Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βόγκα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές

της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Η λαϊκή αφύπνιση που προκάλεσε ο θάνατος και η κηδεία του Κωστή Παλαμά δεν προέκυψε εκ θαύματος.

Στις αρχές του 1943 η Αθήνα έβραζε. Η «πανίσχυρη» πολεμική μηχανή του ναζισμού είχε ταπεινωθεί ήδη στην Αφρική και στο Στάλινγκραντ.

Στα βουνά της Ελλάδας είχε αρχίσει ένας δεύτερος, θα λέγαμε, Ελληνοϊταλικός Πόλεμος. Τα όπλα του αντιφασιστικού αγώνα είχαν ήδη στεφθεί με νίκη στη Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας). Θα ακολουθούσε η Μάχη της Βίγλας-Φαρδύκαμπου. Μέχρι το Ιούνιο του 1943 οι επικές προσπάθειες της Εθνικής Αντίστασης κατόρθωσαν να απελευθερώσουν πολλές πόλεις, να κλείσουν τις ιταλικές φρουρές μέσα στα στρατόπεδα τους και να ελέγχουν τον πρώτο απελευθερωμένο θύλακα στην Ευρώπη: την Ελεύθερη Ελλάδα στα Βουνά μας από την Πίνδο ως τον Κορινθιακό Κόλπο, με έκταση ίση με αυτή της Ελβετίας.

Ο δεύτερος χειμώνας της κατοχής ήταν δύσκολος, αλλά όχι όπως ο χειμώνας του λιμού 1941-1942, χάρη στις προσπάθειες των εαμικών οργανώσεων (Εθνική Αλληλεγγύη) και στη συνεργασία κάποιων έντιμων συντηρητικών ανθρώπων στον κύκλο του Δαμασκηνού Παπανδρέου, όπως η Ιωάννα Τσάτσου κλπ.

Στις πόλεις, τον Φεβρουάριο του 1943 το ΕΑΜ οργάνωνε τον κόσμο κατά της πολιτικής επιστράτευσης εργατών για τα εργοστάσια της Γερμανίας. Στις 23 Φεβρουαρίου 1943 είχε ιδρυθεί η ΕΠΟΝ. Στις 24 Φεβρουαρίου 1943 με κινητοποιήσεις του ΕΑΜ και του Εργατικού ΕΑΜ ξέσπασαν απεργίες και διαδηλώσεις στο Σύνταγμα και στην Ομόνοια με 25 καταγεγραμμένους νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Ένας από τους 25 δολοφονημένους στις συγκρούσεις έξω από το πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου στην Ομόνοια ήταν ο 24χρονος ανάπηρος πολέμου Διονύσης Δημακόπουλος.

Έτσι το γεγονός του θανάτου του Παλαμά έπεσε σαν βόμβα.

Ο Παλαμάς είχε προσφέρει πολλά στα ελληνικά γράμματα και με το κολοσσιαίο ποιητικό έργο του, ήταν η ψυχή της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και ως κριτικός, θεωρητικός της Αισθητικής, φιλόλογος-μελετητής. Χάρη στην εργασία του Παλαμά γνωρίζουμε σήμερα το έργο σημαντικών ανθρώπων, όπως ο Κώστας Κρυστάλλης και χάρη στον μέγα Παλαμά δεν ξέφτισε λησμονημένο το Σολωμικό Έργο και ανασύρθηκε από τη λήθη ο Κάλβος.

Επίσης ο Παλαμάς υπηρετώντας επί χρόνια ως Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών πρόσφερε πολλά στο διοικητικό εκσυγχρονισμό του Ιδρύματος.

Ο θάνατος στις 27 Φεβρουαρίου 1943 του μεγάλου ποιητή, εκφραστή του πατριωτισμού και των κοινωνικών αιτημάτων, συγκλόνισε τους Αθηναίους.

Το 1943, όποιος είχε τελειώσει το σχολείο θα είχε απαγγείλει ο ίδιος ή θα είχε ακούσει, στις σχολικές γιορτές τουλάχιστον, δεκάδες ποιήματα του Παλαμά, ο οποίος την 1η Νοεμβρίου 1940 καλούσε τη Νεολαία της Ελλάδας να αποκρούσει την φασιστική εισβολή «μεθώντας από το αθάνατο κρασί του ’21».

Δεν υπήρχε πιθανότατα κανείς από όσους έζησαν από το 1904 ως το 1943 που να μην είχε συγκλονιστεί από στίχους του Παλαμά.

Ο γιος του Παλαμά, Λέανδρος, επιθυμούσε κηδεία σε στενό κύκλο φοβούμενος το τι θα επακολουθήσει. Ποιος κρατάει όμως τον κόσμο τέτοιες στιγμές;

Η εξόδιος ακολουθία εψάλη στη Μητρόπολη την 28η Φεβρουαρίου, με προεξάρχοντα τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό.

Κατόπιν, όμως, κηδεία του Παλαμά πήρε από νωρίς το χαρακτήρα διαδήλωσης όπως μαρτυρεί η σωζόμενη φωτογραφία από την πομπή προς το Α’ Νεκροταφείο.

Η παρουσία εκπροσώπων της Γερμανικής Διοίκησης, του κουίσλιγκ Λογοθετόπουλου και μελών της
κυβέρνησης» των δοσίλογων, δεν εμπόδισε τους ποιητές, τον Σωτήρη Σκίπη, γραμματέα της Σχολής Καλών, και τον, αντιστασιακό και οργανωμένο στο ΕΑΜ (μετέπειτα επικεφαλής του ΕΑΜ Καλλιτεχνών) Άγγελο Σικελιανό να να εκφωνήσουν δύο συγκλονιστικά ποιήματα, πριν ο λογοτέχνης Γιώργος Κατσίμπαλης αρχίσει να τραγουδάει τον απαγορευμένο εθνικό ύμνο. Μετά τις πρώτες λέξεις τον ακολούθησαν δεκάδες χιλιάδες στόματα.

Ο αθηναϊκός λαός είχε πια το πιο ακμαίο φρόνημα και μπορούσε να γράψει τις πιο λαμπρές σελίδες αντιφασιστικής δόξας, κυριολεκτικά, μπροστά από τις κάνες των όπλων της ναζιστικής πολεμικής μηχανής.

Όπως έγινε στις 5 Μαρτίου 1943, όπου ο Λαός εξεγέρθηκε, εισέβαλε στο υπουργείο Εργασίας και έκαψε τις καταστάσεις της πολιτικής επιστράτευσης.

Αυτό όμως είναι μια άλλη πολύ ωραία ιστορία.

Το «αδικημένο» ποίημα του Σωτήρη Σκίπη, δεν είναι μεν ο Θούριος του Σικελιανού, αλλά είναι εξαιρετικό, ευαίσθητο και σηματοδοτεί τη νοοτροπία της πνευματικής αντίστασης. Είναι κρίμα που δεν έχει βρει τη θέση που του αξίζει στην ιστορία μας:

Στον Κωστή Παλαμά

Σωτήρης Σκίπης

Μέσ’ από τα κάγκελλα τ’ αόρατα

της απέραντής μας φυλακής,

μέσα στο κελί το σκοτεινό μας,

δεν εβάσταξες στον πόνο της Φυλής

κι έπεσες σα δρυς

από τα χτυπήματα

κάποιων μαύρων ξυλοκόπων

στο σκοτάδι της νυχτιάς της τραγικής,

δίχως να προσμείνεις την αχτίδα

της καινούργιας Χαραυγής.

Κι έπεσες καθώς από σεισμό

πέφτει μια μαρμάρινη κολόνα

κάποιου πανάρχαιου ναού.

Σα ναός, οπού χτυπιέται

απ’ τα βόλια των βαρβάρων.

Σαν τον Παρθενώνα,

ήρωα, ποιητή του Αιώνα.

Μάτια στερεμένα από τις τόσες

συμφορές,

δάκρυα δε θα χύσουνε για Σένα.

Θα σε κλάψουνε μια μέρα

οι ίδιοι αυτοί που μας σκοτώνουν

έναν-ένα,

σαν ξυπνήσουν απ’ τη μέθη τους

κι αντικρύσουν τι ερημιές

εσκορπίσανε στο διάβα τους

σ’ αναρίθμητες καρδιές.

Φεύγεις, πας για το ταξίδι σου

το Αχερούσιο, το στερνό,

ω πρωτότοκε αδερφέ μας,

όμως κοίτα πώς ξοπίσω σου

οι Έλληνες σε χαιρετάνε.

Ο καθένας ένα στίχο σου

ψέλνοντας μελωδικό,

σε ξεπροβοδάνε

με τα μύρια σου τραγούδια,

που βουίζουν σα μελίσσια

πάνω απ’ Απριλιού λουλούδια,

σα να προμηνάνε την Ανάσταση,

ω μεγάλε ραψωδέ μας.

Και ο γνωστός Θούριος του μέγιστου Άγγελου Σικελιανού, που ενέπνευσε και εμπνέει δεκάδες χρόνια τώρα κάθε αδούλωτη ψυχή σε μεγάλους αγώνες:

Ηχήστε οι Σάλπιγγες

Άγγελος Σικελιανός

Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές

σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό

με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,

κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,

ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;

Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,

Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ’ αστέρια,

μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά

της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ’ τον στα χέρια

γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας

που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,

πες μ’ ένα μόνο ανασασμόν: «Ο Παλαμάς!»,

ν’ αντιβογκήσει τ’ όνομά του η οικουμένη!

Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές

σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένας λαός,

σηκώνοντας τα μάτια του τη βλέπει…

κι ακέριος φλέγεται ως με τ’ άδυτο ο Ναός,

κι από ψηλά νεφέλη Δόξας τονε σκέπει.

Τι πάνωθέ μας, όπου ο άρρητος παλμός

της αιωνιότητας, αστράφτει αυτήν την ώρα

Ορφέας, Ηράκλειτος, Αισχύλος, Σολωμός

την άγια δέχονται ψυχή την τροπαιοφόρα,

που αφού το έργο της θεμέλιωσε βαθιά

στη γην αυτήν με μιαν ισόθεη Σκέψη,

τον τρισμακάριο τώρα πάει ψηλά τον Ίακχο

με τους αθάνατους θεούς για να χορέψει.

Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βόγκα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές

της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα!