Του Κώστα Ράπτη, αναδημοσίευση από τον ιστότοπο Capital.gr
Το διπλωματικό σώμα της Αγίας Έδρας είναι το παλαιότερο του κόσμου. Και η βατικάνεια πολιτική στα διεθνή θέματα εμπνέεται τις τελευταίες δεκαετίες από μία λογική «πολυμέρειας», η οποία θα στηρίζει τον ρόλο του Πάπα ως φυσιογνωμίας υψηλού ηθικού κύρους, με δυνατότητα παρέμβασης παγκόσμια, χωρίς περιττές εντάσεις με τις επιμέρους κυβερνήσεις. Όμως, σε συγκυρίες τόσο έντονης διεθνούς πόλωσης όπως η τωρινή, η «αφ’ υψηλού» πολιτική «ανοικτών θυρών προς όλους» είναι όλο και λιγότερο εφικτή. Εξ ου και ο πάπας Φραγκίσκος, με τις απόπειρές του να παρέμβει στο ζήτημα της Ουκρανίας, βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπος με καταστάσεις lose-lose.
Ο σάλος που προκλήθηκε από τη συνέντευξή του κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στο περιοδικό America που εκδίδει το Τάγμα των Ιησουιτών υπήρξε χαρακτηριστικός. Στη συνέντευξη αυτή (που παραχωρήθηκε στις 22 Νοεμβρίου και δημοσιεύθηκε την Δευτέρα), ο Πάπας εμφανίσθηκε οιονεί απολογούμενος για το γεγονός ότι σχεδόν ποτέ δεν κατονομάζει τη Ρωσία ως δράστη των δεινών της Ουκρανίας, στα οποία αναφέρεται τόσο συχνά.
Όμως, όπως ο ίδιος υποστήριξε, το πραγματικό δίλημμα δεν είναι αν κανείς θα σιωπήσει ή θα μιλήσει, αλλά αν θα διαλεχθεί (όσο και ως εκεί που μπορεί ή όχι). Και προς ενίσχυση της δεύτερης επιλογής, ο Ρωμαίος ποντίφικας επικαλέσθηκε έναν θρύλο της βατικάνειας διπλωματίας: τον καρδινάλιο Αγκοστίνο Καζαρόλι, Κρατικό Γραμματέα (Segretario di Stato) κατά τα πρώτα χρόνια (1979-1990) της παποσύνης του Ιωάννη-Παύλου Β΄, ο οποίος υπήρξε το πρόσωπο αναφοράς της Ostpolitik της Αγίας Έδρας, κρατώντας ανοικτούς διαύλους με τα καθεστώτα του τότε ανατολικού μπλοκ, μέχρι που η κατοπινή τους κατάρρευση βρήκε τις εκεί δομές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας πανέτοιμες.
«Ο διάλογος είναι η καλύτερη μορφή διπλωματίας. Είναι αργός, έχει αποτυχίες, έχει επιτυχίες, αλλά δεν μπορώ να βρω άλλον τρόπο», δήλωσε ο Πάπας Φραγκίσκος στο America (το πρώτο αμερικανικό μέσο ενημέρωσης στο οποίο παραχώρησε ποτέ συνέντευξη), προσθέτοντας ότι όποτε καταδικάζει τον πόλεμο και το μαρτύριο του ουκρανικού λαού, είναι ήδη γνωστό σε τι αναφέρεται και δεν χρειάζεται να κατονομάζει: «Με τον Πούτιν ή χωρίς, η στάση μου δεν αλλάζει».
Προηγουμένως, σε ανοικτή επιστολή του για την συμπλήρωση εννέα μηνών πολέμου στην Ουκρανία την προηγούμενη Παρασκευή, καθώς και σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα La Stampa την ίδια ημέρα, ο πάπας Μπεργκόλιο επαίνεσε τη γενναιότητα του ουκρανικού λαού, αλλά κάλεσε επίσης τους ηγέτες του «να λάβουν διορατικές αποφάσεις για την ειρήνη και την ανάπτυξη της οικονομίας μετά από τέτοιαν καταστροφή των ζωτικών υποδομών». Με άλλα λόγια, τους κάλεσε εμμέσως να προχωρήσουν σε ανακωχή.
Τέτοιου τύπου παραινέσεις δεν ηχούν ευχάριστα στα αυτιά των (άκρως εθνικιστών) πιστών της Καθολικής Εκκλησίας στην (δυτική κυρίως) Ουκρανία. Και από την πρώτη στιγμή της κρίσης που ξέσπασε στην Ουκρανία το 2014, οι αναφορές του Πάπα σε «αδελφοκτόνο πόλεμο» προκάλεσαν αντιδράσεις. Άλλωστε, τον προηγούμενο χρόνο, λίγο μετά την ανάρρησή του στον παπικό θρόνο, ο Φραγκίσκος είχε ζήσει μια μεγάλη στιγμή της βατικάνειας «πολυμερούς διπλωματίας»: την αποτροπή αμερικανικών επιθέσεων στην Συρία, χάρη σε επιστολή του προς τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων, την οποία αξιοποίησε η Ρωσία για να προτείνει μηχανισμό καταστροφής του συριακού χημικού οπλοστασίου.
Αλλά ούτε και από τη ρωσική πλευρά εξασφαλίζει επαίνους η προσπάθεια του Πάπα να τηρήσει κάποιες ισορροπίες. Η πρόταση της Αγίας Έδρας να μεσολαβήσει για μια εκεχειρία στο ρωσο-ουκρανικό μέτωπο, διατυπωμένη εκ νέου στη συνέντευξη προς τη Stampa, απερρίφθη μετ’ επαίνων από το Κρεμλίνο, ο εκπρόσωπος του οποίου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε: «Φυσικά, χαιρετίζουμε μια τέτοια πολιτική βούληση, αλλά δεδομένης της de facto και της de jure κατάστασης που έχουμε τώρα στην ουκρανική πλευρά, αυτές οι πλατφόρμες δεν μπορεί να έχουν ζήτηση».
Λιγότερο ευγενική γλώσσα χρησιμοποίησε πάντως η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα, αναλαμβάνοντας να σχολιάσει μια άλλη, όντως ατυχή, αποστροφή του Πάπα στην συνέντευξη προς το America, ότι δηλαδή οι περισσότερες αγριότητες στο μέτωπο διαπράττονται από στρατιώτες προερχόμενους από (μη χριστιανικές) μειονότητες της Ρωσικής Ομοσπονδίας, όπως οι Τσετσένοι και οι Μπουριάτες.
«Αυτό δεν είναι πλέον ρωσοφοβία, είναι διαστροφή σε ένα επίπεδο που δεν μπορώ καν να ονομάσω», ανέφερε χαρακτηριστικά η Ζαχάροβα, προσθέτοντας: «Είμαστε μια οικογένεια με τους Μπουριάτες, τους Τσετσένους και άλλους εκπροσώπους της πολυεθνικής και πολυδογματικής μας χώρας».
Με άλλα λόγια, η Ρωσία δεν έχει αυτή τη στιγμή λόγο να διευκολύνει την Ρώμη στην εξασφάλιση του ρόλου που διεκδικεί. Και τον διεκδικεί απεγνωσμένα, προκειμένου να μην ταυτιστεί μόνο με την Δύση (σε μία φάση που το δημογραφικό κέντρο βάρους του Χριστιανισμού μεταφέρεται στον πλανητικό Νότο), να διατηρεί συμμαχίες με μία περιοχή του κόσμου όπου, σε αντίθεση με την εκκοσμικευμένη κεντροδυτική Ευρώπη, οι συντηρητικές χριστιανικές αξίες παραμένουν ισχυρές και να εξασφαλίσει δια της πολιτικής εξουσίας την περιπόθητη ανταπόκριση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στα ανοίγματά της.
