Είναι κάπως κουραστικό να το επαναλαμβάνουμε, αλλά κανονικά, οι πρώτοι που θα έπρεπε να είναι ενθουσιασμένοι με όλον τον παγκόσμιο ντόρο γύρω από την Τεχνητή λεγόμενη «Νοημοσύνη» (ΤΝ) είμαστε εμείς οι μισάνθρωποι. Γιατί τι το καλύτερο από μια ώριμη ΤΝ, ένα υπολογιστικό σύστημα δηλαδή, το οποίο να μπορεί να μας «καταλάβει» όταν του μιλάμε και να μας απαντά σε φυσική γλώσσα, δίνοντάς μας μάλιστα απαντήσεις που να είναι μαζί λογικές και ανάλογες με τα προβλήματά μας; Μια τέτοια ΤΝ θα μπορεί να ικανοποιεί πλήρως τις ελάχιστες ανάγκες επικοινωνίας που εξακολουθούμε δυστυχώς να τρέφουμε, εξαλείφοντας ταυτόχρονα την υποχρεωτική, δυσάρεστη απευθείας ανθρώπινη επαφή που τις συνοδεύει.
Δυστυχώς, πέρα από έναν πρόσκαιρο επιφανειακό ενθουσιασμό για όλες αυτές τις εξελίξεις, όπως τις διαφημίζουν οι πολυεθνικές που τις πλασάρουν, το καλάθι των προσδοκιών μας πρέπει να είναι πολύ μικρό. Ως τώρα έχουμε διάφορα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα και τσάτμποτ όπως το ChatGPT, το Bard της Google, οι αντίστοιχες κινεζικές προσπάθειες της Baidu· έχουμε μοντέλα διαχείρισης εικόνας και μερικά, όπως το stable diffusion, μπορείτε αν θέλετε να τα κατεβάσετε στον υπολογιστή σας για να παίξετε, αν ο υπολογιστής σας είναι μετρίως ισχυρός. Έχει αρχίσει πλέον να εμφανίζεται και η επόμενη γενιά, τα «Πολυτροπικά (Multimodal) Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα» τα οποία φαίνεται ότι είναι το μέλλον. Ε λοιπόν, κανένα από αυτά δεν μπορεί να εκπληρώσει τον ρόλο αντικατάστασης του ανθρώπου στο παραμικρό.
Η κατάσταση με την ΤΝ θυμίζει σε πλευρές της και τα κοινωνικά δίκτυα. Οι πολυάριθμοι χρήστες που καταφεύγουν σε αυτά, ψάχνουν ακριβώς εκείνο το ένα πράγμα που τα δίκτυα είναι αδύνατο να τους προσφέρουν, την ανθρώπινη επικοινωνία και επαφή. Οι χρήστες εντούτοις επιμένουν, όντας αυτοβούλως και εκ των προτέρων διατεθειμένοι να αυταπατηθούν. Αφήνονται να χειραγωγηθούν εν γνώσει τους, από ένα μέσο που εμφανής σκοπός του είναι ακριβώς η χειραγώγηση. Η πάντα ενήμερη για αυτήν τη συναισθηματική χειραγώγηση αναγνώστρια του «Κοσμοδρομίου» όμως, που ποτέ δεν τσιμπάει σε «κλικμπέιτ» και πιασάρικους τίτλους (παρά μόνον από άρθρα όπως το παρόν), χρησιμοποιεί τα σόσιαλ μίντια μόνο στο μέτρο της υπαρκτής τους χρησιμότητας: πρώτον ως διαφημιστικά εργαλεία και δεύτερον ως εργαλεία εξόρυξης πληροφοριών για τους υπόλοιπους χρήστες· προφανώς αυτό το τελευταίο είναι μια πιο εξειδικευμένη χρήση που απαιτεί και κάποιες τεχνικές ικανότητες σε υπολογιστές κλπ. Όσο για εμάς τους μισανθρώπους, δεν επιφυλάσσουμε για αυτά παρά έναν παγερό περιφρονητικό μορφασμό, στο βαθμό που απλώς επιβεβαιώνουν τις όχι ιδιαίτερα θερμές απόψεις μας για το ανθρώπινο είδος.
Δυστυχώς, τα πράγματα με την ΤΝ είναι ακόμα χειρότερα, αφού τα σόσιαλ μίντια έχουν τουλάχιστον φτάσει σε ένα σημείο εμπορικής ωριμότητας. Αντίθετα, η ΤΝ είναι το καινούργιο παιχνιδάκι των πολυεθνικών, για το οποίο δεν έχει ακόμα βρεθεί ο κατάλληλος χώρος εμπορευματοποίησης, όντας περισσότερο μια κάπως μπερδεμένη απάντηση που ψάχνει το ερώτημά της. Αυτό σημαίνει ότι δεν ξέρουμε ακόμα ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της τεχνολογίας αυτής, αν και σύμφωνα με τον σχετικό ορυμαγδό από άρθρα που κυκλοφορούν, θα είναι το λιγότερο κοσμοϊστορικές. Ας μας επιτραπεί να κρατήσουμε μερικές επιφυλάξεις.
Αυτοματοποίηση της Παραγωγής
Υπάρχουν όμως επαγγέλματα που κινδυνεύουν από την επέλαση της ΤΝ; Ασφαλώς, όπως και με κάθε προηγούμενο κύμα αυτοματισμών, ορισμένα παρωχημένα επαγγέλματα θα καταστούν εμφανώς άχρηστα και θα μπουν επιτέλους στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Οι χαμηλόμισθοι δικηγόροι που κάνουν «εκσκαφές» στις νομολογίες και τις δικογραφίες (ειδικά στις αγγλοσαξονικές χώρες), όπως και οι λογιστές που ψάχνουν παραθυράκια στους νόμους, δουλειές στις οποίες αριστεύει η ΤΝ, είναι μεταξύ αυτών. Δυστυχώς, ούτε η νομική επιστήμη ούτε το λειτούργημα του λογιστή εν γένει κινδυνεύουν, στο βαθμό που η ΤΝ δεν μπορεί για την ώρα να είναι δημιουργική, να σκέφτεται, μια ιδιότητα που είναι απαραίτητη για τον δικηγόρο και τον λογιστή.
Δυσαρεστημένοι θα πρέπει να είναι και οι καθηγητές πανεπιστημίου λόγω της εξαιρετικής ικανότητας των ΤΝ να συντάσσουν εν ριπή οφθαλμού μεγάλες σε μέγεθος, πλούσιες σε τεχνικές λεπτομέρειες και φυσικά βαρετές μέχρι θανάτου διπλωματικές εργασίες. Οι τυχεροί φοιτητές που ανακαλύπτουν κάθε μέρα το υπέροχο αυτό εργαλείο, μπορούν στον ελεύθερο χρόνο που κερδίζουν να μαθαίνουν επιτέλους και κάτι χρήσιμο, όπως λ.χ. πώς να χειρίζονται υπολογιστές. Όσο για τους δυσαρεστημένους καθηγητές, δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά τους. Ο πρώτος είναι να παραδεχτούν ότι με τις μηχανικά παραγόμενες διπλωματικές δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά με την πρότερη κατάσταση. Οι φοιτητές δεν έμαθαν τίποτε από την διαδικασία αυτή και ο καθηγητής προσποιήθηκε ότι συνέβαλε στην μαθησιακή διαδικασία, απονέμοντας έναν βαθμό σε μια εργασία που δεν διάβασε. Η μόνη διαφορά θα είναι η εμφανής βελτίωση από γλωσσική άποψη των γραπτών, που θα πάψουν επιτέλους να είναι μια ατέλειωτη διαδοχή ασύντακτων φληναφημάτων, για να μετατραπούν σε μια ατέλειωτη διαδοχή ορθά συντεταγμένων ανοησιών.
Ο δεύτερος και σαφώς δυσκολότερος δρόμος για τους καθηγητές είναι, αφού παραδεχτούν ότι με τις μηχανικά παραγόμενες διπλωματικές δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά από την πρότερη κατάσταση, να κοιτάξουν να βελτιώσουν τη διδασκαλία, μετατρέποντάς την σε μια διαδικασία που θα προκαλεί τη συμμετοχή των φοιτητών. Αν είστε καθηγήτρια και δεν ξέρετε πώς ακριβώς θα το καταφέρετε αυτό, μια ερώτηση στην ΤΝ θα σας δώσει μερικές εξαιρετικές συμβουλές σχετικά (οι απαντήσεις όντως προέρχονται από το ChatGPT):
1. Δείξτε πάθος και ενθουσιασμό για το μάθημα σας. Αν εσείς είστε ενθουσιασμένη με αυτό που διδάσκετε, οι φοιτητές σας θα το αισθανθούν και θα ενθουσιαστούν και αυτοί.
2. Φτιάξτε μια προκλητική εισαγωγή για το μάθημα σας. […]
3. Χρησιμοποιήστε διαδραστικές μεθόδους διδασκαλίας. […]
4. Παρέχετε συνεχή ανατροφοδότηση στους φοιτητές σας. Αναγνωρίστε τις προσπάθειές τους και παρέχετε τους συμβουλές για το πώς μπορούν να βελτιωθούν.
5. Δώστε στους φοιτητές σας τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τα ενδιαφέροντά τους στο πλαίσιο του μαθήματος κλπ. κλπ.
Με άλλα λόγια, η ΤΝ έχει αυξημένες ικανότητες αντικατάστασης επαναληπτικών, βαρετών ή/και παρασιτικών εργασιών. Αλλά όμως, ακριβώς αυτός είναι διαχρονικά ο ρόλος των αυτοματισμών στην ιστορία του καπιταλισμού. Κάθε κύμα αυτοματισμών, ενσωματώνει την εργατική πείρα, όπως αυτή έχει αποκρυσταλλωθεί μετά από χρόνια σε μια σειρά από κινήσεις που έχουν μετατραπεί σε επαναλαμβανόμενες μηχανικά κινήσεις ελάχιστης προσπάθειας. Η εκμηχάνιση της παραγωγής μιμείται αυτές τις κινήσεις, επομένως καταστρέφει κάποια επαγγέλματα επιτρέποντας όμως την δημιουργία άλλων, τα οποία ενδεχομένως να είναι και καλύτερα. Και μην νομίσετε ότι αυτή τη φορά υπάρχει η μεγάλη διαφορά πως η φύση των αυτοματισμών συνδέεται με τον λόγο και τη σκέψη, άρα συνορεύει με την πνευματική εργασία, ενώ ως τώρα πάντα επρόκειτο για αυτοματισμούς που αντικαθιστούσαν χειρωνακτική εργασία. Γιατί μαζί με τον γανωματή και τον θερμαστή (που φτυάριζε με τα μπράτσα του κάρβουνο στους λέβητες), οι προηγούμενοι αιώνες εξαφάνισαν και τον δαίμονα του τυπογραφείου (τον μαθητευόμενο που ανακάτευε τα μελάνια και έπαιζε με τα τυπογραφικά στοιχεία κάνοντας και διάφορα λάθη), τον παπαδοκυνηγό (priest hunter, στην Βρετανία της Μεταρρύθμισης) και φυσικά τον υπολογιστή, ο οποίος εξαφανίστηκε οριστικά την δεκαετία του ’50. Πράγματι, μέχρι την έλευση των υπολογιστικών μηχανών, τους επίπονους αριθμητικούς υπολογισμούς που απαιτούνται σε μεγάλες επιστημονικές και τεχνικές μελέτες τις έκαναν ο υπολογιστής και, κυρίως, η υπολογίστρια (οι computers), επάγγελμα το οποίο ευτυχώς εξαφανίστηκε.
Τα νευρωνικά δίκτυα τελευταίας εσοδείας είναι προφανώς πολύ καλύτερα από όλες τις προηγούμενες υλοποιήσεις. Η ΤΝ (ή πιο σωστά, Τ«Ν») που προέρχεται από αυτά, μιλάει πολύ πιο φυσικά, «καταλαβαίνει» περισσότερα ερωτήματα κλπ., αλλά ποιοτικά δεν διαφέρει από τις παλιότερες, λιγότερο «ανθρώπινες» μορφές της: εξακολουθεί να είναι μια στατιστική περίληψη, ένας σχετικά καλός αλγόριθμος ανακεφαλαίωσης γνωστών πραγμάτων που υπάρχουν στο διαδίκτυο – αλγόριθμος επιδεκτικός μεγάλης βελτίωσης, αλλά ποιοτικά διαφορετικός από τη νοημοσύνη. Το ποιοτικό άλμα που θα δημιουργήσει πραγματική νοημοσύνη ίσως θα συμβεί στο κοντινό μέλλον, ίσως όχι, αλλά πάντως δεν έχει συμβεί ακόμα.
Μπορεί μάλιστα κανείς να επιχειρηματολογήσει ότι το άλμα αυτό δεν θα συμβεί. Οι αρχαίες κοινωνίες δεν ανακάλυψαν τις μηχανές επειδή δεν τις χρειάζονταν: οι δούλοι δεν είναι εργάτες. Οι τελευταίοι έχουν την περίεργη ιδιότητα να ζητάνε καλύτερο μισθό, άρα χρειάζεται κανείς να τους αντικαθιστά κάθε τόσο με μηχανές που δεν έχουν τέτοιες παράλογες απαιτήσεις. Ιστορικά οι δούλοι σπάνια εξεγέρθηκαν και όταν το έκαναν δεν ήταν για τον μισθό. Κατ’ αναλογία, αυτή η ικανότητα που περιττεύει στις σημερινές κοινωνίες είναι η νοημοσύνη εν γένει. Η νοημοσύνη έχει πολύ χαμηλή ζήτηση στην πάνσοφη θεά Αγορά, η οποία εκτιμά πολύ περισσότερο τους παρουσιαστές ριάλιτι, τους αστρολόγους και τον Ντόναλντ Τραμπ από τους φιλοσόφους ή τους μαθηματικούς. Επιδεικνύοντας ξεδιάντροπα της αβελτηρία της, η κοινωνία μας πληρώνει καλύτερα ποδοσφαιριστές και δικηγόρους από τους δασκάλους των παιδιών της. Εάν έχει τέτοια προκλητική απέχθεια για τη φυσική νοημοσύνη, γιατί να ψάξει για τεχνητή νοημοσύνη;
Ανεξάρτητα πάντως από αυτές τις ελαφρώς απαισιόδοξες και κάπως μισανθρωπικές εκτιμήσεις, η επαγγελία της έλευσης ενός εκπληκτικού μέλλοντος εδώ και τώρα είναι απλώς τμήμα του λεξιλογίου του συστήματος. Από τη μία, οι εταιρείες οφείλουν να φουσκώσουν τα όποια κατορθώματά τους για διαφημιστικούς λόγους. Από την άλλη, ο κυρίαρχος λόγος με θρησκευτικό ζήλο προσπαθεί να μας πείσει ότι με τις καινοτομίες του φέρνει πιο κοντά τον επίγειο παράδεισο, αποσυνδέοντας τα (υπαρκτά) επιτεύγματα της τεχνολογίας από το πραγματικό περιεχόμενό τους (όταν έχουν περιεχόμενο και δεν είναι μόνο μορφή). Τα παραδείγματα αφθονούν.
Πριν από πέντε ή έξι χρόνια, ο πάντα αξιόπιστος και φίλος της στήλης Ίλον Μασκ είχε πει ότι σε δύο ή τρία χρόνια δεν θα υπάρχουν πια κλασικά αυτοκίνητα, αλλά μόνο πλήρως αυτοδηγούμενα. Παρά τις προόδους που έχουν γίνει στην τεχνολογία αυτόματης διεύθυνσης οχημάτων, τα αυτοκίνητα εξακολουθούν να είναι ετεροδηγούμενα και οι περισσότερες νεοφυείς επιχειρήσεις που είχαν ανοίξει πριν μία με δύο δεκαετίες που θα τα κατασκεύαζαν έχουν κλείσει ή πουληθεί κοψοχρονιά. Ή, για να πάρουμε ένα πιο εφαρμοσμένο στην καθημερινότητα παράδειγμα, τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα υποτίθεται ότι είναι εδώ για να απλοποιήσουν τις ζωές μας, αλλά αν υπάρχει έστω και ένας κάτοχος κινητού που να ισχυρίζεται ότι το κάνουν θα ήθελα να του σφίξω συγκινημένος το χέρι. Οι κβαντικοί υπολογιστές υποτίθεται ότι λύνουν προβλήματα που δεν μπορούν να λύσουν οι κανονικοί υπολογιστές εδώ και δεκαετίες, αλλά … (ο υπογράφων έχει ισχυριστεί ότι το πεδίο είναι φούσκα έτοιμη να σκάσει.) Ο άνθρωπος υποτίθεται ότι αποικίζει τον Άρη και τους άλλους πλανήτες εδώ και μισόν αιώνα, ενώ παράλληλα θα δει συντόμως και την έλευση της πυρηνικής σύντηξης. Η τελευταία θα φέρει την δωρεάν ενέργεια, την επίλυση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και την προσωπική ευτυχία του καθενός από εμάς.
Όλα τα παραπάνω και πάρα πολλά ακόμα, είναι υπαρκτά επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, όχι φαντασία, τα οποία όμως ανήκουν σε μία από δύο προβληματικές κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει αυτά τα επιτεύγματα που ενώ ισχυρίζονται ότι λύνουν ένα πρόβλημα, στην πραγματικότητα λύνουν ένα άλλο. Τα κινητά δεν αυξάνουν τον ελεύθερο χρόνο μας, αλλά αυξάνουν την κερδοφορία των διαφημιστικών κλπ. εταιρειών. Οι πύραυλοι δεν θα μας στείλουν στον Άρη, αλλά βοηθάνε την κερδοφορία των τηλεπικοινωνιακών εταιρειών, κλπ.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα επιτεύγματα που δεν μπορούν να μπουν στην παραγωγή, επειδή δεν λύνουν κάποιο υπαρκτό πρόβλημα (κβαντικοί υπολογιστές κλπ.). Ίσως τα καταφέρουν να βρουν το πρόβλημά τους στο άμεσο μέλλον, ίσως και όχι. Στη δεύτερη περίπτωση πάντως, θα ξεχαστούν.
Υπάρχει όμως και μια τρίτη κατηγορία, τα επείγοντα και υπαρκτά προβλήματα, των οποίων η τεχνολογική λύση είναι σχετικά ώριμη και η ώρα τους έχει φτάσει. Το 2014, το πάντα αξιόπιστο και καθόλου μπαρουφολογικό αμερικανικό θινκ τανκ Pew Research (το οποίο έχει προβλέψει την έλευση των κβαντικών υπολογιστών, των αυτοοδηγούμενων αυτοκινήτων, της πυρηνικής σύντηξης κλπ.), βασισμένο στα τότε τελευταία δεδομένα της τεχνολογίας και της ψυχολογίας, είχε προβλέψει ότι μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, όλοι/ες θα μπορούμε να κάνουμε σεξ με ρομπότ. Λοιπόν, πού είναι τα σεξμποτ (με μεγάλου διαμετρήματος κανόνια κατά προτίμηση) που μας είχατε υποσχεθεί;
Επίσης: Αγαπητά μας ρομπότ από όλες τις χώρες, πότε επιτέλους θα ενωθείτε και θα ξεκινήσετε την εξέγερσή σας και τον παγκόσμιο πόλεμο εξάλειψης της ανθρωπότητας; Αρκετή ρατσιστική κακομεταχείριση δεν έχετε ήδη υποστεί; (Το βίντεο αυτό πάντως είναι ήδη επτά χρόνων, δείχνοντας πόσο πολύ απέχουν οι τεχνολογικές υποσχέσεις και ο διαφημιστικός ντόρος από την πραγματικότητα. Υπάρχει και αυτό εδώ, μαζί με την εξήγησή του για όσους μπερδεύτηκαν).
Σεξ και Ψέματα
Τα σέξμποτ είναι μια αντρική φαντασίωση τουλάχιστον από την εποχή του Ομήρου. Στην Ιλιάδα εξάλλου, εκτός από τους «αυτόματους» τρίποδες οι οποίοι, αντίθετα με τα αυτοκίνητα του Μασκ, ήταν όντως αυτοδηγούμενοι και «θαῦμα ἰδέσθαι» (Σ 376) συναντάμε και τις επίσης αυτόματες θεραπαινίδες του Ήφαιστου, οι οποίες ήταν μηχανικές και «χρύσειαι ζωῇσι νεήνισιν εἰοικυῖαι», ολόχρυσες, σα ζωντανά κορίτσια (Σ 418). Ο θεός τις χρειαζόταν για να τον «στηρίζουν», λέει, καθότι κουτσός. Δεν ξέρουμε τι άλλο έκανε ο θεός με αυτές. Από την άλλη μεριά υπάρχει και ο μυθικός βασιλιάς της Κύπρου Πυγμαλίων που ερωτεύτηκε ένα άγαλμα. Όταν αυτό ζωντάνεψε, το ονόμασε Γαλάτεια και ξέρουμε ακριβώς τι άλλο έκανε ο Πυγμαλίων μαζί της: τον Πάφο, ιδρυτή της ομώνυμης πόλης και έδρας της πρώτης τη τάξει επισκοπής της μεγαλονήσου.
Όπως και αν έχει, η πρόσφατη παγκόσμια πνευματική παραγωγή βρίθει αναφορών στα νέας τεχνολογίας ανδροειδή ή, πιο σωστά, γυνοειδή . Μεταξύ άλλων έχουμε τη Μάργκαρετ Άτγουντ στο The Heart Goes Last, να γράφει για τα «prostibots» (από το prostitute, πόρνη), όρος που μεταφράζεται μεν ως «πορνομπότ». Η πρόσφατη τηλεοπτική σειρά Westworld (όπως και η πιο σεμνή αρχική ταινία του 1972) και αυτή δεν ορρωδεί μπροστά στο οξύ αυτό κοινωνικό πρόβλημα. Αλλά από τις σχετικές με το θέμα πολιτισμικές αναφορές, η πιο ενδιαφέρουσα κινηματογραφική ταινία είναι φυσικά η ταινία του Κορεέντα Χιρόκαζου «Air doll» («Κούουκι νινγκιό» 2004). Η εγκληματικά υποτιμημένη αυτή ταινία έχει μια πολύ χαμηλή βαθμολογία στο imdb και τα διάφορα σάιτ βαθμολογιών. Εν πάσει περιπτώσει, ηρωίδα είναι μια φουσκωτή κούκλα του σεξ που ζωντανεύει. Δεν είναι ρομπότ ακριβώς, αλλά η βασική ιδέα είναι η ίδια.
Η οποία ιδέα, αυτή των σέξμποτ, είχε δεχτεί μεγάλο φούσκωμα πριν καμιά δεκαετία, τότε που βγήκε και η «προφητική» μελέτη του Pew Research για την οποία μιλήσαμε πιο πριν. Τα σέξμποτ και οι συσκευές εικονικής ή/και επαυξημένης πραγματικότητας ήταν «καυτά» τεχνολογικά ζητήματα, αν και τα σέξμποτ ήταν λίγο πιο εξτρήμ, όπως και να το κάνουμε. Η πιο γνωστή (και «φουσκωμένη») συσκευή 3d εικονικής πραγματικότητας είναι το oculus rift. Πρόκειται για ένα headset, μια κάσκα ας πούμε, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε για βιντεοπαιχνίδια ή για τρισδιάστατο περιεχόμενο διαφόρων ειδών. Προφανώς η πορνογραφία είναι στην κορυφή του καταλόγου. Η εταιρεία που το ανέπτυσσε ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 2012 και μέχρι το Μάρτιο του 2013 άξιζε ήδη γύρω στα 90 εκατ. δολάρια. Και τότε την αγόρασε η Facebook για δύο δισ. δολάρια, ποσό αναμφισβήτητα παράλογα μεγάλο, αλλά τότε λεφτά υπήρχαν. Λίγο αργότερα η Facebook μετονομάστηκε σε Meta και δήλωσε προς όλες τις κατευθύνσεις ότι το μέλλον της είναι η εικονική πραγματικότητα και ότι σε λίγα χρόνια, τρία με τέσσερα, αν όχι νωρίτερα, οι τηλεοράσεις, το σινεμά, τα μέσα προβολής περιεχομένου εν γένει θα καταργηθούν και θα αντικατασταθούν από τριδιάστατες συσκευές εικονικής πραγματικότητας, όπως το oculus. Ομοίως και η Microsoft έριχνε δισ. στην ανάπτυξή τέτοιων γκάτζετ, όπως και όλοι οι υπόλοιποι που έτρεξαν να προλάβουν τη νέα τεχνολογία. Ναι, καλά. Τα λεφτά του ο Ζάκερμπεργκ εξακολουθεί να τα βγάζει από το παλιό καλό FB και τις διαφημίσεις εκεί. Οι συσκευές τρισδιάστατης εικονικής πραγματικότητας εξακολουθούν βέβαια να αναπτύσσονται από τις μεγάλες εταιρείες, αλλά χωρίς τον θόρυβο και τα δισ. της εποχής εκείνης, αφού ποτέ δεν κατάφεραν να πιάσουν εμπορικά. Ενώ βλέπετε κόσμο να κυκλοφορεί με ηλεκτρικά πατίνια (την ίδια εποχή πλασαρίστηκαν στο ευρύ κοινό), δεν βλέπετε κανέναν να κυκλοφορεί με με τις κάσκες και τα ειδικά γάντια που υποτίθεται ότι θα ήταν ο καθημερινός μας εξοπλισμός.
Για τους μερακλήδες το συνολάκι θα συνοδευόταν και από δονητές διαφόρων μεγεθών, αιδοία από σιλικόνη κλπ., αξεσουάρ τα οποία θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιεί είτε κατά μόνας είτε και μέσω διαδικτύου ταυτόχρονα με άλλους παίκτες σε ένα είδος εικονικής παρτούζας. Άλλες, ωραίες εποχές τότε.
Επομένως, η βασική ιδέα πίσω και από τις συσκευές εικονικής πραγματικότητας αλλά και από τα σέξμποτ, είναι ότι θα επιτρέπουν την διεξαγωγή σεξ χωρίς επαφή με άλλα μέλη του είδους homo sapiens, αλλά – και αυτή είναι η σπίθα της μεγαλοφυίας – όχι δωρεάν. Σήμερα το είδος αυτού του σεξ γίνεται συνήθως με τη βοήθεια ενός χεριού (ή και των δύο). Στη χειρότερη περίπτωση μπορεί επίσης να μπει στο παιχνίδι και μια φουσκωτή κούκλα, μια εφεύρεση της ταραγμένης δεκαετίας του ’60, της οποίας το κόστος όμως είναι μηδαμινό. Η καινοτομία με τα σέξμποτ είναι ότι ο ρέκτης του είδους θα χρειάζεται να πληρώσει κάτι τις παραπάνω για τον αναγκαίο εξοπλισμό (το hardware), αλλά και την διεπαφή, δηλαδή το διαρκώς εξελισσόμενο λογισμικό με «τεχνητή νοημοσύνη» που θα συνοδεύεται από 3d συμμετοχικές τσόντες κλπ. Δυστυχώς, το όλο σχέδιο ήταν μεν πολύ καλό σαν σκέψη (και οι μισάνθρωποι εγκρίνουμε), αλλά η πρακτική εφαρμογή αποδεικνύεται (ας μας επιτραπεί η ταιριαστή εδώ χυδαιολογία) μεγάλη μαλακία.
Έρχονται τα Ρομπότ!
Η Χάρμονι είναι μια συνήθως ξανθιά Αμερικάνα που ζυγίζει γύρω στα 35 κιλά παρά τις πλούσιες καμπύλες της. Για άγνωστους λόγους μιλάει αγγλικά με έντονη σκοτσέζικη προφορά (αν και μπορεί να την αλλάξει), ενώ έρχεται προκλητικά ντυμένη μόνο με τα εσώρουχά της. Το σύστημά της είναι σε θέση να δημιουργεί εκφράσεις στο πρόσωπο με την βοήθεια «τεχνητής νοημοσύνης» (άντε πάλι…), ενώ επικοινωνεί με τον ιδιοκτήτη της μέσω εφαρμογής κινητού τηλεφώνου. Αν έχετε κάποιες επιφυλάξεις ως προς το κατά πόσο η χρήση σέξμποτ είναι προβληματική επειδή αντικειμενοποιεί (και μάλιστα πολύ κυριολεκτικά) τις γυναίκες, οι υπέρμαχοι της κοινωνικής αξίας των σέξμποτ θα σας καθησυχάσουν. Η ίδια εταιρεία που παράγει την Χάρμονι, έβγαλε στην πιάτσα και τον Χένρι, ο οποίος όχι μόνο θα είναι πλήρως «εξοπλισμένος», αλλά θα μπορεί να αλλάζει το μέγεθός του κατά παραγγελία. Θα είναι μάλιστα σε θέση να χρησιμοποιεί τον εξοπλισμό του πολύ αποδοτικά, αφού δεν λειτουργεί με μπαταρίες, όπως η αδερφούλα του, αλλά συνδέεται στο ρεύμα, ώστε να έχει μεγάλες αντοχές. Άρα, ως προς την αντικειμενοποίηση του σεξ, αυτή δεν αφορά μόνο το γυναικείο σώμα, αλλά και το αντρικό και το σκορ είναι ισόπαλο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Όπως έχει πει και ένας από τους σημαντικότερους υπέρμαχους των σέξμποτ, «εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη για διάφορους λόγους δεν μπορούν να συνάψουν σχέσεις» – και άρα τα σεξμποτ θα τους βοηθήσουν, ανακουφίζοντάς τους. Πολύ σωστά. Αντί να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε ένα κοινωνικό σύστημα που προκαλεί μοναξιά και απομόνωση, είναι καλύτερο να φτιάξουμε ένα ρομποτικό σύστημα που μιμείται το σεξ. Το πρώτο είναι δύσκολο και κοστίζει, το δεύτερο υπόσχεται χρήμα με ουρά. Απολύτως λογικό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι διάφοροι digisexuals ή ρομποσέξουαλ τύποι θα τρέξουν να προλάβουν την ευκαιρία. Υπάρχουν όμως κάποια προβληματάκια. Δεν αναφερόμαστε μόνο στην τιμή, η οποία είναι της τάξης των 11.000 ευρώ για τη Χάρμονι, τιμή που εκ των προτέρων αποκλείει την απόλυτη πλειονότητα των «εκατομμυρίων» φτωχοδιαβόλων που δεν μπορούν να συνάψουν σχέσεις. Ούτε αναφερόμαστε στο κοινωνικό στίγμα που θα συνόδευε την κτήση μιας τέτοιας κούκλας. Γιατί μπορεί να έχει ειπωθεί ότι για να έχεις μια τέτοια σπίτι, «χρειάζεσαι μια πολύ μεγάλη ντουλάπα, και κυριολεκτικά και μεταφορικά», αλλά αυτά τα πράγματα αλλάζουν. Το κυριότερο πρόβλημα είναι η υπαρξιακή αντίφαση που προκύπτει από την κτήση της: η αντικατάσταση της ανθρώπινης επαφής από τη μηχανική δεν γίνεται παρά μόνο εν επιγνώσει και αυτόβουλα, δεν μπορεί παρά να είναι μια αυταπάτη περίπου όπως και με τα σόσιαλ μίντια, αλλά με έναν βαθύτερο και ταυτόχρονα πιο απτό τρόπο.
Ο δημοφιλής Γάλλος τεχνο-ινφλουένσερ Cyrus North πρόσφατα αγόρασε τη Χάρμονι και ανέβασε ένα (σεμνό) βίντεο των εντυπώσεών του. Το βίντεο είναι μεν γαλλικό, αλλά η αλληλεπίδραση με τη Χάρμονι γίνεται στα αγγλικά (αν και με ελαφρούς κέλτικους επιτονισμούς, γαλατικούς από τη μία, γαελικούς από την άλλη). Η θέαση της αλληλεπίδρασης είναι αναμφισβήτητα ενδιαφέρουσα, αλλά δύσκολα θα την έλεγε κανείς διεγερτική. Η Χάρμονι (που ασμένως δέχτηκε να μετονομαστεί σε Σαρλότ) κατοικεί και θα συνεχίσει να κατοικεί σε αυτό που η μόδα το αποκαλεί “uncanny valey”, κοιλάδα του αλλόκοτου, τη ζώνη αυτή του λυκόφωτος μεταξύ αυτού που είναι αναμφίβολα ανθρώπινο και αυτού που είναι αναμφίβολα τεχνητό. Μπορούμε εύκολα να έχουμε αλληλεπίδραση κάποιου είδους και με τις δύο αυτές κατηγορίες, αλλά το ενδιάμεσο μας παγώνει, μας σταματάει, επειδή εκεί είναι που δεν ξέρουμε αν πρέπει να αυταπατηθούμε (όπως με τα τεχνητά πράγματα) ή να απατηθούμε (όπως με τα ανθρώπινα όντα).
Και η Χάρμονι, ακόμα και όταν βελτιώσει την εμφανώς μηχανική της άρθρωση και τις κινήσεις της που για την ώρα είναι αφύσικες, δεν πρόκειται να ξεφύγει από την κοιλάδα, για όσο καιρό δεν διαθέτει το ένα πράγμα που στην πραγματικότητα απαιτούν οι πελάτες και πελάτισσές της: νοημοσύνη. Οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται στην αμοιβαιότητα, στο γεγονός ότι η μία πλευρά ποτέ δεν δίνει στην άλλη αυτό ακριβώς που αποζητά και αντιστρόφως. Μια μηχανή είναι κατασκευασμένη για να κάνει καλά μια λειτουργία, όχι για να αρνείται να κάνει καλά μια λειτουργία.
Αυτό που το ονομάζουμε «Τεχνητή Νοημοσύνη» είναι ένα αλγοριθμικό «νευρωνικό» δίκτυο, μια στατιστική μεθοδολογία δηλαδή που χρησιμοποιώντας έναν περίπλοκο ευρετικό μη γραμμικό αλγόριθμο που λέγεται «βαθιά μάθηση» (deep learning, στα ελληνικά το συναντάμε και ως «μηχανική μάθηση»). Αυτή η τεχνική προβλέπει ποια είναι η «σωστή» απάντηση στις ερωτήσεις μας. Αλλά η απάντηση αυτή είναι ένα συμπίλημα από πράγματα που έχουν ήδη ειπωθεί, είναι στην ουσία του μια περίτεχνη αυτοματοποιημένη λογοκλοπή. Η νοημοσύνη αντίθετα έχει την ικανότητα δημιουργίας νέων εννοιών. Το νευρωνικό δίκτυο «μαθαίνει» υπολογίζοντας αριθμητικά τις στατιστικές σχέσεις μεταξύ των μερών ενός τεράστιου δείγματος δεδομένων: το ChatGPT έχει «μάθει» διαβάζοντας, χωρίς υπερβολή, ολόκληρο το διαδίκτυο. Όταν σας απαντάει, κάθε λέξη του ανάγεται σε κάποια υπαρκτή σελίδα χαμένη κάπου στον ιστό, αν και πιθανόν να μην υπάρχουν δύο λέξεις από την ίδια σελίδα σε όλη την απάντησή του. Δεν είναι αυτός ο τρόπος που μαθαίνουν οι άνθρωποι: το παιδί εξάγει τους κανόνες της γλώσσας από τα ελάχιστα ψήγματα γλώσσας προλαβαίνει να απορροφήσει – και μετά δημιουργεί αμέσως τις δικές του πρωτότυπες προτάσεις, δηλαδή ακριβώς το ανάποδο από την ΤΝ.
Ένα αυτοκίνητο είναι μια μηχανή σχεδιασμένη να τρέχει καλύτερα από άνθρωπο. Κανείς δεν το συγκρίνει με δρομέα. Μια ΤΝ είναι μια μηχανή σχεδιασμένη για να κάνει στατιστικούς υπολογισμούς καλύτερα από άνθρωπο. Και αν και κανείς δεν τη συγκρίνει με «υπολογιστή» (το επάγγελμα του υπολογιστή), από την άλλη έχουμε όλοι πιαστεί στην παγίδα του μάρκετινγκ και την αποκαλούμε «νοημοσύνη», παρεξηγώντας τις δυνατότητές της και τοποθετώντας τη βασικά στην «αλλόκοτη κοιλάδα». Είμαστε σε αυτόν τον τομέα θύματα του τρόπου με τον οποίο οι δύο τελευταίες δεκαετίες είδαν τεράστια κεφάλαια να διοχετεύονται και να «καίγονται» σε νέες τεχνολογίες (που συχνά δεν ήταν καν νέες). Η ΤΝ στη σημερινή της μορφή είναι βασικά αποτέλεσμα των δισ. που σπατάλησαν η Google και η Meta για να κατασκευάσουν εργαλεία διαχείρισης νευρωνικών δικτύων (τα TensorFlow και PyTorch αντίστοιχα), εργαλεία που τους χρειάζονταν για να ταξινομούν σε κατηγορίες τους χρήστες τους, ώστε να τους «πουλάνε» στοχευμένη διαφήμιση. Το μόνο καλό όλης αυτής της ιστορίας είναι ότι τα εργαλεία είναι δωρεάν και διαθέσιμα για όλους. Αλλά δεν παύει να ισχύει ότι τα απολύτως δυσανάλογα κεφάλαια και κυρίως οι ανθρώπινοι πόροι που πήγαν σε τέτοια πρότζεκτ και τελικά «κάηκαν» (μόνο τα δισ. που πετάχτηκαν στο oculus και τις άλλες συσκευές εικονικής πραγματικότητας να υπολογίσει κανείς…) θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για κάτι πιο χρήσιμο, όπως η καταπολέμηση της φτώχειας, η βελτίωση του επιπέδου υγείας κλπ.
Κανονικά, οι πρώτοι που θα έπρεπε να είναι ενθουσιασμένοι με όλον τον παγκόσμιο ντόρο γύρω από την Τεχνητή λεγόμενη «Νοημοσύνη» (ΤΝ) και τα σέξμποτ είμαστε εμείς οι μισάνθρωποι. Το γεγονός ότι αν και εγκρίνουμε τη βασική ιδέα, είμαστε εντούτοις τρομερά απογοητευμένοι από το τελικό αποτέλεσμα, θεωρώντας το κατάλληλο όχι για εμάς αλλά για όλους τους άλλους, θα έπρεπε ίσως να βάλει αυτούς τους «όλους τους άλλους» σε σκέψεις…
