We created it,
Let’s take it over!
Patti Smith
Η απελευθέρωση των επιθυμιών, η ανάδειξη των ποικίλων ταυτοτήτων στο προσκήνιο της πολιτικής και του πολιτισμού, η ελεύθερη πρόσβαση στους καρπούς της τεχνολογικής επανάστασης, και μάλιστα εν μέσω σχετικής αύξησης της γενικής οικονομικής ευμάρειας, εν συντομία: όλα όσα υπήρξαν βασικές μεταβλητές αυτού που ονομάστηκε «μεταμοντερνισμός» στο υποκειμενικό πεδίο, δεν αποτέλεσαν, παραδόξως, καλούς οιωνούς για τη ριζοσπαστική πολιτική πρακτική. Post factum, αποδεικνύεται πως δεν βοήθησαν ιδιαίτερα ούτε τη δημοκρατική παράδοση στη Δύση. Δεν είναι τυχαίο επίσης πως η ίδια η ανάδυσή τους συνέπεσε με μια συντηρητική πολιτική στροφή στον αγγλοσαξονικό κόσμο αλλά και με το συμβολικό «τέλος» των μεγάλων πολιτικών εξεγέρσεων της νεολαίας και της εργατικής τάξης στην Ευρώπη, όπως αυτό μπορεί να εντοπιστεί στο τέλος του μακρύ ιταλικού Μάη (αλλά και του κινήματος των εργοστασιακών επιτροπών στην Ελλάδα).
Η εποχή, που έφερε στην προμετωπίδα της την εγκαθίδρυση της πρωταρχικότητας των Πολλών έναντι του Ενός, παρ’ όλες τις -λογικές- ριζοσπαστικές ελπίδες που έφερνε στις αποσκευές της, εμφανίστηκε στην πορεία απολύτως συμβατή με το γενικευμένο καταναλωτισμό και τις διάφορες μορφές «ευέλικτης συσσώρευσης» που έφεραν τελικά το σπάσιμο της χρηματοπιστωτικής φούσκας και τη σημερινή διαρκή κρίση («permacrisis»).
Ωστόσο, οι παραπάνω διαπιστώσεις παραμένουν γενικές. Αποτυγχάνουν να εντοπίσουν την άλλη όψη του νομίσματος, ειδικά εκείνη που αφορά την τεράστια επανάσταση που σημάδεψε από την αφετηρία της τη νέα χιλιετία: το διαδίκτυο και την πρωτοφανή στην ιστορία παγκόσμια διασύνδεση της ανθρωπότητας. Ο τρόπος που έλαβε χώρα αυτή η αλλαγή, η ένταση και η ταχύτητά της, δεν άφησε περιθώρια αναστοχασμού πάνω στις πρακτικές δυνατότητες που ανοίχτηκαν εν μία νυκτί όχι απλά για τη ριζοσπαστική δράση, αλλά για τη δυνάμει αναδιάταξη του συνόλου της πολιτειακής θέσμισης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ένα εξαιρετικό, και ιδιαίτερα επίκαιρο για μας, παράδειγμα αποτελούν οι εκλογές.
Αναμφίβολα, η καθολική ψηφοφορία υπήρξε κατάκτηση των μαζών εντός της συνέχειας των μεγάλων πολιτικών τομών της νεωτερικότητας. Εντούτοις, η κριτική στην αντιπροσώπευση και το αίτημα για άμεση δημοκρατία γεννήθηκε ταυτόχρονα με τις δύο μεγάλες πολιτικές επαναστάσεις στην Αγγλία και τη Γαλλία, ενώ υπήρξε και το απωθημένο τους, η δική τους «πρωταρχική σκηνή» που τροφοδοτούσε υπόγεια την ριζοσπαστική τους ανάπτυξη. Η απάντηση του αστικού φιλελευθερισμού ήταν βέβαια συντηρητική, αλλά είχε με το μέρος της τη λογική.
Προφανώς τα έθνη-κράτη του 19ου αιώνα, μεγάλα σε χωρική έκταση και με τον πληθυσμό τους να αυξάνεται ολοένα, δεν θα μπορούσαν να κυβερνηθούν με τον τρόπο που θεώρησε ιδανικό η αρχαία Αθήνα των 50.000 ανδρών. Επιπλέον, η μαζική εκπαίδευση ήταν ακόμη στα σπάργανα, ενώ τα μέσα επικοινωνίας πενιχρά. Ως εκ τούτου ο ορίζοντας της άμεσης δημοκρατίας, το κλασικό ιδεώδες της πολιτικής αυτοθέσμισης, παρέμεινε ανενεργό και το κοινοβουλευτικό αστικό σύστημα στις διάφορες παραλλαγές του δεν ένιωσε ποτέ να απειλείται ουσιαστικά, τουλάχιστον στη Δύση.
Πόσο μακρινή και αναχρονιστική όμως φαντάζει αυτή η συζήτηση την εποχή του ΤikΤok, του Facebook, του Twitter; Και γιατί ο πολίτης της Δύσης σήμερα μπορεί καθημερινά να σχολιάζει τα πάντα δημόσια και να επικοινωνεί πολιτικά και πολιτισμικά με όλο τον πλανήτη, ενώ την ίδια στιγμή οι δικές του πολιτικές δυνατότητες απόφασης τείνουν στο μηδέν; Γιατί φαίνεται απόλυτα φυσιολογικό να μπορώ να ψηφίσω για το ποιος παίκτης θα φύγει από ένα ριάλιτι ή για το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς ή για τις «τάσεις» στο YouTube ή για οτιδήποτε άλλο μπορεί να φανταστεί ο νους, ενώ την ίδια ώρα δεν μπορώ να ψηφίσω για τον προϋπολογισμό που προτείνει η κυβέρνηση ή για ένα κρίσιμο ζήτημα εξωτερικής πολιτικής;
Η αστική ιδεολογία ενήργησε από πολύ νωρίς, έτσι ώστε ανάλογα ερωτήματα να απωθηθούν στη σφαίρα της ουτοπίας. Το νομοτελειακό άνοιγμα των πολιτικών δυνατοτήτων έπρεπε να «μπαζωθεί» με μεγάλες ποσότητες λούμπεν ψυχαγωγίας και ναρκισσισμού για να κρυφτεί η πραγματική προοπτική. Αργότερα, ήρθε ο μαζικός έλεγχος και η παρακολούθηση. Στην μη-πλήρωση του ανοικτού πεδίου δυνατοτήτων από τη ριζοσπαστική θεωρία και πρακτική συνετέλεσε και μια ορισμένη τεχνοφοβία της Αριστεράς. Όχι άδικα βέβαια, καθώς η μέχρι τώρα ιστορία έχει δείξει πως η αυτονόμηση της τεχνικής επιφέρει διαρκώς πλήγματα στο πολιτικό. Προφανώς και οι παραγωγικές δυνάμεις επικαθορίζονται από τους αφέντες των παραγωγικών σχέσεων. Βεβαίως και το ίντερνετ δημιουργήθηκε σε ένα ορισμένο κοινωνικό και παραγωγικό πλαίσιο σε κάποιο εργαστήριο του αμερικανικού στρατού. Και βεβαίως, έξω από μια μαζική συνειδητή πολιτική μάχη για την κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μεγάλα μέσα παραγωγής δεν μπορεί να νοηθεί μια χρησιμοποίηση των νέων τεχνολογιών για δημοκρατικούς σκοπούς.
Όλα αυτά είναι γνωστά και ισχύουν. Ισχύει όμως, με διαλεκτικό τρόπο, και το αντίθετο. Η παρούσα έκρηξη της τεχνολογικής ανάπτυξης είναι, τρόπον τινά, δική μας. Μας ανήκει. Αποτελεί το τελικό αποτέλεσμα της συσσωρευμένης χειρωνακτικής και κυρίως πνευματικής εργασίας των προηγούμενων γενιών εργαζομένων. Η ιδιοποίησή της από τα εκάστοτε μονοπώλια πρέπει να ιδωθεί ως ανορθογραφία, ως το «ιστορικό κακό». Εκείνο που ορίστηκε από τον Μαρξ ως «γενική διάνοια» έκανε επιτέλους τα πρώτα του βήματα στις αρχές της χιλιετίας που διανύουμε. Αυτό πρέπει να συνειδητοποιηθεί, και μαζί του να έρθει η συνειδητοποίηση πως η άρνηση της γενικευμένης εμπορευματικής μορφής, της εμπορευματοποιημένης εργασίας και της ιδιοκτησίας δεν είναι πια αδύνατη λόγω υλικών συνθηκών. Το ακριβώς αντίθετο.
Στο πεδίο της πολιτικής, η συγκεκριμένη εξέλιξη έχει καταστήσει την αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία έναν ιστορικό αναχρονισμό. Και αυτό είναι αμετάκλητο. H πρωταρχικότητα των Πολλών μπορεί σήμερα να επιστρέψει όχι ως πολιτισμική λογική, λειτουργώντας ετερόνομα και ζητώντας αναγνώριση από του τριακόσιους -δηλαδή από το Ένα της αστικής θέσμισης-, αλλά ως ουσιαστική καθημερινή πολιτική πρακτική βίου, σχηματίζοντας νέους δημοκρατικούς ορίζοντες, μοναδικούς στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Είναι ορατή σήμερα, στην εποχή που ζούμε, η προοπτική της άμεσης δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο κάθε πολίτης, με το έξυπνο κινητό του μπορεί να συμμετέχει καθημερινά στις πολιτικές αποφάσεις. Αυτή η δυνατότητα, αν δεν γίνει όπλο σοβαρής πολιτικής προπαγάνδας και ζύμωσης σε πλατιές μάζες, θα συνεχίσει αντιστρέφεται και να μεταλλάσσεται σε πολιτική λουμπενοποίηση και πολιτισμικό εξανδραποδισμό. Δεν υπάρχουν κενά στον πολιτικό χώρο. Ο αντίπαλος είναι ήδη αρκετά βήματα μπροστά και ελέγχει, αξιωματικά, το πεδίο.
Αν ο πυρετός που καταλαμβάνει σε κάθε προεκλογική περίοδο τα περισσότερα κομμάτια του ανταγωνιστικού κινήματος ενέτασσε και την παραπάνω προοπτική στους ποικίλους προβληματισμούς του τα πράγματα θα εξελίσσονταν πιο γόνιμα και ουσιαστικά. Ίσως να άνοιγε ένας διάλογος που θα βρίσκονταν εκτός της αέναης αναπαραγωγής του ίδιου, που αντανακλά την κανονικότητα του υπάρχοντος. Και, το σημαντικότερο, ίσως να αποφεύγονταν οι βαριές απογοητεύσεις που έρχονται όταν κυνηγάς ένα πουκάμισο αδειανό.
