Αναφέρθηκα σε προηγούμενα άρθρα μου στο κλίμα που επικράτησε φέτος στη συνάντηση του Φόρουμ του Βαλντάι, στη Μόσχα, ένα είδος «Νταβός της Ανατολής», όπως το ονόμασε η αμερικανική επιθεώρηση Ατλάντικ, στις εργασίες του οποίου προσκλήθηκα να συμμετάσχω.
Η συνάντηση διήρκεσε σχεδόν μια εβδομάδα, με συμμετοχή διανοουμένων από όλο τον κόσμο (Δύση, Ανατολή και Νότος) και υψηλά ιστάμενων κυβερνητικών παραγόντων της Ρωσίας. Οι συζητήσεις, ανοιχτές και κλειστές, ήταν πολύ πυκνές και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, πόσο μάλλον που συνέπεσαν με την οξύτατη κρίση στις σχέσεις Ρωσίας και Δύσης. Θα χρειαζόμουν πολύ περισσότερα άρθρα για να μπορέσω να συνοψίσω τα συμπεράσματα και τις εντυπώσεις από το συνέδριο.
Αναφέρθηκα ήδη στη «γέννηση» μιας πολύ διαφορετικής και μαχητικής Ρωσίας. Φάνηκε αυτό από την πρώτη στιγμή καθώς ο επικεφαλής του Βαλντάι, ο κ. Μπιστρίτσκι υποδέχθηκε τους συνέδρους με μάλλον ασυνήθιστες – μετά το 1991 – αναφορές στον … Βλαδίμηρο Λένιν και στον ορισμό του της «επαναστατικής κατάστασης»: «Οι από πάνω δεν μπορούν να κυβερνήσουν, οι αποκάτω δεν τους ανέχονται, δεν θέλουν να τους κυβερνάνε». Η «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» θεώρησε μάλλον πολύ τολμηρή την παρατήρηση και αντί για Λένιν (που προκαλεί ακόμα αρκετές αντιπάθειες στην παρούσα ηγεσία της χώρας) προτίμησε να γράψει ότι ο ομιλητής αναφέρθηκε στους «κλασικούς».
Η αναφορά του κ. Μπιστρίτσκι είχε να κάνει με την παγκόσμια κατάσταση και την κυριαρχία της Αμερικής, ή, αν προτιμάτε, της συλλογικής Δύσης, που ούτε να ασκηθεί μπορεί, ούτε και αποδεκτή είναι.
Μόνο που το ένα βήμα φέρνει το άλλο και, όπως παρατήρησε ένας ξένος σύνεδρος, αν ο Λένιν πέτυχε ήταν γιατί μπόρεσε να περάσει από τη Φεβρουαριανή στην Οκτωβριανή Επανάσταση, αντιλαμβανόμενος την αναγκαιότητα της «διαρκούς επανάστασης». Όπερ μεθερμηνευόμενο, σημαίνει ότι αν κάποιος θέλει να αμφισβητήσει επιτυχώς την αμερικανική κυριαρχία στον κόσμο, οφείλει να αμφισβητήσει και τον νεοφιλελευθερισμό. Αλλά αμφισβητώντας τον νεοφιλελευθερισμό θα καταλήξει να αμφισβητήσει και τον καπιταλισμό γιατί, στην εποχή μας, δεν υπάρχει μη νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός.
Αλλά δεν είναι μόνο οι Ρώσοι που εξεγείρονται. Υπάρχει όντως μια σαφής και μεγάλη πλειοψηφία στην ανθρωπότητα, λαών, εθνών και κρατών που δυσφορούν έντονα και ανησυχούν σφόδρα από την αμερικανική, ή δυτική αν θέλετε, «αυτοκρατορική αλαζονεία», όπως φάνηκε καθαρά από τις αντιδράσεις στο Ουκρανικό, την απροθυμία επιβολής κυρώσεων και τις ψηφοφορίες στον ΟΗΕ. Άλλωστε έχουμε φτάσει στο σημείο το 40% των κρατών του πλανήτη να υφίσταται σήμερα κάποιας μορφής αμερικανικές κυρώσεις!
Αυτό εξηγεί και το γιατί τα περισσότερα κράτη δεν θέλουν να καταδικάσουν τη ρωσική πολιτική κι όσα το κάνουν ακόμα το κάνουν προσχηματικά, φοβούμενοι τα αμερικανικά αντίποινα. Δεν είναι ότι συμφωνούν με τη Ρωσία στο Ουκρανικό. Δεν μπορούν πλέον να ανεχθούν την ύβρι ενός Ηγεμόνα που αποφασίζει κάθε φορά κατά το δοκούν ποιον θα «τιμωρήσει». Και καταλαβαίνουν ότι, αν μια τέτοια τακτική περάσει στη Ρωσία, κανένας δεν θα μπορέσει πια να της αντισταθεί.
Κίνα, Ρωσία και Αδέσμευτοι
«Η Κίνα είναι στην πραγματικότητα μοιρασμένη απέναντι στους Ρώσους λόγω των σκιών του παρελθόντος», μας λέει ένας Κινέζος συμμετέχων στη συνάντηση, που βιάζεται όμως να προσθέσει: «όλοι όμως στην Κίνα ξέρουν ότι αν χάσει, αν ηττηθεί η Ρωσία τη βάψαμε, θα έρθει η δική μας σειρά».
Πολλοί στον Νότο επιδιώκουν να αποσπάσουν κέρδη από την κατάσταση, αυξάνοντας το διαπραγματευτικό τους βάρος και απέναντι στη Ρωσία και απέναντι στην Αμερική (το κατεξοχήν παιχνίδι άλλωστε της Τουρκίας).
Οι «Αδέσμευτοι», των οποίων η Ινδονησία φιλοδοξεί να καταστεί ηγέτιδα δύναμη, είναι ασφαλώς μια δύναμη πολύ ισχυρότερη σήμερα από όσο ήταν όταν ιδρυόταν το κίνημα αυτό. Αλλά βέβαια και πολύ λιγότερο ριζοσπαστική από τότε που συμμετείχαν σε αυτό ο Νερού, ο Σοκάρνο, ο Τίτο, ο Μακάριος και ο Κάστρο. Κάνουν ορισμένες προσπάθειες μεσολάβησης – που προσκρούουν έως τώρα στη δυτική αδιαλλαξία – δεν έχουν όμως μια ριζοσπαστική πρόταση για μια νέα παγκόσμια τάξη.
Ένας Ινδός στρατιωτικός θυμίζει στη συνάντηση τις μεθοριακές διαφορές της χώρας του με την Κίνα για να ακούσει τον Κινέζο να του λέει περίπου «άστα τώρα αυτά, γιατί το τελευταίο που χρειαζόμαστε είναι καινούριες εστίες κρίσης». Ελπίζει κανείς πάντως η «Διεθνής του Χάους και του Πολέμου» να μην επισκεφθεί και τη δική μας γειτονιά, την ανατολική Μεσόγειο, δηλαδή και τα Βαλκάνια.
Η ανελέητη κριτική του Σακς στους Νεοσυντηρητικούς
Πολύ σημαντική τοποθέτηση ήταν αυτή που έκανε στη συνάντηση ο πολύ γνωστός κεϋνσιανός Αμερικανός οικονομολόγος Τζέφρι Σακς, καθηγητής και διευθυντής του Κέντρου Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη του ΟΗΕ και επί σχεδόν είκοσι χρόνια σύμβουλος των Γενικών Γραμματέων του Οργανισμού.
Υπάρχουν δύο σχέδια για τον κόσμο, υποστήριξε ο καθηγητής Τζέφρι Σακς:
– Το όραμα του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ και του Διεθνούς Δικαίου.
– Η αμερικανική εναλλακτική στο πρώτο, δηλαδή ο μονοπολικός κόσμος.
Η νεοσυντηρητική ιδεολογία, η οποία κυριαρχεί μετά το 1991, «ήταν λάθος τότε, είναι επικίνδυνη σήμερα».
Η αμερικανική ελίτ δεν γνωρίζει καλά τη διεθνή πραγματικότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παράγουν μόνο το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ και η ιδέα ότι μπορούν να είναι η μόνη υπερδύναμη είναι πολύ επικίνδυνη. Το κέντρο αυτής της πολιτικής είναι η επέκταση του ΝΑΤΟ όπου αυτές θέλουν, περιλαμβανομένης της Ουκρανίας και της Γεωργίας, παρόλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες υποσχέθηκαν στον Γκορμπατσόφ ότι δεν θα πάει ούτε ίντσα προς τα ανατολικά.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τώρα μια θεμελιώδη κρίση που εκδηλώνεται με δύο εξαιρετικά επικίνδυνους πολέμους: ο ένας είναι στην Ουκρανία, ο δεύτερος είναι αυτός που πάμε να προκαλέσουμε στην Ταϊβάν. (Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει σε αυτό το σημείο και τον πόλεμο που κάνει το σημερινό σύστημα κατά του περιβάλλοντος και του κλίματος της Γης).
Η νεοσυντηρητική ιδεολογία υπήρξε μια καταστροφή στο Ιράκ, στη Λιβύη με τον Καντάφι, στη Σερβία, στη Συρία και είναι μια αυτοκαταστροφική πολιτική για την ίδια την Αμερική, πιστεύει ο Σακς. Η εναλλακτική είναι η επικράτηση της πολυδιάστατης πολιτικής με περιφερειακή συνεργασία έως και ολοκλήρωση, ο τερματισμός της επέκτασης του ΝΑΤΟ και μια νέα συμμαχία στην ανατολική Ασία.
Ο μονοπολισμός πρέπει να τελειώσει και ο πόλεμος να σταματήσει μέσω διαπραγματεύσεων, με αναγνώριση της ουδετερότητας της Ουκρανίας. Αν κάτι χρειάζεται όλος ο κόσμος είναι η βιώσιμη ανάπτυξη.
Οι δυνάμεις της αγοράς από μόνες τους προκαλούν αύξηση των ανισοτήτων και καταστρέφουν το περιβάλλον. Χρειαζόμαστε ένα παγκόσμιο σύστημα κοινωνικής δημοκρατίας (σοσιαλδημοκρατίας, social democracy), κατέληξε ο Αμερικανός οικονομολόγος.
