Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις επανέφεραν μια μόνιμη απορία του γράφοντος σε σχέση με τις έρευνες πρόθεσης ψήφου στην Ελλάδα και πώς γίνονται.

Αν ρίξει κανείς μια ματιά στον πίνακα των αποτελεσμάτων της τελευταίας δημοσκόπησης της MRB βλέπει κανείς πως το λευκό / άκυρο / αποχή φτάνει το 5% των ψηφοφόρων. Ακόμα και αν προσθέσει κανείς το 10% περίπου που δηλώνουν αναποφάσιστοι ή δεν απάντησαν (κάτι που προφανώς δεν ισχύει, αλλά για να βρούμε ένα άνω όριο της δημοσκοπικά συμβατής αποχής) το συνολικό ποσοστό των απεχόντων και της αρνητικής ψήφου φτάνει το 15%. Ανάλογα νούμερα βγάζουν και οι υπόλοιπες δημοσκοπήσεις – η χθεσινή δημοσκόπηση της GPO π.χ δίνει 2,7% στο λευκό/άκυρο/αποχή και 9,7% στους αναποφάσιστους. Και δεν είναι τωρινό αυτό, η υποκαταγραφή της αποχής στις έρευνες πρόθεσης ψήφου είναι πάγιο φαινόμενο. Το 2019 σύμφωνα με μια από τις δημοσκοπήσεις που είχαν πέσει λιγότερο έξω (της Metron Analysis) λίγες ημέρες πριν τις εκλογές, το 91% όσων ερωτήθηκαν έλεγαν πως είναι πολύ ή αρκετά πιθανό να πάνε να ψηφίσουν και περίπου το 8% πως ήταν λιγότερο πιθανό ή απίθανο.

Το πρόβλημα είναι το εξής: Η επίσημη αποχή στις εκλογές του 2019 ήταν μεν 42,2%, αλλά ξέρουμε πως το εκλογικό σώμα των εγγεγραμμένων, που άγγιζε τα 10 εκατομμύρια ήταν μη-ρεαλιστικά μεγάλο. Ο νόμιμος πληθυσμός κατά την απογραφή του 2011 ήταν 9.900.000 και μεταξύ αυτών 1.700.000 κατ’ εκτίμηση ήταν κάτω από τα 17. Οπότε δικαίωμα ψήφου αποκλείεται να είχαν πάνω από 8.200.000 πολίτες και με βάση αυτά τα νούμερα ή αποχή (επί των ρεαλιστικά ζώντων και εν Ελλάδι εγγεγραμμένων) ήταν 32% περίπου, ίσως κάτι περισσότερο ανάλογα με το πόσοι ξενιτεμένοι είχαν έρθει για να ψηφίσουν. Πάντως το 32% είναι το ελάχιστο της (πραγματικής) αποχής μαζί με τα λευκά και άκυρα. Καμία δημοσκόπηση όμως δεν έχει «πιάσει» ποτέ αυτά τα νούμερα. Τα ποσοστά της αποχής όταν συγκρίνονται με τη δημοσκοπική πρόθεση είναι πολύ μεγαλύτερα.

Μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε για να εξηγήσουμε αυτήν την αναντιστοιχία, που είναι πολύ μεγαλύτερη από την αστοχία των δημοσκόπων στην πρόβλεψη των ποσοστών των κομμάτων. Π.χ. πως ίσως στα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων εξαιρούνται οι αρνήσεις συμμετοχής σε αυτές (που πάλι από μόνες τους δεν σημαίνουν αποχή στις εκλογές). Ή πως υποδημοσκοπούνται πληθυσμιακές ομάδες (νέοι, ευάλωτες ομάδες, φτωχά νοικοκυριά, κάτοικοι υπαίθρου) που έχουν πολύ μικρά ποσοστά συμμετοχής. Ή πως ακόμα και αυτοί που δεν θα πάνε να ψηφίσουν, παρόλα αυτά δηλώνουν πρόθεση ψήφου (αλλά δείτε τα αποτελέσματα της Metron Analysis του 2019 που αναφέραμε παραπάνω). Αν τα ανεπεξέργαστα στοιχεία των δημοσκοπήσεων ήταν δημόσια (δεν είναι), θα μπορούσαμε να εξερευνήσουμε κάπως αναλυτικότερα τα διάφορα ενδεχόμενα.

Όπως και να έχει, υπάρχει ένα ποσοστό Ελλήνων ψηφοφόρων των οποίων η πρόθεση για αποχή δεν καταγράφεται. Αν ανήκουν σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (αλλά αυτό δεν το ξέρουμε σίγουρα), τότε υποκαταγράφεται και η πρόθεση ψήφου όσων από τις κατηγορίες αυτές τελικά ψηφίζουν. Ξέρουμε στα σίγουρα πάντως πως τα 5.650.000 έγκυρα ψηφοδέλτια των εκλογών του 2019 (στα οποία συμμετείχαν και οι 17ρηδες – περίπου 100.000 – άρα ήταν διευρυμένη η εκλογική βάση σε σχέση με τις προηγούμενες) ήταν 7.400.000 το 2004, 6.400.000 τον Μάιο του 2012 και 6.200.000 στις εκλογές του 2015. Έχουν «εξαφανιστεί» λοιπόν περίπου 900.000 έγκυροι ψήφοι σε σχέση με το 2015. Και σχεδόν 2 εκατομμύρια σε σχέση με το 2004 – ενάμιση εκατομμύριο σε σχέση με το 2009.

Ξέρουμε βέβαια πως από το 2010 μέχρι το 2020 μετανάστευσαν από την Ελλάδα μισό εκατομμύριο Έλληνες πολίτες (κυρίως με υψηλή μόρφωση, οπότε στατιστικά πιθανότεροι ψηφοφόροι), κάποιοι εκ των οποίων ενδέχεται να επαναπατρίστηκαν ήδη. Αυτό απλά όμως αλλάζει τη βάση υπολογισμού κατά ένα ποσό που ξέρουμε ήδη από την (ημιτελή ακόμα) απογραφή πληθυσμού, και κάνει την αποχή του 2019 να πέφτει στο 26%. Και πάλι πολύ μακρυά από τις εκτιμήσεις των δημοσκόπων.

Σε σχέση με τα πραγματικά δεδομένα από την απογραφή του 2021 – ο Θεός να την κάνει – αναμένουμε όπως μας έχουν πει, μέσα στον Δεκέμβριο τους αριθμούς για τον νόμιμο πληθυσμό (που είναι το εκλογικό σώμα) από τα οποία θεωρητικά θα πρέπει να επανυπολογιστούν οι έδρες σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα κτλ. Λογικά λοιπόν αναμένεται να ανακοινωθούν εντός των ημερών. Θα είναι παρατυπία να γίνουν εκλογές το 2023 λίγες ημέρες πριν δημοσιευθούν τα στοιχεία για τον νόμιμο πληθυσμό του 2021, με τα δεδομένα του 2011 και δεν ξέρω ποια είναι τα χρονικά περιθώρια ενσωμάτωσης των νέων πληθυσμιακών δεδομένων στην κατανομή των εδρών. Αν – όπως θρυλείται – πάμε για εκλογές μέσα στον Ιανουάριο ενδέχεται να πάμε με την απογραφή του 2011, και πάλι με θεαματικά μεγάλη αποχή.

Για να επανέλθουμε όμως στο αρχικό ερώτημα: η αναντιστοιχία της δημοσκοπικής καταγραφής με την πραγματική εκλογική συμπεριφορά δημιουργεί ερωτήματα, αλλά υποδεικνύει ίσως και αδυναμίες στις μεθοδολογίες των δημοσκόπων. Όμως η διερεύνηση του σώματος των ψηφοφόρων που απέχουν από τις εκλογές, θα ήταν – θα περίμενε κανείς – μια από τις σοβαρές προτεραιότητες των κομμάτων, έστω και σαν μια δεξαμενή δυνητικών ψήφων. Είναι πιθανόν, αν και όπως είπαμε είναι μη-διευκρινίσιμο με βάση τα στοιχεία που έχουμε, να άλλαζε το κέντρο βάρους της πολιτικής συζήτησης από την αναζήτηση μιας φθίνουσας μεσαίας τάξης, στα στρώματα των επισφαλώς εργαζομένων, των ανέργων, των φτωχών και των νεοπτώχων που είναι ένα διευρυνόμενο, μάλλον ηλικιακά νεώτερο και απογοητευμένο από την δημοκρατία τμήμα των Ελλήνων πολιτών. Η αύξηση της αποχής στις τελευταίες εκλογές σε σχέση με το 2015 ιδίως μεταξύ των ψηφοφόρων των μικρότερων εισοδημάτων ήταν άλλωστε κάτι που ο γράφων είχε διαπιστώσει το 2019.