη Ahed Τamimi, η οποία χαστούκισε Ισραηλινό στρατιώτη και τον εξανάγκασε να φύγει από το σπίτι της οικογένειάς της. Η Tamimi, η πράξη της οποίας κατεγράφη σε βίντεο, παρέμεινε στη φυλακή για σχεδόν τέσσερα χρόνια και αποφυλακίστηκε μετά από διεθνείς αντιδράσεις. Με τους στίχους του «Cavalry» θα κλείσουμε: «Ο στρατός σας και το ιππικό / δεν αποφασίζουν για μένα / δεν ορίζουν την καρδιά μου / δεν θα με λυγίσετε».
