Νέα δεδομένα στην ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου δρομολογεί η υπογραφή της συμφωνίας Ισραήλ-Λιβάνου για την οριοθέτηση διαφιλονικούμενων θαλάσσιων ζωνών έκτασης περίπου 860 τ. χλμ  έπειτα από δύο χρόνια σκληρής διαπραγμάτευσης με μεσολαβητή και μόνιμο «διαιτητή» τις ΗΠΑ.

Η υπογραφή της στη λιβανέζικη μεθοριακή πόλη Νακούρα που είχε προγραμματιστεί σήμερα, 27 Οκτωβρίου, στις 10.30 δεν γίνεται τυχαία στην έδρα του «Ειδικού Συντονιστή του ΟΗΕ για το Λίβανο» (UNSCOL). Πραγματοποιείται στη συγκεκριμένη τοποθεσία για δύο βασικούς λόγους:

• Α) Εκεί διαδραματίστηκαν τα περισσότερα έμμεσα παζάρια Λιβανέζων και Ισραηλινών εμπειρογνωμόνων με τον ειδικό απεσταλμένο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για θέματα ενέργειας Έιμος Χοκστάιν.
• Β) Οι δύο χώρες παραμένουν (από τεχνική άποψη) σε εμπόλεμη κατάσταση μετά τη σύρραξη που είχαν μεταξύ τους για τελευταία φορά τον Ιούλιο του 2006 παρά την έκδηλη επιθυμία του Ισραήλ να κλείσει τους παλιούς λογαριασμούς με τον Λίβανο και να υπογράψει μαζί του μία συμφωνία του «Αβραάμ» (αλλά αδυνατεί, όπως έχουν τώρα τα πράγματα, επειδή «σκοντάφτει» στον ισχυρό του αντίπαλο, την Χεζμπολάχ).

Οι ΗΠΑ σε ρόλο-κλειδί με το μάτι σε Ρωσία-Κίνα

Από την άλλη θα πρέπει να επισημανθεί η ακόλουθη σημαντική «λεπτομέρεια»: Η συμφωνία, όπως θα δούμε παρακάτω, δεν επιτεύχθηκε άμεσα ανάμεσα στις δύο εμπόλεμες χώρες αλλά ανάμεσα σε κάθε μία χώρα με τις ΗΠΑ, οι οποίες επέλεξαν να λειτουργήσουν σε κεντρικό ρόλο-κλειδί ώστε να έχουν και τον μελλοντικά αξιοποιήσιμο ρόλο του «διαιτητή». Ενός διαιτητή που θα δρα, στην ουσία, αποτρεπτικά στα σχέδια επέκτασης και αύξησης της γεωπολιτικής επιρροής ανταγωνιστών τους, όπως η Ρωσία και η Κίνα, που κατά καιρούς δείχνουν ζωηρό ενδιαφέρον για τα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσογείου (μιας που η περιοχή αποτελεί μία από τις θαλάσσιες πύλες εισόδου και προς τις ευρωπαϊκές αγορές). Μην ξεχνάμε πως η Ρωσία διαθέτει εδώ και χρόνια ναυτική και αεροπορική βάση στις περιοχές Ταρτούς και Χμέιμιμ στη Συρία και πως η Κίνα διαχειρίζεται, μέσω της εταιρίας Shanghai International Port Co., Ltd, το λιμάνι της Χάιφα στο Ισραήλ για τουλάχιστον 20 χρόνια.

Επιπλέον, η ιδιότυπη αυτή συμφωνία με τις ΗΠΑ σε διττό ρόλο αντιπροσώπου και μεσολαβητή, επιχειρεί να λειτουργήσει σαν μοντέλο μελλοντικής διαπραγμάτευσης και σε άλλες διαφιλονικούμενες ζώνες όπου υπάρχουν ενδείξεις για σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Η περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας είναι μία από αυτές, όπως έσπευσαν να «επισημάνουν», σχεδόν από την πρώτη στιγμή, και στην Ελλάδα πολιτικοί και ορισμένα ΜΜΕ, με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να αναφέρει (σύμφωνα με το Βήμα) στα μέσα Οκτώβρη σε συνεργάτες του πως «η συμφωνία αυτή δείχνει το πλαίσιο για τη διευθέτηση ζητημάτων όπως η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, που είναι το Διεθνές Δίκαιο».

Είναι επίσης φανερό πως η επίτευξή της ήταν συγκυριακή. Η σχετική ταχύτητα με την οποία καρποφόρησαν οι σκληρές διπλωματικές διαπραγματεύσεις δύο κατά τα άλλα εχθρικών χωρών, ιδιαίτερα μετά την έναρξη της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οφείλεται δίχως άλλο στην επείγουσα ανάγκη των χωρών της ΕΕ να εξασφαλίσουν επιπρόσθετα αποθέματα ενέργειας μπροστά στην προσπάθειά τους να πετύχουν την λεγόμενη «ενεργειακή απεξάρτηση» από τη Ρωσία (με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα για την οικονομία και τους λαούς τους). Μετά και από αυτή τη συμφωνία, το Ισραήλ αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω την παραγωγή φυσικού αερίου με τελικό αποδέκτη τις αγορές της ΕΕ, πέρα από αυτό που παράγει τα τελευταία χρόνια από τα κοιτάσματα Λεβιάθαν και Ταμάρ και τα οποία υγροποιεί σε εργοστάσια της Αιγύπτου ώστε να τα εξάγει προς τις ευρωπαϊκές αγορές ως LNG (ωφελώντας και το ελληνικό ισχυρό εφοπλιστικό κεφάλαιο).

Τα βασικά σημεία της συμφωνίας

Ας δούμε,  όμως, εδώ ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της συμφωνίας που διαμορφώθηκε σε ένα τελικό ολιγοσέλιδο κείμενο στις 10/10/2022 και το οποίο εξασφαλίσαμε από πολύ καλά ενημερωμένες και αξιόπιστες διπλωματικές πηγές.

• Οι συντεταγμένες που καθορίζουν τα θαλάσσια σύνορα ανατολικά της Θαλάσσιας Συνοριακής Γραμμής (Maritime Border Line,MBL) δεν προδικάζουν τον μελλοντικό καθορισμό σε διαφιλονικούμενες χερσαίες περιοχές. Γι’ αυτό και αφήνεται επίτηδες αδιευκρίνιστο το ακριβές καθεστώς των θαλάσσιων περιοχών που βρίσκονται πολύ κοντά στις ακτές των συνόρων Ισραήλ και Λιβάνου. Αντίθετα η συμφωνία καλύπτει τις γεωγραφικές συντεταγμένες θαλάσσιων περιοχών που βρίσκονται σε απόσταση αρκετών ναυτικών μιλίων από τις ακτές αμφοτέρων χωρών.
• Η συμφωνία συνιστά μόνιμη λύση θαλάσσιων συνοριακών διαφορών.
• Επισημαίνουν πως καλύπτει περιοχές (π.χ. οικόπεδο 9 του Λιβάνου και τμήμα του ισραηλινού οικοπέδου 72)  στα οποία υπάρχουν υπόνοιες και όχι βεβαιότητα για συγκεκριμένα κοιτάσματα.
• Τονίζουν πως σε περίπτωση μελλοντικής διαφοράς θα ζητήσουν την μεσολάβηση των ΗΠΑ για την επίλυσή της.
• Υποχρεούνται και οι δύο χώρες να μοιραστούν δεδομένα για όλα τα γνωστά και τα μελλοντικά κοιτάσματα με τις ΗΠΑ και τις εταιρίες που θα προχωρήσουν στην αξιοποίησή τους.
• Ξεκαθαρίζουν πως δεν πρόκειται οι δύο χώρες  να εγείρουν απαιτήσεις για κοιτάσματα υδρογονανθράκων και άλλων ορυκτών (στερεάς, υγρής ή άλλης μορφής) που βρίσκονται πέραν της Θαλάσσιας Συνοριακής Γραμμής εκάστης.
• Λίβανος και Ισραήλ αναγνωρίζουν στις ΗΠΑ το δικαίωμα του «διαιτητή» σε περίπτωση διαφωνιών με σκοπό τη δημιουργία και διατήρηση «θετικής και εποικοδομητικής ατμόσφαιρας για την επιτυχή και γρήγορη επίλυσή» τους.
• Θα τεθεί σε ισχύ όχι απαραίτητα από την ημερομηνία υπογραφής της συμφωνίας (27/10/22) αλλά την ημέρα που «η κυβέρνηση των ΗΠΑ στείλει ειδοποίηση, στη βάση του κειμένου στο κεφάλαιο Δ’, με το οποίο επιβεβαιώνει πως κάθε πλευρά συμφώνησε με τους όρους που διατυπώθηκαν».
• Η εταιρία που θα αναλάβει τις έρευνες και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων δε θα είναι ούτε Λιβανέζικη, ούτε ισραηλινή αλλά πολυεθνικές που «δε θα υπόκεινται σε διεθνείς κυρώσεις που θα εμπόδιζαν την συνέχιση της διευκόλυνσης που παρέχουν οι ΗΠΑ». Τα ίδια κριτήρια θα εφαρμοστούν στην επιλογή διαδόχων εταιριών.
• Οι έρευνες και η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων (εφόσον είναι γνωστά και επιβεβαιωμένα) θα ξεκινήσουν «άμεσα» αμέσως μόλις τεθεί σε ισχύ η συμφωνία.
• Η εταιρία που θα αναλάβει το οικόπεδο 9 του Λιβάνου (εν προκειμένω η γαλλική ΤotalEnergies σε πιθανή συνεργασία με καταριανή μικρότερη εταιρία) θα κάνει έρευνες και θα εκμεταλλευτεί τα πιθανά κοιτάσματα κάνοντας πιθανές κινήσεις προς ορισμένες περιοχές νοτίως της Θαλάσσιας συνοριακής Γραμμής και το «Ισραήλ δε θα εναντιωθεί σε λογικές και απαραίτητες δραστηριότητες» όπως είναι π.χ. οι ελιγμοί για την πλεύση πλωτών εγκαταστάσεων γεώτρησης.
• Η όποια αποζημίωση για το μικρό μερίδιο που αναλογεί στο Ισραήλ από το οικόπεδο «Κανά» του Λιβάνου που εμπίπτει στα θαλάσσια σύνορα του Ισραήλ θα διευθετηθεί όχι με διακρατική συμφωνία αλλά με συμφωνία ανάμεσα στο Ισραήλ και την εταιρία που έχει την ευθύνη έρευνας και εκμετάλλευσης.

Ποια είναι τα θαλάσσια σύνορα Λιβάνου-Ισραήλ

Οι συντεταγμένες για τα θαλάσσια σύνορα και η ΑΟΖ του Λιβάνου προς τη μεριά του Ισραήλ καθορίζονται ως ακολούθως:

_ Γεωγραφικό πλάτος——Γεωγραφικό μήκος

 33^ο 06΄34.15΄΄Ν       ——— 35^ο 02΄58.12΄΄Ε

33^ο 06΄52.73΄΄ Ν       ——— 35^ο 02΄13.86΄΄Ε

33^ο 10΄ 19.33΄΄Ν    ———- 34^ο 52΄57.24΄΄Ε

33^ο 31΄51.17΄΄Ν    ———– 33^ο 46΄ 8.78΄΄ Ε

Τα θαλάσσια σύνορα και η ΑΟΖ του Ισραήλ προς τη μεριά του Λιβάνου ορίζεται ως ακολούθως:

Γεωγραφικό πλάτος   ——– Γεωγραφικό μήκος

33^ο 06 34.15΄΄ Ν        ——–     35^ο 02΄58.12΄΄ Ε

33^ο 06΄52/73΄΄Ν       ———     35^ο 02΄13.86΄΄ Ε

33^ο 10΄19.33΄΄Ν       ———     34^ο 52΄ 57.24΄΄ Ε

33^ο 31΄51.17΄΄Ν       ——–       33^ο 46΄ 8.78΄΄ Ε

Η Χεζμπολάχ και η κατεχόμενη Παλαιστίνη

Βεβαίως, ένα άλλο μέγα ζήτημα που δε θίγεται από την παρούσα συμφωνία είναι η πιθανή σχέση της με το ανεπίλυτο ζήτημα των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών και την παλαιστινιακή ΑΟΖ ανοικτά των ακτών της Λωρίδας της Γάζας.

Ο ηγέτης της λιβανέζικης Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, στο διάγγελμα που έκανε στις 11 Οκτώβρη όταν ανακοινώθηκε δημοσίως η επίτευξη της συμφωνίας άφησε σαφείς αιχμές για το μέλλον τονίζοντας πως για την οργάνωσή του «η θάλασσά μας εκτείνεται μέχρι τη Γάζα και όταν η Παλαιστίνη απελευθερωθεί, δε θα έχουμε διαφωνίες με τους Παλαιστίνιους αδελφούς μας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων».

Η Παλαιστίνη μέλλει να μπει, με έναν τρόπο, στο παιχνίδι της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και εάν προσπαθούν να την παρακάμψουν.

Ας μην ξεχνάμε, στο κάτω-κάτω, πως είναι από τα ιδρυτικά μέλη του Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (East Mediterranean Gas Forum, EMGF). Ο όποιος ρόλος παίξει στη μεγάλη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου είναι μάλλον θέμα χρόνου να φανερωθεί…