Σε πρόσφατη ομιλία του ο Καταλανός Ζοζέπ Μπορέλ, ύπατος εκπρόσωπος της Ε.Ε. για ζητήματα Εξωτερικής Πολιτικής, συνέκρινε την Ευρώπη με έναν όμορφο τακτικό κήπο περιτριγυρισμένο από ζούγκλα-κήπο τον οποίο και οφείλουμε να προστατέψουμε από την άγρια χλωρίδα. Για το θέμα έγραψε εδώ στο «Κοσμοδρόμιο» ο Θέμης Τζήμας, αναδεικνύοντας πολύ ορθά, μεταξύ άλλων, τον βαθύ ρατσισμό ο οποίος κρυβόταν πίσω από την παρομοίωση του Μπορέλ. Με λίγα λόγια, είμαστε ο κήπος της Εδέμ και οι βάρβαροι, πιθηκάνθρωποι της ζούγκλας, εποφθαλμιούν να βρεθούν εντός των τειχών μας.
Όσο προβληματική και αν είναι η εκφορά τέτοιου λόγου από τα χείλη επισήμων και εχόντων εξουσία, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως αυτή ακριβώς η λογική ανωτερότητας είναι βαθιά εντυπωμένη στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και αυτό το οποίο ονομάζουμε Δυτικό Πολιτισμό. Έτσι, συλλογικά πιστεύουμε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, πως όλοι θέλουν γίνουν σαν εμάς, και ίσως ενδόμυχα, πως όλοι οφείλουν να γίνουν σαν και εμάς.
Ταυτόχρονα όμως καθόλου δεν το επιθυμούμε αυτό. Διότι, αν οι χώρες π.χ. της υποσαχάριας Αφρικής αναπτύξουν αυτές τις κοινωνικές δομές, τα εργασιακά δικαιώματα ή ακόμη και αυτά τα ψήγματα κοινωνικού κράτους, όλα κατακτήσεις των αιματηρών αγώνων που έδωσαν και δίνουν οι λαοί της Ευρώπης, τότε ποιόν θα εκμεταλλευόμαστε εμείς; Ας είναι αυτοί λοιπόν σταθερά ασταθείς, να πηγαίνουμε να κάνουμε μπίζνες στις ζούγκλες τους, να έρχονται (κάποιοι, όχι πολλοί όμως) στις χώρες μας για να έχουμε φθηνό εργατικό δυναμικό, όπως τους παλιούς καλούς καιρούς, πριν ξεσηκωθούν οι εγχώριοι άθλιοι, και να λέμε αναμεταξύ μας τις καλά που είμαστε. Και ας μην είμαστε καλά ούτε και εμείς, αλλά αυτή είναι μια άλλη πικρή ιστορία.
Κάπως έτσι μας προγραμματίζουν οι κοινωνίες μας να σκεφτόμαστε. Όποιος δεν έχει το χρώμα του δέρματός μας, αποτελεί λίγο-πολύ έναν εισβολέα που κατάφερε και μπήκε στον όμορφο κήπο μας. Αλλά είναι 21ος αιώνας και μολονότι αυτά τα σκεφτόμαστε, δρούμε με βάση αυτά, χτίζουμε τα τείχη μας στον Έβρο αλλά δεν πρέπει να τα λέμε δυνατά.
Πρόσφατα, ένα ακόμη από τα δεκάδες βίντεο της Κομισιόν, με τα οποία εξυμνεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, κυκλοφόρησε ως διαφήμιση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όπως και με όλα τα προηγούμενα αντίστοιχα βίντεο, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς εξυμνεί πέρα από μια γενικόλογη αναφορά σε κάποια «Ελευθερία» και άλλες σπουδαίες κενού νοήματος λέξεις που γράφονται με κεφαλαίο γράμμα. Μια ενδιαφέρουσα προσθήκη όμως ήταν το οπτικό κομμάτι του βίντεο: ελάχιστοι άντρες, πολλές γυναίκες και ευρεία φυλετική εκπροσώπηση. Γυναίκες με ασιατικά χαρακτηριστικά, γυναίκες μαύρες (αλλά όχι και πολύ μαύρες, μη τρομάξει και ο θεατής), γυναίκες με ωραία κατσαρά μαλλιά από το Μαγρέμπ. Το βίντεο απεικόνιζε λοιπόν, μια πολυπολιτισμική κοινωνία, δημοκρατική, άνευ χιτζάμπ, που όλοι και όλες είμαστε χαρούμενοι με φόντο καταπράσινα λιβάδια. Αυτή είναι άραγε η εμπειρία των ανθρώπων, των οποίων το χρώμα δέρματος υποδεικνύει μια καταγωγή εκτός της γηραιάς ηπείρου; Είμαστε σίγουροι πως όχι. Και εδώ δεν θα αναφερθούμε στους εργάτες γης στα χωράφια μας, ούτε στις έγχρωμες γυναίκες που καθαρίζουν τα νοσοκομεία της Γερμανίας. Αυτές είναι οι προφανείς περιπτώσεις. Εδώ θα πούμε ιστορίες ανθρώπων, οι οποίοι πίσω στη χώρα τους είναι καλοβαλμένοι και οι οποίοι βρέθηκαν στην ήπειρό μας κατόπιν προσκλήσεως.
Ξεκινάμε με τον δόκτορα Άχμεντ Όγκβελ. Ο Όγκβελ είναι διευθυντής του Αφρικανικού Κέντρου Πρόληψης και Διαχείρισης Λοιμωδών Νοσημάτων, το οποίο και υπάγεται στην Αφρικανική Ένωση. Ο Κενυάτης γιατρός είναι ένας σοβαρός, αξιοπρεπής άνθρωπος, σύμφωνα με τα αμείλικτα κοινωνικά κριτήρια, τα οποία προσθέτουν και αφαιρούν αξία. Φοράει και γραβάτα. Είναι τόσο σοβαρός για την ακρίβεια, ώστε προσκλήθηκε προ ημερών στο Παγκόσμιο Συνέδριο Υγείας, στο Βερολίνο. Όμως, ο δόκτωρ Όγκβελ είναι πασιφανώς μαύρος.
Το χρώμα δέρματός του δεν πέρασε απαρατήρητο από τους αετομάτηδες της αστυνομίας μετανάστευσης στο αεροδρόμιο της Φραγκφούρτης. Τι και αν είχε όλα τα έγγραφα, τη βίζα του και βρισκόταν στη χώρα με πρόσκληση; Ο άνθρωπος είχε αφρικανική βίζα και είναι γνωστό πως όλοι οι Αφρικανοί έχουν ως στόχο ζωής να βρεθούν από τη σωστή πλευρά της Μεσογείου. Δεν θα τους ξεγελούσε ο δόκτωρ τους Γερμανούς αστυνομικούς. Σίγουρα θα ήθελε να μείνει στην κεντροευρωπαική χώρα μετά το πέρας του συνεδρίου. Έτσι, κρατήθηκε και υποβλήθηκε σε εξευτελιστικούς ελέγχους, όπως κατήγγειλε και ο ίδιος μέσω twitter. Έγραψε χαρακτηριστικά: «Ακόμη και με βίζα η Αφρική είναι μόνη, όπως ακριβώς και με τα εμβόλια». Σε κάθε περίπτωση, ο ιατρός σηκώθηκε και επέστρεψε άρον-άρον πίσω στην Κένυα, την όμορφη χώρα του, η οποία είχε την τύχη να λεηλατηθεί επί αιώνες από τους αναμφίβολα ανώτερους λευκούς, πρώτα από τους Πορτογάλους και έπειτα από τους Βρετανούς.
Δεν γνωρίζουμε αν αυτές είναι ξεκάθαρες εντολές που λαμβάνουν οι συνοριοφύλακες του κήπου μας. Αν δηλαδή, υπάρχει κάποιο υπηρεσιακό έγγραφο, το οποίο υπογραμμίζει πως το φυλετικό υπόβαθρο των ταξιδιωτών αποτελεί αιτία εξαντλητικού ελέγχου. Υποπτευόμαστε όμως πως δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει. Μάλλον θεωρείται αυτονόητο. Όποιος έχει ταξιδέψει με αεροπλάνο εντός της Ένωσης, σίγουρα θα έχει υπάρξει μάρτυρας τέτοιων σκηνικών στις πύλες επιβίβασης. Πόσο συχνά ένας λευκός τοποθετείται στο πλάι της σειράς για περαιτέρω έλεγχο; Συνήθως αυτοί που υφίστανται εξαντλητικούς ελέγχους και ερωτήσεις για τους σκοπούς του ταξιδιού, είναι οι έγχρωμοι συνεπιβάτες, οι οποίοι πλειοψηφικά διέθεταν εξαρχής τα απαραίτητα έγγραφα και εν τέλει καταφέρνουν να ταξιδέψουν, αφού όμως πρώτα θυμηθούν πως ανήκουν σε διαφορετική κατηγορία από όλους τους υπόλοιπους.
Η ιστορία του κύριου Όγκβελ σίγουρα δεν είναι η μοναδική του είδους και θύμισε στον γράφοντα μιαν άλλη, η οποία έλαβε χώρα στο αθηναϊκό κέντρο προ δεκαετίας. Βρισκόμαστε στον Μάιο του 2012 και η τοποθεσία μας είναι η οδός Πατησίων.
Μπροστά από το πανεπιστημιακό κτίριο της ΑΣΟΕΕ, τότε ακόμη υπό την προστασία του ασύλου, μερικοί μικροπωλητές κυρίως αφρικανικής καταγωγής, έχουν απλώσει την πραμάτεια τους. Η ελληνική αστυνομία, προφανώς, δεν μπορεί να επιτρέψει ένα τέτοιο χτύπημα στην ήδη χειμαζόμενη ελληνική οικονομία και προβαίνει σε συνεχείς ελέγχους κατά τη διάρκεια των οποίων ελέγχεται και κρατείται όποιος είναι υπόπτως σκουρόχρωμος. Εκείνο το πρωινό, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, εντελώς ανυποψίαστος κατευθυνόταν στον πανεπιστημιακό χώρο Ινδός καθηγητής, προσκεκλημένος της πρυτανείας της ΑΣΟΕΕ. Εντελώς ανοήτως, δεν έφερε μαζί του όλα αυτά τα έγγραφα τα οποία χρειαζόταν για να αποδείξει το νόμιμο της παρουσίας του επί του αθηναϊκού πεζοδρομίου. Αθώα ίσως, θεωρούσε πως το επιστημονικό του κύρος αρκούσε, άποψη που καθόλου δεν συμμερίστηκε η ελληνική αστυνομία και τον οδήγησε για ώρες στα κρατητήρια του Α.Τ. Ομονοίας. Τι και αν πήγαν οι πρυτανικές αρχές στο τμήμα, η γραφειοκρατία δεν επέτρεψε την άμεση απελευθέρωσή του, αλλά τουλάχιστον ο Ινδός καλεσμένος είναι από τους ελάχιστους επισκέπτες του συγκεκριμένου αστυνομικού τμήματος που είχε τη δυνατότητα να τους ευχαριστήσει για την ευγένεια με την οποία του φέρθηκαν.
Η βαθιά πεποίθηση πως ό,τι δεν μας μοιάζει στέκεται εξορισμού απέναντί μας, μπορεί να προκαλέσει πολλές παρεξηγήσεις και εντός μιας Δύσης, τα όρια της οποίας είναι πολλές φορές δυσδιάκριτα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να έχει αντίστοιχες εμπειρίες ένας Έλληνας καθηγητής; Η απάντηση είναι ναι.
Όπως έχει μεταφερθεί στον γράφοντα από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, ακριβώς την ίδια αντιμετώπιση είχε λάβει καθηγητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Ο φέρων διαβατήριο «Hellenic Republic», απόφοιτος του Χάρβαρντ και της Οξφόρδης, μέλος ΔΕΠ της τελευταίας, είχε αυτή τη ρατσιστική αντιμετώπιση στην Γαλλία, κατά τη διάρκεια ταξιδιού προς την Γερμανία. Ο νεαρός επιστήμονας, δέχθηκε ρατσιστική συμπεριφορά από Γάλλο συνοριοφύλακα, ο οποίος ομιλούσε μόνον τη γαλλική γλώσσα κατά τη διάρκεια του ελέγχου, οδηγήθηκε στο τμήμα του αεροδρομίου, όπου παρέμεινε για ώρες, χάνοντας σαφώς την ανταπόκρισή του. Δεν γνωρίζουμε αν ο Γάλλος θεώρησε την «Hellas» ως μια παραλλαγή της «Χώρας του Ποτέ», αλλά πιθανόν η, ομολογουμένως, σκουρόχρωμη εμφάνιση του καθηγητή να έπαιξε έναν κάποιον ρόλο στην αυστηρή αντιμετώπισή του. Με λίγα λόγια, ούτε η αριστεία αλλά ούτε και η ευρωπαϊκή υπηκοότητα διασφαλίζει κάποιον σε περίπτωση που είναι μαυροτσούκαλος, και στην όμορφη χώρα μας, την τόσο υπερήφανα δυτική, διαθέτουμε το γονίδιο σε αφθονία.
Κανείς στις παραπάνω ιστορίες δεν βίωσε ούτε κάτι το πραγματικά τραγικό, ούτε κάτι το συγκλονιστικά τραυματικό. Όσο δυσάρεστο και αν είναι το κρατητήριο, δεν συγκρίνεται με τις καθημερινές ιστορίες πόνου, εκμετάλλευσης και κακομεταχείρισης χιλιάδων γυναικών και ανδρών από τον Παγκόσμιο Νότο που βρέθηκαν στη δική μας γωνιά του κόσμου. Όσο όμως και αν η κοινωνική και ταξική θέση των ανθρώπων, των οποίων τις ιστορίες είδαμε, τους γλίτωσε από τα χειρότερα, δεν παύουν να είναι ιστορίες καθημερινού, αχρείαστου ρατσισμού. Και είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε πως αυτό πολλές φορές γίνεται αυτόματα, χωρίς πολλή σκέψη τόσο στην καθημερινότητά μας όσο και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε συνολικά τον παγκόσμιο Νότο.
Άλλωστε, στη βάση αυτής της σκέψης, οι θερινές κατασκηνώσεις της χώρας μας φιλοξένησαν φέτος παιδιά από την Ουκρανία, τα οποία με τη στήριξη της Ε.Ε. επιδίδονταν σε όμορφες καλοκαιρινές δραστηριότητες, όταν σε μικρή χιλιομετρική απόσταση συνομήλικοί τους από τον παγκόσμιο Νότο, κινούνται και διαβιούν κλειδωμένοι ανάμεσα στα περιττώματά τους.
