Η έκθεση του Τάκη Γερμενή «In-your-face», που φιλοξενείται στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα Μερκούρη» του Δήμου Αθηναίων, μέσα από τον ωμό (αλλά άρτιο τεχνικά ) ρεαλισμό της και την εννοιολογική της διεισδυτικότητα είναι ανησυχητική και συνάμα αφυπνιστική για τον θεατή.
Η θεματογραφία, αλλά και η αμείλικτη τεχνική, που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης, με ανατρεπτικό τρόπο αποκαθηλώνει και συνάμα επαναπροσδιορίζει ένα θέμα, αυτό της ομορφιάς και του ερωτισμού, που σε μία εποχή σαν τη δική μας έχει μετατραπεί σε κυρίαρχη κοινωνική συμπεριφορά και που σε εποχές μεταιχμιακές η διαστροφή του και η οικονομική εκμετάλλευσή του διαστρέφει τα πρότυπα και την απόλαυση της ομορφιάς και του σώματος.
Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, που εκτοξεύουν την παρέκκλιση, δεν αφήνουν άμοιρες τις συλλογικές αντιλήψεις για το σώμα και τον έρωτα και η έκλυση τούτη αποτελεί μέσα από την κριτική, δυσμορφική, παραποίηση του κανόνα, που επιχειρεί ο Γερμενής, μία δυστοπική αποτύπωση και ταυτόχρονα ένα έμμεσο «κατηγορώ» της κοινωνικής φαντασίωσης και της μαζικής συμπεριφοράς κι αντίληψης.
Το ερμηνευτικό λεπίδι της τέχνης του Γερμενή από παλιά ανατέμνει τις εδραίες πεποιθήσεις της κοινωνίας και τα κρατούντα πολιτιστικά πρότυπα μιας κοινωνίας, που υποβαθμίζει τις αισθητικές αξίες σε φαντασιακές κατασκευές και την εξίσωσή τους με τα αντίστοιχα καταναλωτικά, εύπεπτα, προϊόντα (σκέφτομαι την παλιότερη εγκατάστασή του με τις Καρυάτιδες ως «γύρο», δύο στερεότυπα που πουλιούνται στους τουρίστες ως ισοπεδωμένη εικόνα της ίδιας Ελλάδας). Στην προκειμένη περίπτωση, ο μεγεθυντικός φακός του στρέφεται στον αντίποδα των κρατούντων και διαρκώς προβαλλόμενων συμβόλων αυτού του φιληδονισμού, κοιτάζοντάς τον από την πλευρά των απόκληρων της κοινωνίας. Σε αυτούς, που σπρωγμένοι στο περιθώριο, στα ναρκωτικά, την πορνεία, την αστεγία, πασχίζουν να επιβιώσουν διαθέτοντας το σώμα τους ως μόνο ανταλλακτικό μέσο κι εργασία και συνάμα να κρατηθούν μέσα στα πρότυπα αυτής της ελκυστικής ομορφιάς, δημιουργώντας όμως μέσα στην παρακμή της μία καρικατούρα του προτύπου.
Η κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από τα κοσμοείδωλα που συναρμολογεί και κατασκευάζει σε κοινωνικό πλαίσιο και προβάλλει ως αντιπροσωπευτική της εικόνα. Και η σημερινή εποχή, ίσως περισσότερο από κάποια άλλη και λόγω της τεχνολογίας, που διαρκώς προβάλλει, διαστέλλει και κατασκευάζει/ανακατασκευάζει τις εικόνες αυτών των συμβόλων και κοσμοειδώλων, είναι αυτή που έχει ταυτίσει την ομορφιά με την επιθυμία, το κάλλος με τον ηδονισμό, την αισθητηριακή εμπειρία με τη φαντασίωση.
Μοιάζει η σημερινή εποχή ολοένα και μία διογκωμένη παραφθορά της φιλοσοφίας του υποκειμένου του Maine de Biran, όπου το «εγώ είμαι το σώμα μου» έχει αντιστραφεί στο «το σώμα μου είμαι εγώ». Από αυτή την ανατρεπτική αντίληψη του υποκειμένου ως «ένα είδος μετασχηματισμένης αίσθησης», που διαρκώς ανατροφοδοτείται από τα μέσα επικοινωνίας, τη διαφήμιση, την πορνογραφία και σε μεγάλο βαθμό από μία δεισιδαίμονα διαιτολογία και καταναγκαστικό υγιεινισμό ή έναν ακατάσχετο ευδαιμονισμό, η λατρεία του σώματος προβιβάζεται σε γενική βούληση (volonté générale).
Πάνω ακριβώς σε αυτή τη διαδικασία, τα έργα του Γερμενή είναι μία ειρωνική ματιά πάνω στη φενάκη της ομορφιάς ως καταναλωτικό προϊόν, της ναρκισσιστικής φροντίδας του σώματος και της αιώνιας νεότητας που υπόσχεται η σύγχρονη κοσμητική, οι διαφημίσεις και ο Τύπος, που είναι γεμάτοι με πρότυπα ομορφιάς. Ένα καυστικό σχόλιο πάνω στην τάση των ανθρώπων μπροστά στη φθορά να αντιδρούν με επιφάσεις παλιμπαιδισμού και αναζήτησης μιας εικόνας, που θα αντιμάχεται το επερχόμενο γήρας.
Μπροστά στον φόβο του χρόνου, οι άνθρωποι -καίτοι πριν ενδέχεται να τα καταφρονούσαν- υιοθετούν τρόπους συμπεριφοράς και στοιχεία «καλλωπισμού» της νεολαίας: κάνουν αλογοουρά τα μαλλιά τους, τρυπούν τα αυτιά τους, κάνουν τατουάζ, πλαστικές, φροντίζουν τη διατροφή και τη σιλουέτα τους. Πασχίζουν να ξορκίσουν το γήρας, αρνούμενοι να ακολουθήσουν τη φυσιολογική πορεία του χρόνου.
Δεν είναι τυχαίο που η έκλυση ηθών, η αχαλίνωτη -σε επίπεδο σχεδόν χυδαία πορνογραφικό- ελευθεριότητα του ερωτισμού και της αποθέωσης των σωματικών απολαύσεων, εκτοξεύεται σε εποχές ταραγμένες, παρακμιακές, όταν η απόλαυση γίνεται αντιληπτή ως επείγουσα και αναγκαία διέξοδο στην ανασφάλεια και τον κίνδυνο. Ενώ η εγκράτεια είναι χαρακτηριστικό των γαλήνιων καιρών, η Ιστορία μας έχει αποδείξει πως στους αβέβαιους χρόνους ο αρρωστημένος ερωτισμός και η ελευθεριότητα αποτελούν τη «γενική βούληση» της κοινωνίας και της Τέχνης. Αρκούν μόνον λίγα παραδείγματα: ο λιμός της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η παρακμή της Ρώμης, τα χρόνια του «Μαύρου Θανάτου» στην επιδημία της πανώλης, τα χρόνια της πτώσης της γαλλικής Βασιλείας και αντίστοιχα της φθοράς της Γαλλικής Επανάστασης, ή της Αυστροουγγρικής Βιέννης και της κρίσης της Μπελ Επόκ, η εποχή της Βαϊμάρης κλπ.
Μάλιστα, δεν είναι τυχαίο που αρκετές από τις φιγούρες που ζωγραφίζει ο Γερμενής μοιάζουν στη βιτριολική απόδοση του παρακμιακού ερωτισμού, που ξεκινά από τον δυστοπικό Κήπο των Ηδονών του Ιερώνυμου Μπος, τις φιλήδονες, πλην όμως φθαρμένες κάποιες από αυτές πόρνες του Τουλούζ Λωτρέκ και καταλήγει στον Γκέοργκ Γκροζ και τον Ότο Ντιξ, τους μεγάλους ανατόμους της βαϊμαρικής έκλυσης. Στα όρια της διαλυτικής καρικατούρας, βάζει έναν κριτικό φακό μπροστά από την κοινωνία και τα ήθη, που χωρίς πυξίδα πελαγοδρομεί. Δεν είναι τα γηραλέα ή αφρόντιστα σώματα του Λυσιάν Φρόιντ, που ωστόσο μέσα στην ατέλειά τους βγάζουν έναν ερωτισμό, ούτε οι αποδεκτές υπαινικτικές και παιχνιδιάρικες, πλούσιες καμπύλες του Μποτέρο, που συγχωρούνται γιατί για τον θεατή ήδη έχουν μεταπηδήσει στον “υπερβατικό” χώρο της Τέχνης και δεν γίνεται ταύτιση με την πραγματικότητα. Στον Γερμενή εκείνο που τοποθετείται μπροστά στο δικαστήριο της κρίσης (μας) είναι η γενικώτερη μυθοπλασία της ομορφιάς, του ερωτισμού, της επιθυμίας των καιρών μας.
Ταυτόχρονα με τούτο το «κατηγορώ» αυτής της κοινωνικής συμπεριφοράς, τα έργα του Γερμενή με την άβολη θεματολογία τους και τα μοντέλα του λειτουργεί παράλληλα σαν ένα memento mori της πρόσκαιρης ομορφιάς, της φιληδονίας. Υπογραμμίζει τη μακάβρια και παρακμιακή φύση του αρρωστημένου και πληρωμένου ερωτισμού, που καταντά ένα στερνό καταφύγιο στην αποπνικτική πραγματικότητα της κρίσης. Αίφνης στα έργα του Γερμανή, τα μοντέλα της ομορφιάς, μετατρέπονται στα κακέκτυπα του προτύπου, αποκαλύπτουν την αποκρουστική πλευρά της απόλαυσης -εκείνης του περιθωρίου, των σκοτεινών δρόμων, αυτής της ζωής που οι διαφημίσεις και τα μέσα επικοινωνίας δεν προβάλλουν στις σφύζουσες από νεανικό σφρίγος ερωτικές και καλλωπισμένες εικόνες τους.
H σημερινή εικονική και εικονοποιητική πραγματικότητα έχει διογκώσει και εκτοξεύσει τη μυθολογία του σώματος, ταυτίζοντας την ευεξία και την υγεία με την ομορφιά και την κοσμητική. Ενώ όλοι οι υποκειμενικοί προσδιορισμοί που την περιβάλλουν (το ωραίον, το κάλλος, η αέναη νεότητα, το σφρίγος και η σωματική ρώμη, ο αστείρευτος ερωτισμός χάρις στα υποβοηθητικά του, viagra κλπ) προσπαθούν να προσδώσουν μία επίφαση «αληθινότητας» σε μια εικονική πραγματικότητα, που υποστηρίζει πως έχει κατανικήσει τους νόμους της φύσης.
Οι φωτογραφίες των πορνοστάρ, οι διαφημίσεις για τηλεφωνικό έρωτα γίνονται όχι μόνον πρότυπα, αλλά υποσχέσεις πραγματικού έρωτα, ταυτίζονται ως υποκείμενο με το ερωτικό αντικείμενο. Αλλά εάν όπως ο Χέγκελ υποστηρίξουμε πως «το πραγματικό θα πρέπει να το θεωρήσουμε όχι ως ουσία, αλλά ως υποκείμενο», στην εξίσωση τούτη το υποκείμενο έχει ταυτισθεί με το αντικείμενο της επιθυμίας και εάν το πραγματικό αντικατασταθεί με το υποκείμενο, τότε έχουμε μία ταυτολογία, που καθιστά προβληματική την όλη αντίληψη για την επιθυμία, το σώμα, την ερωτική πράξη κ.λπ.
Γι’ αυτό και οι ερωτικές παρεκκλίσεις πληθαίνουν, όσο αντιλαμβανόμαστε πως στην ουσία υπάρχει μία ταυτολογία, που πίσω της έχει κάτι το ανύπαρκτο, το άπιαστο και ως τέτοιο ανήμπορο. Ο χρωστήρας όμως του Γερμενή, σαν ένας μεγεθυντικός φακός βρίσκεται εκεί για να μας επαναφέρει σε έναν ζοφερό και παρακμιακό χώρο, που όσο και εάν επιδιώκουμε να αποστρέψουμε τα μάτια μας από αυτόν, εκείνος υφίσταται και μας υπενθυμίζει την αναπόδραστη φθορά της κοινωνίας και του ίδιου μας του εαυτού.
Τα έργα του Γερμενή δεν έχουν στόχο να ξορκίσουν την αποκλίνουσα ασχήμια, όσο περισσότερο να αφυπνίσουν και να υπογραμμίσουν πόσο η φενάκη της ηδονής, η φαντασίωση του κάλλους ως εμπορεύματος και της τρυφηλότητας ως τρόπου ζωής, έχει και μία άλλη πλευρά, συνέπεια της έκλυσης και της υπερβολής του κυνηγητού αυτού μίας επίπλαστης ευτυχίας.
