Αν δεν αντιληφθούμε τα σφάλματα του ευρωκεντρισμού και αργότερα της δυτικοκεντρικής ιδεολογίας, ιστοριογραφίας και ερμηνευτικής, δεν θα γίνει δυνατό να διαπιστώσουμε ότι:
α) η έννοια του κοσμικού κράτους μας έρχεται από την Περσία·
β) οι Κινέζοι εφηύραν τη γραφειοκρατία.
Τα προηγούμενα παραδείγματα, που είναι απολύτως ενδεικτικά, εξαφανίζονται μέσω της ένταξής τους στο τριμερές ευρωκεντρικό ιστορικό σχήμα «Αρχαιότητα-Μεσαίωνας-Νέοι Χρόνοι». Αυτό το σχήμα τριχοτόμησης της ιστορίας θα συνοδευτεί από το επίσης ευρωκεντρικό πασίγνωστο ιστοριογραφικό σχήμα που έχει στη βάση του την αρχαία Ελλάδα, συνεχίζεται με την αρχαία Ρώμη και από εκεί περνά στην ανάδυση της χριστιανικής Ευρώπης την οποία ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός, που οδηγούν στη δημοκρατία και τον σύγχρονο κόσμο.
Τα δύο αυτά ευρωκεντρικά προοδευτικά ιστορικά σχήματα είναι ηγεμονικά και διδάσκονται στα σχολεία.
Πριν από τον 18ο αιώνα τα πράγματα δεν γίνονταν αντιληπτά μέσα από τον συνδυασμό αυτών των δύο προοδευτικών ιστοριογραφικών σχημάτων. Υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς, με μακράν πιο επιδραστικούς αυτούς της Αιγύπτου και της Κίνας.
Η δε Αίγυπτος, μέσω της οποίας εισέρχονταν στοιχεία από την Περσία και τη Μεσοποταμία στην Ευρώπη, έχει μακρά ιστορία αλληλεπιδράσεων, εντάσεων και επιρροών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής Χριστιανοσύνης που φανερώνονται από τον Γνωστικισμό, τον Νεοπλατωνισμό και τον Ερμητισμό φτάνοντας μέχρι τον Παράκελσο και το πρώτο μισό της ζωής του Νεύτωνα, και από τους Ροδόσταυρους μέχρι τους Τέκτονες, στις παραδόσεις των οποίων κατέχει κεντρική θέση η αρχαία Αίγυπτος γενικά και η αιγυπτιακή θρησκεία μαζί με τα παράγωγά της ειδικότερα.
Από τα τέλη του 18ου και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύσσεται ένας λόγος (discourse) που παρουσιάζει την αρχαία Ελλάδα ως λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού με επίκεντρο την δημοκρατία και τον επιστημονικό ορθολογισμό. Κατά αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται σταδιακά ένας λόγος περί Δύσεως, ο οποίος συνοδεύεται από
– μια ευρωκεντρική ανάγνωση και ερμηνεία του ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος κόβεται και ράβεται στα μέτρα των αναγκών μιας νεοδιαμορφούμενης Δύσης,
– μια αντίθεση ανάμεσα σε προοδευτική Ευρώπη και καθυστερημένη Ασία, η οποία χαρακτηρίζεται από κοινωνίες όπως η αυταρχική Κίνα και η στατική Αίγυπτος,
– μια επανερμηνεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού με λίκνο του τον (επανερμηνευμένο ευρωκεντρικά) ελληνικό πολιτισμό και επίκεντρο τον ορθολογισμό, την επιστήμη και τη δημοκρατία, στο πλαίσιο ενός σχεδίου εκσυγχρονισμού που είναι δυνατός μόνο μέσω εκδυτικισμού.
Και αυτή η σύνθεση και πορεία φέρεται να αποτελεί τον μόνο δρόμο που μπορεί και πρέπει να ακολουθήσει κάποιος προκειμένου να γίνει «νεωτερικός».
Τελευταία έκφραση και αποθέωση αυτής της αντίληψης υπήρξε το περίφημο «Τέλος της Ιστορίας».
Από τα συστατικά στοιχεία της συγκεκριμένης ιδέας προκύπτει η θέση π.χ ότι αν η Κίνα δεν θέλει να χρεωκοπήσει θα πρέπει να είναι πρόθυμη να ακολουθήσει το «δυτικό» μοντέλο. Σε αυτή την αντίληψη βασίζονται φωνές που προβλέπουν συνεχώς και κατ’ επανάληψη τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες την αναπόφευκτη κατάρρευση της Κίνας (άλλοτε χρησιμοποιώντας οικονομικές προσεγγίσεις, άλλοτε δημογραφικά δεδομένα κ.λπ).
Τελικά η ιδέα περί του «Τέλους της Ιστορίας» θα καταρρεύσει, καθώς η βαρύτητα που ασκεί η πραγματικότητα είναι πολύ ισχυρή: τέσσερις δεκαετίες μετά από την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ, τη μονοπολική στιγμή κυριαρχίας των ΗΠΑ και την διακήρυξη του τέλους της, η ιστορία αρνείται να τελειώσει.
Η διάψευση αυτής της εξαιρετικά δημοφιλούς ιδέας θα συνοδευτεί από την εξάντληση της θεωρίας του εκσυγχρονισμού (modernisation theory), καθώς τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπό το βάρος των εξελίξεων και της πραγματικότητας σε πλανητική κλίμακα, αμφισβητείται
πρώτον, η σύνδεση της θέσης περί εκκοσμίκευσης (secularisation thesis) με τη θεωρία του εκσυγχρονισμού (modernisation theory),
και δεύτερον, η ταύτιση του εκδυτικισμού (westernization) με τον εκσυγχρονισμό (modernisation).
Οι αμφισβητήσεις αυτές θα ανοίξουν τον δρόμο για το ζήτημα των πολλαπλών μορφών νεωτερικότητας ή των «πολλαπλών νεωτερικοτήτων» (multiple modernities).
Δηλαδή, τίθεται το ζήτημα κατά πόσο υπάρχει αποκλειστικά ένας και μόνο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος προκειμένου να είναι «νεωτερικός». Ή μήπως τελικά υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί δρόμοι;
Το ερώτημα δεν είναι άσχετο με το διεθνές περιβάλλον και τις τρέχουσες πλανητικές εξελίξεις, διότι έμμεσα και με διαφορετική μορφή θέτει το ζήτημα του μονοπολισμού και του πολυπολισμού: Υπάρχει μόνο ένα είδος δημοκρατίας (republic), δηλαδή η «δυτική» φιλελεύθερη, ή πολλά είδη;
Επιπλέον, το ερώτημα δεν είναι τόσο θεωρητικό και αφηρημένο, όσο φαντάζει εκ πρώτης όψεως, καθώς το έθεσαν επί τάπητος, απαντώντας στην ουσία του, τα κράτη της Ρωσίας και της Κίνας σε κοινή τους δήλωση στις 4 Φεβρουαρίου 2022, υποστηρίζοντας ότι «Η δημοκρατία δεν ακολουθεί κάποιο πρότυπο. Ανάλογα με την κοινωνικοπολιτική δομή, την ιστορία, τις παραδόσεις και τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες ενός συγκεκριμένου κράτους, ο λαός του έχει το δικαίωμα να επιλέγει μορφές και μεθόδους εφαρμογής της δημοκρατίας που ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες του κράτους αυτού».
Άραγε, εντέλει, υπάρχει μια μοναδική και αποκλειστική «δυτική» προοδευτική πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν όλοι οι υπόλοιποι στο πλαίσιο μιας μονογραμμικής αντίληψης της ιστορίας ή πολλές διαφορετικές πορείες;
Ιδού τα ερωτήματα στα οποία καλούνται να δώσουν απάντηση οι κοινωνίες και τα κράτη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ερωτήματα που εν τέλει θα απαντηθούν από την ίδια την ιστορία.
