Ο όρος θυμίζει πιασάρικο τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων αλλά περιγράφει με ακρίβεια την κατάσταση: «Σοκ» προκαλούν τα στοιχεία για τα πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας ανάμεσα σε χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών (ΧΨΟ) στην Ελλάδα, την ώρα που στην κοινότητα εξελίσσεται νέα επιδημία HIV. Τα στοιχεία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά τον περασμένο Ιούνιο και βασίζονται στα προγράμματα «Αριστοτέλης HIV/HVC» (Αθήνα) και «Αλέξανδρος» (Θεσσαλονίκη). Να κατανοήσουμε την κατάσταση και τα δεδομένα θα μας βοηθήσει ο Μάριος Ατζέμης, συντονιστής προγραμμάτων μείωσης της βλάβης του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή».
Πώς προέκυψε η νέα επιδημία HIV
Να θυμίσουμε αρχικά ότι η Αθήνα έζησε και τα προηγούμενα χρόνια μια επιδημία HIV, η οποία ξεκίνησε το 2010 και κορυφώθηκε την τριετία 2011-2013. Περιστατικό της ήταν και ο Μάριος Ατζέμης. Μάριε, υπάρχει όντως νέα επιδημία; «Σαφέστατα ναι, και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και είχε αρχίσει να ανιχνεύεται ήδη από το 2018», λέει. Σύμφωνα με τον «Αριστοτέλη», το 2012-2013, περίοδος της προηγούμενης επιδημίας, το 14,2% των Χρηστών Ενδοφλέβιων Ναρκωτικών (ΧΕΝ) ήταν θετικοί στον HIV. Την περίοδο 2018-2020 το ποσοστό αυτό σκαρφάλωσε στο 22%. Στη Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, σύμφωνα με τον «Αλέξανδρο», από το 2018 όπου ο επιπολασμός σε HIV ανάμεσα τους ΧΕΝ ήταν λιγότερο από 1%, τη διετία 2019-2021 δεκαπλασιάστηκε, φτάνοντας στο 7,1%.
Για τις αιτίες της νέας επιδημίας ρωτάμε τον Μ. Ατζέμη: «Ένας παράγοντας είναι ότι οι ΧΕΝ δεν έχουν πρόσβαση σε αποστειρωμένο υλικό χρήσης (σύριγγες κ.λπ.) κι αυτό όχι κατ’ ανάγκη επειδή οι υπηρεσίες δεν φτάνουν στις πιάτσες, αλλά γιατί υπήρχαν και υπάρχουν πιάτσες που δεν πλησιάζονται, όπως το Μενίδι και το Ζεφύρι. Επίσης, άνθρωποι που κάνουν ενέσιμη χρήση δεν έχουν πρόσβαση σε αποστειρωμένο υλικό γιατί πρόκειται για έναν καταδιωκόμενο από την αστυνομία πληθυσμό, που δεν μπορεί πάντα να έχει απρόσκοπτη πρόσβαση σε υπηρεσίες. Όσο για τη Θεσσαλονίκη, ο ΟΚΑΝΑ έχει δείξει εξαιρετικά αντανακλαστικά και σε συνεργασία και με τη “Θετική Φωνή” προσεγγίζει σημεία που συναθροίζονται χρήστες, με αποτελεσματικότητα».
Να και τα στοιχεία: Σύμφωνα με τον «Αριστοτέλη», στην έρευνα του οποίου συμμετείχαν 1.634 άνθρωποι, τους τελευταίους 12 μήνες μόλις το 43% είχε λάβει δωρεάν σύριγγες, ενώ στη Θεσσαλονίκη (Αλέξανδρος, συμμετοχή 1.101 ανθρώπων), το ποσοστό μειώνεται δραματικά και δωρεάν σύριγγες το τελευταίο 12μηνο είχε λάβει το 5%.
Ένας άλλος παράγοντας που συνέβαλε στην επιδημία HIV, σημειώνει ο Μ. Ατζέμης, είναι και η «έλλειψη εκπαίδευσης των ΧΕΝ στο σωστό τρόπο χρήσης», αλλά και το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες, για λόγους που έχουν να κάνουν με γενικότερα φαινόμενα ευαλωτότητας, όπως η ψυχική υγεία. Στην πρώτη επιδημία, αναφέρει ο Μάριος, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, κρατικοί και μη, συνεργάστηκαν σε πολλά επίπεδα, αλλά κυρίως στο δρόμο, και η επιδημία αναχαιτίστηκε. Θετικά, τότε, είχε δουλέψει και το πρόγραμμα του πρώτου “Αριστοτέλη”, ο οποίος λειτουργούσε έναν χώρο όπου οι χρήστες μπορούσαν να κάνουν τεστ HIV και όποιος ήταν θετικός, διασυνδεόταν με μονάδες υγείας. Ευεργετικό ήταν και το πρόγραμμα βάσει του οποίου, ως κίνητρο, δινόταν ένα μικρό χρηματικό ποσό σε όσους πήγαιναν να κάνουν τεστ – και αν έφερναν και κάποιον μαζί τους το ποσό διπλασιαζόταν κ.λπ. Όλα αυτά βοήθησαν στο να μαζευτεί ο πληθυσμός-στόχος, να ανιχνευθεί και να συνδεθεί με μονάδες υγείας. Τα επόμενα χρόνια, όμως, φαίνεται ότι υπήρξε ένας εφησυχασμός, σαν να είπαμε ότι “τελειώσαμε”, με αποτέλεσμα να βρεθούμε και πάλι μπροστά στο πρόβλημα». Τι θα πρέπει να γίνει σήμερα; «Πολλά είναι αυτά που μπορούν να γίνουν. Η αλήθεια είναι πως από την ώρα που έγινε γνωστό το πρόβλημα υπήρξαν καλά αντανακλαστικά και ειδικά από τον ΟΚΑΝΑ στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε εκτεταμένη διανομή αποστειρωμένων υλικών. Αναμένουμε, επίσης, την επαναλειτουργία χώρου ανίχνευσης HIV από τον “Αριστοτέλη”. Θα πρέπει οπωσδήποτε να ενισχυθούν οι Μονάδες Ειδικών Λοιμώξεων και το street work των οργανώσεων βάσης, όπως η Θετική Φωνή, που τα μέλη τους λειτουργούν σαν peer navigators και μιλάνε την ίδια γλώσσα και έχουν κοινές εμπειρίες με τους ανθρώπους που κάνουν χρήση στο δρόμο. Είμαστε πάντα η γέφυρα που διασυνδέει πολλαπλά αποκλεισμένους ανθρώπους με το σύστημα υγείας, με τα προγράμματα απεξάρτησης και υποκατάστασης και με πληθώρα άλλων υπηρεσιών όπως τα κοινωνικά ιατρεία, οι ξενώνες και τα υπνωτήρια και οι προνοιακές δομές».
Τα πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας
Υψηλότερα από χώρες της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, τη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλία ήταν τα ποσοστά θνησιμότητας στη χώρα μας στον πληθυσμό ΧΕΝ, φτάνοντας την περίοδο 2018-2020 τους 3,5 θανάτους ανά 100 χρήστες ετησίως. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας που έχει καταγραφεί στις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και στην Αυστραλία τον 21ο αιώνα, με τον Μάριο Ατζέμη να το χαρακτηρίζει «τρομακτικό». Η θνησιμότητα, όπως λέει, αφορά σε κίρρωση του ήπατος, σε καρκίνο του ήπατος, σε περικαρδίτιδες και σε overdose. «Ο κόσμος», αναφέρει, «κυρίως πεθαίνει μόνος του στο σπίτι του, στο κρεβάτι του, αλλά και σε εγκαταλειμμένα κτίρια απροσπέλαστα στις υπηρεσίες και όχι στον δρόμο». Οι αιτίες εν μέρει είναι ίδιες με την επιδημία HIV: «Οι αδιάγνωστοι HIV εξελίσσονται σε ασθενείς με AIDS, οι διαγνωσμένοι που δεν έχουν διασυνδεθεί με μονάδα ειδικών λοιμώξεων δεν παίρνουν την αντιρετροϊκή αγωγή, το ΕΣΥ δεν περνάει και τις καλύτερες ημέρες του, πολλοί χρήστες είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι για τους λόγους που αναφέραμε και νωρίτερα, οι οργανώσεις βάσεις δεν έχουν αρκετούς πόρους για να πλησιάσουν και να βοηθήσουν τον πληθυσμό ακόμα πιο αποτελεσματικά».
Η ναλοξόνη στην κοινότητα
Ειδικά σε ό,τι αφορά τον θάνατο από υπερβολική δόση (overdose), υπάρχει αντίδοτο και αυτό είναι η ναλοξόνη (σε ενέσιμη και εισπνεόμενη μορφή). Να σημειώσουμε ότι μόλις από τον Φεβρουάριο του 2022 η ναλοξόνη μπορεί πλέον να χορηγείται από όσους εργάζονται σε φορείς απεξάρτησης, διασώστες, εργαζομένους σε ΧΕΧ, σε ξενώνες φιλοξενίας αστέγων χρηστών, σε καταστήματα κράτησης. Να φανταστείτε ότι μέχρι πρόσφατα ούτε διασώστες του ΕΚΑΒ δεν μπορούσαν να χορηγήσουν ναλοξόνη σε κάποιον που υπέφερε από overdose στο πεζοδρόμιο, θα έπρεπε να τον μεταφέρουν στο νοσοκομείο, με όποια συνέπεια θα μπορούσε να φέρει ο χαμένος χρόνος. «Αυτό είναι το προβληματικό», λέει ο Μάριος Ατζέμης, «ότι η ναλοξόνη χαρακτηρίζεται ως ναρκωτικό και η χορήγησή της θεωρείται ιατρική πράξη». Ο Μάριος υπογραμμίζει ότι «όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, πρόσβαση στη ναλοξόνη θα πρέπει να έχουν όλοι. Οι ίδιοι οι χρήστες, το περιβάλλον τους (φίλοι, συγγενείς κ.λπ.), οι οργανώσεις που δρουν στο πεδίο. Το έχω δει να εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία σε ευρωπαϊκές χώρες. Οι ίδιες οι οργανώσεις βάσεις και οι συλλογικότητες των χρηστών, όπως το Δίκτυο Ομοτίμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών, θα μπορούσαν να παρέχουν εκπαίδευση στην κοινότητα».
Info:
Το πρόγραμμα «Αριστοτέλης HCV/HIV» υλοποιείται από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Έρευνας AIDS και Σεξουαλικών Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και τον Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας».
Αντίστοιχα, ο «Αλέξανδρος» από το Αριστοτέλειο Πανεπις΄τημιο Θεσσαλονίκης, το ΕΚΠΑ, την την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Έρευνας AIDS και Σεξουαλικών Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και τον Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας».
