Η παρουσίαση από τα δυτικά και εγχώρια μέσα ενημέρωσης της πρόσφατης ανατροπής του Περουβιανού προέδρου Πέδρο Καστίγιο έχει σπείρει τη σύγχυση σχετικά με τη φύση των γεγονότων. Στο παρόν άρθρο υποστηρίζεται ότι αποκλειστικός στόχος αυτής της σύγχυσης είναι η νομιμοποίηση της ανατροπής και η ταυτόχρονη προβολή, με επίκεντρο τις εξελίξεις στη Λατινική Αμερική, ενός υποτιθέμενου «αυταρχικού» χαρακτήρα της Aριστεράς.
Εξάλλου, η απόπειρα αυτή έχει επαναληφθεί και στις περιπτώσεις της Βολιβίας του Μοράλες και πολύ περισσότερο της Βενεζουέλας του Μαδούρο. Πυρήνας της είναι η εμπέδωση της απουσίας εναλλακτικής (η περιβόητη ΤΙΝΑ) και η παγίωση μιας κατάστασης όπου είναι «πιο εύκολο να φανταστούμε το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού», όπως έλεγε ο μακαρίτης Μαρκ Φίσερ.
Η ανάδειξη του ιθαγενικής καταγωγής, συνδικαλιστική δασκάλου Πέδρο Καστίγιο αποτέλεσε σημαντική ανάσα για τους λαούς του Περού το 2021. Προηγήθηκε μια πενταετία περίπου πολιτικής κρίσης που σημαδεύτηκε από τη διαρκή σύγκρουση ανάμεσα στο Κογκρέσο, όπου πλειοψηφούσε η άκρα δεξιά του Φουχιμορισμού και τον εκάστοτε πρόεδρο, που, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, επιδίωκε τη ρήξη με την κληρονομία της δεκαετούς (1990-2000) ιδιότυπης χούντας του Φουχιμόρι.
Περού: Μια λατινοαμερικάνικη χώρα βαθιών διαιρέσεων
Το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον του Περού διαπερνάται πλήρως από την κάθετη τομή ανάμεσα στον Φουχιμορισμό και τον αντι-Φουχιμορισμό. Η ανάδειξη του Αλμπέρτο Φουχιμόρι στην προεδρία το 1990 αποτέλεσε την αρχή της ακραίας νεοφιλελευθεροποίησης του Περού. Τα προηγούμενα 20 χρόνια είχαν χαρακτηριστεί από διαρκείς συγκρούσεις ανάμεσα στα πιο προοδευτικά τμήματα της κοινωνίας και τα κόμματα της ολιγαρχίας. Σε αυτήν την σύγκρουση ο στρατός εκκινεί από έναν ιδιότυπο προωθητικό ρόλο στα πρότυπα των φιλολαϊκών caudillo του 19ου αιώνα και των «τριτοκοσμικών» στρατιωτικών κινημάτων της περιόδου της απο-αποικιοποίησης για να καταλήξει στο πλευρό της ολιγαρχίας. Οι σκληρές κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις, η χρόνια παραμέληση των ιθαγενών των Άνδεων και οι βαθιές κοινωνικές ανισότητες, αποτέλεσαν το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε το αντάρτικο της οργάνωσης Φωτεινό Μονοπάτι (Sendero Luminoso) του περιβόητου Presidente Gonzalo (Αλμπέρτο Γκουσμάν) τη δεκαετία του ’80.
Οι «εκστρατείες» βίας και τρομοκρατίας του στρατού εναντία του «Φωτεινού Μονοπατιού» το μόνο που κατάφερναν ήταν η περαιτέρω αποξένωση της υπαίθρου από την κεντρική κυβέρνηση. Διέξοδο έδωσε και πάλι ο στρατός, υπό τη μορφή αυτήν τη φορά της οργάνωσης ενός σχεδίου συνολικής κοινωνικής και οικονομικής αναδιοργάνωσης της χώρας, με πυρήνα τον σκληρό νεοφιλελευθερισμό της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον και τον αυταρχισμό σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, που έφτανε μέχρι και τη στείρωση των φτωχών και των ιθαγενών, ως «αχρείαστο βάρος». Το σχέδιο αυτό, που ονομάστηκε «Πράσινο Πλάνο», δεν υλοποιήθηκε στις παραμονές των εκλογών του 1990, καθώς αναμενόταν η εκλογή του Μάριο Βάργκας Λιόσα, διάσημου λογοτέχνη και ακραιφνούς νεοφιλελεύθερου.
Η εκλογή του outsider Φουχιμόρι (που ξεκίνησε την προεκλογική εκστρατεία με 1% στις δημοσκοπήσεις) προκάλεσε στρατηγικές ανησυχίες στον στρατό και την ολιγαρχία, καθώς ο ιαπωνικής καταγωγής πολιτικός είχε πολιτευθεί με αντι-νεοφιλελεύθερο στίγμα. Γρήγορα τελικά ευθυγραμμίστηκε, με τη συνωμοσιολογία να δίνει και να παίρνει γύρω από τους λόγους της στροφής 180 μοιρών σε σχέση με το προεκλογικό του πρόγραμμα: από πλάνα τμήματος του στρατού σε συνεργασία με τη CIA, μέχρι την προβολή ανύπαρκτων απειλών κατά της ζωής του που τον «έπεισαν» για την ανάγκη συμπόρευσης με τον στρατό και το «Πράσινο Σχέδιο».
Το αυτοπραξικόπημα: η περουβιανή πολιτική ιδιαιτερότητα
Το 1992 ο Φουχιμόρι θα πυροδοτήσει αυτό που ονομάστηκε «αυτοπραξικόπημα» (auto-golpe). Η ονομασία μπορεί να φαίνεται περίεργη, αλλά αποτυπώνει το γεγονός ότι η λατινοαμερικάνικη πολιτική ζωή είναι σημαδεμένη από πραξικοπηματικές ανατροπές εν ενεργεία προέδρων, σε τέτοιο βαθμό που χρειάζεται να διακριθεί η πραξικοπηματική επιβολή από τον ίδιο τον εν ενεργεία πρόεδρο. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για ένα ιδιόμορφο πραξικόπημα, κατά το οποίο, με την αρωγή του στρατού και της ολιγαρχίας, ο πρόεδρος διέλυσε το Κογκρέσο και τις δομές της δικαιοσύνης, συγκεντρώνοντας στα χέρια του όλες τις εξουσίες.
Αυτή η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης συνοδεύτηκε από την περουβιανή εκδοχή του περιβόητος «Δόγματος του Σοκ», που έμεινε στην ιστορία υπό την ονομασία «Φουχι-σοκ», συνθέτοντας τα προφανή σκέλη της οικονομικής συνταγής με τον εκτελεστή της. Με την αναγκαία συνδρομή της Υπηρεσίας Εξωτερικής Βοήθειας των ΗΠΑ (USAID) στον οικονομικό σχεδιασμό και την επιτροπεία του ΔΝΤ στην εφαρμογή των μέτρων, ο Φουχιμόρι εφάρμοσε μέτρα που είναι γνωστά τοις πάσι: αυστηρή λιτότητα με ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, αυξήσεις στις χρεώσεις ΔΕΚΟ (1.000% έως 5.000%) και καυσίμων, που μέχρι τότε ανταποκρίνονταν στο εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα των φτωχότερων τμημάτων της χώρας, ελεύθερη διακύμανση του νομίσματος στην συναλλαγματική αγορά (με την αναμενόμενη υποτίμηση του), άνοιγμα της οικονομίας στον διεθνή ανταγωνισμό με απελευθέρωση των εισαγωγών και πάγωμα μισθών, ενώ παράλληλα υλοποίησε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων των κρατικών επιχειρήσεων που είχαν δημιουργηθεί την περίοδο της «κρατικοκαπιταλιστακής» χούντας των αρχών της δεκαετίας του ’70.
Πολιτικά, εκπόνησε νέο Σύνταγμα το 1993, το οποίο με μικρές τροποποιήσεις ισχύει μέχρι σήμερα. Οι προβλέψεις του, πέραν της συνταγματοποίησης του νεοφιλελευθερισμού, διαμόρφωναν ένα εξαιρετικά ασταθές πολιτικό σύστημα, με την κοινοβουλευτική εξουσία (Κογκρέσο) να διαθέτει εξ ίσου ισχυρά δικαιώματα με αυτά του Προέδρου. Η πολιτική παράδοση του Περού, με τον εκάστοτε κλάδο εξουσίας να στρέφεται έναντι του άλλου, διαμόρφωσε αυτό το σύστημα θεσμικών αντίβαρων, όπου αντί να μπορεί ο κάθε κλάδος να θέσει όρια στην εξουσία του άλλου, στην πραγματικότητα αλληλοεξουδετερώνονται.
Το δημοψήφισμα για το νέο Σύνταγμα έγινε με την πλήρη συγκέντρωση των εξουσιών στα χέρια του Φουχιμόρι. Παρ’ όλα αυτά, το αποτέλεσμα ήταν οριακό υπέρ της έγκρισης του (52,24% υπέρ, 47,76% κατά). Το νέο Σύνταγμα έδωσε την δυνατότητα στο Φουχιμόρι να διεκδικήσει νέα θητεία το 1995. Την κέρδισε σαρωτικά (με πάνω από 60% των ψήφων), έχοντας χτίσει ένα πανίσχυρο μηχανισμό καταπίεσης στην ύπαιθρο, εξοπλίζοντας τους υποστηρικτές του ενάντια στο Φωτεινό Μονοπάτι και υλοποιώντας ταυτόχρονα το ναζιστικό πρόγραμμα στείρωσης των φτωχών. Ένα από τα πρώτα μέτρα της νέας του θητείας, ήταν νόμος παροχής αμνηστίας σε όλο το προσωπικό του κράτους, του στρατού και της αστυνομίας για εγκλήματα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχαν διαπραχθεί από τον Μάιο του 1980, όταν και ξεκίνησε επίσημα ο «αντιαντάρτικος αγώνας». Προφανώς η αμνηστία κάλυπτε και τον ίδιο. Η θητεία του Φουχιμόρι θα τερματιστεί το 2000.
Όμως, «αυτοπραξικόπημα» θα διεξαχθεί ακόμα μια φορά το 2019, εν μέσω πολιτικής κρίσης και σύγκρουσης του προέδρου Vizcarra (Βισκάρα) με τη φουχιμορική πλειοψηφία στο Κογκρέσο, με αντικείμενο την εκλογή των μελών του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Ο Πρόεδρος θα προβεί σε μια τραβηγμένη από τα μαλλιά ερμηνεία του Συντάγματος, ώστε να νομιμοποιήσει την διάλυση του Κογκρέσου και την προκήρυξη νέων εκλογών: θα χαρακτηρίσει «έμπρακτη άρνηση» την αρχειοθέτηση πρότασης νόμου για αλλαγή του τρόπου διορισμού των μελών στο Συνταγματικό Δικαστήριο και θα επικαλεστεί τη συνταγματική δυνατότητα διάλυσης του Κογκρέσου μετά από δύο αρνήσεις επικύρωσης προτάσεων του προέδρου.
Στην πραγματικότητα, η επίκληση της «έμπρακτης άρνησης», όσο και να συνάδει με το πνεύμα του Συντάγματος, δεν εκπλήρωνε τις τυπικές προϋποθέσεις της εν λόγω συνταγματικής πρόβλεψης. Η πρόταση του Vizcarra δεν είχε τεθεί ποτέ σε ψηφοφορία, καθώς η φουχιμορική αντιπολίτευση προτίμησε να επισπεύσει τους διορισμούς φιλικών προς αυτήν δικαστών, ώστε να επηρεάσει την διερεύνηση μιας σειράς σκανδάλων που εκκρεμούσαν.
Από την πολιτική κρίση του 2016-2021 στην εκλογή Καστίγιο
Από το 2016 στην ηγεσία του Περού έχουν βρεθεί τέσσερις πρόεδροι με τον Καστίγιο να είναι ο πέμπτος κατά σειρά.
Η θητεία του Pedro Pablo Kuczynski (αποκαλούμενου με τα αρχικά του «PPK») θα ξεκινήσει το 2016 και θα σημαδευτεί από την σύγκρουση του τόσο με τον Φουχιμορισμό (του οποίου ηγείται η κόρη του φυλακισμένου πλέον δικτάτορα, Κέικο), όσο και με το συνδικάτο των δασκάλων, από την τρίμηνη απεργία των οποίων θα αναδειχθεί ως ηγέτης ο Πέδρο Καστίγιο, σε σύγκρουση με την προηγουμένη συμβιβασμένη ηγεσία που ανατράπηκε από τα μέλη του συνδικάτου.
Το 2017 θα ξεσπάσει σε όλη τη Λατινική Αμερική το σκάνδαλο Odebrecht: η βραζιλιάνικη κατασκευαστική εταιρεία, θα αποδειχτεί ότι χρημάτιζε σειρά πολιτικών σε όλες τις χώρες της ηπείρου, για μια περίοδο 30 χρόνων. Ο πρόεδρος PPK θα βρεθεί στην δίνη του σκανδάλου και θα αναγκαστεί να συμμαχήσει με τον Φουχιμορισμό. Για να διασφαλιστεί θετική έκβαση σε ψηφοφορία εμπιστοσύνης για τον πρόεδρο, ο υιός Φουχιμόρι, Κένζι επιδίδεται σε εκστρατεία χρηματισμού βουλευτών. Η συμμαχία του προέδρου με τον Φουχιμορισμό είχε κλειδώσει συμβολικά, λίγο καιρό πριν, με την παροχή προεδρικής χάρης στον φυλακισμένο δικτάτορα, για «ανθρωπιστικούς λόγους». Για κακή τους τύχη όμως, ο Κένζι θα καταγραφεί να αποπειράται να δωροδοκήσει βουλευτές, με αποτέλεσμα ο πρόεδρος να παραιτείται για να μην υποστεί την ταπείνωση της αποπομπής, ενώ ο βουλευτής μπλέκεται σε πολύχρονη δικαστική διαμάχη που μόλις τον Νοέμβρη του 2022 θα καταλήξει σε πρωτόδικη καταδίκη τεσσάρων χρόνων φυλάκισης για δωροδοκία.
Την ίδια περίοδο, το σύνολο των πρώην προέδρων της περιόδου 2001-2016 θα κατηγορηθούν επίσης για την υπόθεση Odebrecht:
- ο Τολέδο (2001-2006) βρίσκεται στις ΗΠΑ, μπλεγμένος σε πολύχρονη δικαστική διαμάχη απέναντι στα αιτήματα έκδοσης του που απευθύνει η περουβιανή δικαιοσύνη στην αμερικάνικη
- Ο Αλάν Γκαρσία (2006-2011) αυτοκτόνησε το 2019, αφού του απαγγέλθηκαν κατηγορίες και η αστυνομία πήγε στο σπίτι του να τον συλλάβει.
- Ο Ογιάντα Ουμάλα (2011-2016) βρίσκεται επίσης στα δικαστήρια με κατηγορίες για διαφθορά και δωροληψία από την Odebrecht.
Ο Vizcarra που θα διαδεχθεί τον PKK θα αντιμετωπίσει, όπως είδαμε παραπάνω, την σφοδρή αντίθεση του Φουχιμορισμού, ο οποίος πλέον έχει εκτεθεί πολύ με σειρά σκανδάλων και περιστατικών κατάχρησης εξουσίας. Το κόμμα, του οποίου ηγείται η κόρη Φουχιμόρι, θα γίνει ταυτόχρονα στόχος της κοινωνικής οργής, και, για πρώτη φορά μετά το 1990, πιθανό θύμα προσπαθειών εκτοπισμού από το σύστημα εξουσίας, στο πλαίσιο παλατιανών συγκρούσεων.
Η διάλυση του Κογκρέσου θα δώσει στον Vizcarra πολιτικό πλεονέκτημα, καθώς θα συμβολοποιηθεί ως σύγκρουση με το κατεστημένο. Τα ποσοστά δημοτικότητας του θα εκτοξευθούν και θα διατηρηθούν σε ποσοστά άνω του 70%, μέχρι να καθαιρεθεί το 2020 λόγω κατηγοριών για διαφθορά κατά την θητεία του ως κυβερνήτης σε μια από τις πολιτείες του Περού. Η θητεία του, πέραν της σύγκρουσης με τον Φουχιμορισμό και τις μεταρρυθμίσεις ενάντια στην διαφθορά και τον νεποτισμό στην δικαιοσύνη και το πολιτικό σύστημα, θα συνοδευτεί από ήπια κοινωνικά μέτρα, που έχουν περισσότερο τον χαρακτήρα διακηρύξεων αρχών, παρά μεταρρυθμίσεων διασφάλισης δικαιωμάτων και άμβλυνσης της ανισότητας.
Θα ακολουθήσει η κυβέρνηση Σαγκάστι, η οποία θα αναλάβει τον Νοέμβριο του 2020 αποκλειστικά για να οδηγήσει την χώρα σε εκλογές. Ο πρόεδρος Σαγκάστι, προερχόμενος από το Κέντρο, δεν θα επιδιώξει ρήξεις, πέραν από την προσπάθεια ελέγχου της Αστυνομίας, αλλάζοντας τον επικεφαλής της, γεγονός που τον έφερε σε σύγκρουση με το βαθύ κράτος. Παράλληλα, θα αντιμετωπίσει κινητοποιήσεις αγροτών που ζητούν εμβάθυνση και επιτάχυνση της χρονίζουσας αγροτικής μεταρρύθμισης, ενώ απέναντι του θα βρει και ιθαγενικές κοινότητες που υπερασπίζονται τη γη τους, απέναντι σε σχέδια εκτεταμένων εξορύξεων.
Η εκλογή Καστίγιο και ο δρόμος προς την ανατροπή του
Η εκλογική καμπάνια του Πέδρο Καστίγιο έφερε από την αρχή μέχρι το τέλος της, το στίγμα των κοινωνικών αγώνων της προηγούμενης περιόδου. Έθετε στο κέντρο το ζήτημα των ανισοτήτων (με το σύνθημα «Κανένας φτωχός σε μια πλούσια χώρα») και εγγυόταν την προκήρυξη Συντακτικής Συνέλευσης για αλλαγή του Συντάγματος Φουχιμόρι, που θεσμοποιούσε τον νεοφιλελευθερισμό και κρατούσε όμηρο του Φουχιμορισμού όλες τις απόπειρες έστω και μετριοπαθών φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων.
Προϊόν μια ασταθούς πολιτικής και κοινωνικής συμμαχίας, αντιμέτωπος με μια δεξιά με ισχυρή παρουσία και ερείσματα σε όλο το κράτος, ο Καστίγιο βρέθηκε από την πρώτη στιγμή σε ένα καθεστώς πιέσεων. Το Περού αποτελεί μια από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής που σημαδεύτηκαν από πολυετείς δικτατορίες με την υποκίνηση και την στήριξη του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, που θεωρεί την υποήπειρο «πίσω αυλή του», ενώ παράλληλα έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πρόσφατο παρελθόν σε όλες τις κινήσεις που σχεδιάζονταν στην περιοχή απέναντι σε κυβερνήσεις χωρών που αντιπαρατίθενται με τα αμερικάνικα σχέδιο, όπως η Βενεζουέλα.
Η ασταθής αυτή κοινωνική και πολιτική συμμαχία κατάφερε μεν να πετύχει αποτελέσματα, περιορισμένα δε σε σχέση με τις προσδοκίες: επανέφερε την επιδότηση του υγροποιημένου φυσικού αερίου, μειώνοντας τις τιμές για τους πολίτες, εκκίνησε πρόγραμμα δωρεάν αντικαρκινικής θεραπείας, επανέφερε επιδοτήσεις σε αγροτικά προϊόντα και έκανε αλλαγές στην εξωτερική πολιτική, αναγνωρίζοντας de facto την κυβέρνηση Μαδούρο (με εγκατάσταση διπλωματικής αποστολής), απέχοντας και συνεπώς απενεργοποιώντας την «Ομάδα της Λίμα» (συνεργασία λατινοαμερικάνικων χωρών, στο πλευρό των ΗΠΑ) και αναγνωρίζοντας την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας (που πριν από λίγους μήνες, προσαρτήθηκε, μέσα παγκόσμια σιωπή, από το Μαρόκο).
Παρ’ όλα αυτά, δεν υλοποίησε τις πλέον σημαντικές όψεις του προγράμματος βάσει του οποίου εκλέχθηκε. Ήδη από την πρώτη στιγμή της εκλογής του Καστίγιο, οι αγορές σπεκούλαραν με το περουβιανό νόμισμα, ρίχνοντας την αξία του στα τάρταρα. Κάθε φορά που κάποιος υπουργός της κυβέρνησης ανακοίνωνε κάποια φιλολαϊκή μεταρρύθμιση ή πιθανή εθνικοποίηση ορυκτού πλούτου, οι «αγορές» απαντούσαν με ακαριαία υποτίμηση του περουβιανού σολ. Αναγκάστηκε έτσι ο Καστίγιο να επιδιώξει συμβιβασμούς, τόσο με τις «αγορές», όσο και με την εγχώρια ολιγαρχία και τις πολυεθνικές που νέμονται τον φυσικό πλούτο της χώρας, με αποτέλεσμα να αποστασιοποιηθεί από το αριστερό κόμμα «Peru Libre» που στον στήριξε και να δει ραγδαία πτώση της δημοτικότητάς του.
Και πάλι όμως, οι κοινωνικές διεκδικήσεις βρήκαν δίαυλο πατώντας στις υποσχέσεις του Καστίγιο. Στις κοινότητες που βρίσκονται γύρω από τα ορυχεία της χώρας ξέσπασαν μεγάλες κινητοποιήσεις, συνέχεια όσων είχαν αντιμετωπίσει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, διεκδικώντας αιτήματα τα οποία βρίσκονταν στο προεκλογικό πρόγραμμα του Καστίγιο: Παύση της επέκτασης ορυχείων, αποζημιώσεις για περιβαλλοντική ρύπανση, αυξήσεις μισθών, προσλήψεις από τις τοπικές κοινότητες και έργα υποδομής με χρηματοδότηση από τις εταιρείες. Παρά την απόπειρα διαδοχικών υπουργών του Καστίγιο να μεσολαβήσουν ανάμεσα στις κοινότητες που κινητοποιούνταν και τις μεγάλες εξορυκτικές εταιρείες, δεν υπήρξε κάποιο αποτέλεσμα. Ο φόβος του Καστίγιο μπροστά στην διεθνή επενδυτική απομόνωση και νέες επιθέσεις από τις αγορές, δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τα αιτήματα των (κατά βάση) ιθαγενικών κοινοτήτων.
Η πρόσφατη πολιτική κρίση που παρουσιάζεται ως αποτυχημένο πραξικόπημα του Καστίγιο, δεν είναι τίποτα άλλο από την απόπειρα ενός προοδευτικού φιλολαϊκού προέδρου, να αντισταθεί στις πιέσεις και στα εμπόδια που του έθεταν όλο το προηγούμενο διάστημα οι μηχανισμοί του βαθέος κράτους, κληρονομιά της χούντας Φουχιμόρι. Οι αρχικές απόπειρες εξευμενισμού και συμβιβασμού με αυτές τις αντιδραστικές δυνάμεις, όχι απλά απέτυχαν, αλλά αποξένωσαν τον Καστίγιο από τις πιο πρωτοπόρες και μαχητικές κοινωνικές δυνάμεις και πολιτικές δυνάμεις του λαϊκού μπλοκ, με αποτέλεσμα να μείνει μετέωρος και εκτεθειμένος στις πιέσεις του ιμπεριαλισμού και της δεξιάς.
Σήμερα, οι εξελίξεις στο Περού σημαδεύονται από την πρώτη και μοναδική απόπειρα του Καστίγιο να αντισταθεί σε αυτές τις πιέσεις. Κινούμενος στα όρια της συνταγματικής νομιμότητας (όπως ο προκάτοχος του Vizcarra), προσπάθησε να διαλύσει το Κογκρέσο, ώστε η χώρα να οδηγηθεί σε εκλογές που θα αναδείκνυαν Συντακτική Συνέλευση για να αλλάξει το αντιδραστικό Σύνταγμα της χώρας.
Όμως, αυτή η υπερεξουσία δεν προβλεπόταν για προέδρους τύπου Καστίγιο που ήθελαν να αμυνθούν απέναντι στις πραξικοπηματικές απόπειρες εναντίον του. Εξάλλου, μέχρι σήμερα το ίδιο αλλοπρόσαλλο Σύνταγμα του Περού, είχε δώσει στην δεξιά πλειοψηφία στο Κογκρέσο την δυνατότητα να ξεκινήσει άλλες δυο απόπειρες παραπομπής και καθαίρεσης του Καστίγιο για «λόγους ηθικής ανικανότητας». Η απόπειρα του Καστίγιο να ασκήσει τις προεδρικές εξουσίες του διαλύοντας το Κογκρέσο και προκαλώντας εκλογές, ήρθαν ως απάντηση στην νέα, τρίτη κατά σειρά απόπειρα παραπομπής του, γεγονός που έστελνε ξεκάθαρο μήνυμα ότι σκοπεύουν να τον θέσουν υπό διαρκή πολιτική ομηρία.
Δυστυχώς οι προσπάθειες του Καστίγιο μπορούν να περιγραφούν με το χαρακτηριστικό «πολύ λίγο, πολύ αργά». Προφανώς, οι προεδρικές υπερεξουσίες δεν προβλέπονταν να ασκηθούν από έναν αριστερό πρόεδρο, ιθαγενικής καταγωγής και συνδικαλιστική. Για αυτό όλοι οι μηχανισμοί του βαθέος κράτους και του στρατού έσπευσαν να χαρακτηρίσουν τις επιλογές τους ως πραξικόπημα, καλώντας επί της ουσίας ανοιχτά στην ανατροπή του.
Μετά την ανατροπή Καστίγιο: οι λαοί του Περού ξανά στους δρόμους
Τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά δημοτικότητας του Καστίγιο, δεν εμπόδισαν τον κόσμο της δουλειάς, τους αγρότες, τις ιθαγενικές κοινότητες, να βγουν στους δρόμους και να ζητήσουν την παραίτηση της αντιπροέδρου Ντίνα Μπολουάρτε, που πήρε την θέση του Καστίγιο, και την άμεση διεξαγωγή εκλογών για να ανατραπεί ο συσχετισμός στο Κογκρέσο που ανέτρεψε τον πρόεδρο. Όσο απαξιωμένος και να ήταν ο Καστίγιο (και ήταν πολύ), γίνεται πλήρως αντιληπτό ότι σήμερα εκτυλίσσεται η απόπειρα των δυνάμεων της ολιγαρχίας και του Φουχιμορισμού να βγουν νικητές από την κρίση που ξεκίνησε το 2016.
Η διάδοχος του Καστίγιο, χωρίς κόμμα να την στηρίζει, φαίνεται ότι θα εμβαθύνει την πολιτική συμβιβασμών, όντας όμηρος του Φουχιμορισμού στο Κογκρέσο. Το υπουργικό της συμβούλιο αποτελείται από τεχνοκράτες και στελέχη παλαιότερων κυβερνήσεων, χωρίς καμία σύνδεση και σχέση με τα κόμματα που στήριξαν τον Καστίγιο στις εκλογές του 2021. Ήδη εξάλλου το σύνολο σχεδόν αυτών των κομμάτων, καλούν στις διαδηλώσεις ενάντια στον «πραξικόπημα του Κογκρέσου», όπως το ονομάζουν, διεκδικώντας νέες εκλογές, που δεν θα αναδείξουν όχι απλώς νέο Κογκρέσο, αλλά νέα Συντακτική Συνέλευση που θα εκπονήσει νέο Σύνταγμα: ό,τι δηλαδή προκήρυξε ο Καστίγιο με επονομαζόμενο «αυτοπραξικόπημα» του… Ακόμα και κόμματα της αριστεράς που στήριξαν στο Κογκρέσο την ανατροπή Καστίγιο (όπως το «Nuevo Peru») φαίνεται να συνειδητοποιούν το λάθος τους και συμμετέχουν ενεργά στις κινητοποιήσεις προβάλλοντας, πλέον, ως αιτήματα, τα όσα απέρριψαν υπερψηφίζοντας την ανατροπή Καστίγιο.
Ήδη οι κινητοποιήσεις μετρούν νεκρούς και οι ιθαγενείς ετοιμάζονται να επαναλάβουν πορεία προς την Λίμα. Μπορεί ο Καστίγιο να μην ήταν αυτός που υλοποίησε τις διεκδικήσεις τους, αλλά αντιλαμβάνονται ότι η διάδοχη κατάσταση προμηνύεται πολύ χειρότερη. Το Peru Libre, το κόμμα από το οποίο αποστασιοποιήθηκε ο Καστίγιο, απαιτεί την απελευθέρωση του από την φυλακή (για ευνόητους συμβολικούς λόγους, τοποθετήθηκε στην φυλακή που κρατείται ο δικτάτορας Φουχιμόρι) και έχει ρίξει το σύνθημα “Dina Asesina” (Ντίνα, Δολοφόνε), για την διάδοχο Μπολουάρτε, που ήδη (από τις 12 Δεκεμβρίου) χρεώνεται δυο νεκρά νεαρά παιδιά, 15 και 18 χρονών από το χέρι της αστυνομίας στις ιθαγενικές περιοχές της πολιτείας Apurimac.
Το πρωί της Δευτέρας, η «πρόεδρος» Μπολουάρτε κήρυξε την χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ταυτόχρονα ανακοίνωσε ότι υιοθετεί όλες τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που προωθεί ο Φουχιμορισμός: επαναφορά του συστήματος Άνω και Κάτω Βουλής, δυνατότητα επανεκλογής και ανανέωσης θητείας των βουλευτών και του προέδρου. Ενώ ταυτόχρονα, ξέκοψε την οποιαδήποτε συζήτηση για Συντακτική Συνέλευση, ανακοινώνοντας εκλογές το 2024, υφαρπάζοντας στεγνά την λαϊκή ψήφο που ανέδειξε τον Καστίγιο στην προεδρία το 2021!
Όσο και να σπέρνεται η σύγχυση από τα μέσα ενημέρωσης της Δύσης, η πραγματικότητα βοά απέναντι σε όσους βλέπουν «αυταρχικό πραξικόπημα» στις, απονενοημένες και χωρίς προοπτική, απόπειρες του Καστίγιο να αντισταθεί στο βαθύ κράτος, αλλά απέναντι και σε όσους επιδιώκουν να πείσουν τους λαούς του πλανήτη ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο σύγκρουσης δύο σχετικά ισότιμων μπλοκ – πολλώ δε μάλλον σε όσους στην αριστερά επιμένουν να σχετικοποιούν τον κίνδυνο που αποτελεί για τους λαούς ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Η ανατροπή Καστίγιο ανέδειξε ότι ακόμα και σήμερα στην πίσω αυλή των ΗΠΑ το «δόγμα Μονρόε» ζει και βασιλεύει. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι της αποπειρώνται να νομιμοποιηθούν, μέσα από την «αντι-αυταρχική δημοκρατική» δράση των εκάστοτε ντόπιων ελίτ και του βαθέος κράτος που συνεργάζεται με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Αναδεικνύεται επίσης για άλλη μια φορά ο χαρακτήρας του παγκόσμιου χωροφύλακα που επιτελούν οι ΗΠΑ, δρώντας ως πολλαπλασιαστής ισχύος για τις εγχώριες αστικές τάξεις που συνεργάζονται μαζί τους.
Για τους λαούς του δυτικού κόσμου δεν μπορεί να υπάρχουν αυταπάτες για την «δημοκρατική δράση» του σκληρού πυρήνα του κράτους σε καμία χώρα, πόσο μάλλον τμημάτων του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών που συνδέονται άμεσα με τους μηχανισμούς της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας. Εξάλλου στην Ελλάδα έχουμε πικρή εμπειρία από αυτές τις αυταπάτες και πρέπει να αποτελούν δίδαγμα που την ώρα που στην χώρα μας εξυφαίνεται η δημιουργία ενός οιωνεί παρακρατικού μηχανισμού με κέντρο τον Μητσοτάκη.
Η αλληλεγγύη στους λαούς της Λατινικής Αμερικής και η ανεπιφύλακτη καταδίκη πραξικοπηματιών ανατροπών (ακόμα και αν έχουν «συνταγματικό μανδύα») οφείλει να βρίσκεται στον πυρήνα της δράσης και του λόγου της αριστεράς τόσο στην χώρα μας, όσο και της αριστεράς που δραστηριοποιείται σε χώρες της κυρίαρχης ιμπεριαλιστικής συμμαχίας υπό τις ΗΠΑ.
Τέλος τα παραπάνω αναδεικνύουν τα εμπόδια και τους φραγμούς που θα έχει να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε απόπειρα αναζήτησης εναλλακτικού δρόμου και στην χώρα μας. Σε αυτό το πλαίσιο, η εγρήγορση απέναντι στην δράση και τον ρόλο του αμερικανικού ιμπεριαλισμού οφείλει να βρίσκεται στον πυρήνα μιας αριστερής ριζοσπαστικής πολιτικής στρατηγικής κόντρα στα κελεύσματα των καιρών που αποπειρώνται να αποκρύψουν ή να σχετικοποιήσουν αυτόν τον ρόλο.
