Ο ηγέτης της Κίνας Σι Τζιπίνγκ και ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν αναφέρονται μεταξύ τους ως «αγαπητοί φίλοι». Το 2022, τρεις εβδομάδες αφότου η Ρωσία και η Κίνα δήλωσαν ότι «δεν ήταν σύμμαχοι, αλλά φίλοι» χωρίς «όρια», η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.
Η εγγύτητα της Κίνας και της Ρωσίας πηγάζει από τους κοινούς τους στόχους. Και οι δύο χώρες είναι αυτοκρατορίες, οι οποίες αντιτίθενται στην πολιτική και οικονομική τάξη που ηγούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και οι δύο χώρες έχουν εδαφικές διεκδικήσεις: η Ρωσία στην Ουκρανία και η Κίνα στην Ταϊβάν. Έχουν επίσης κοινά οικονομικά συμφέροντα. Η Κίνα χρειάζεται ενεργειακούς πόρους και η Ρωσία τους έχει. Η υποστήριξη της Κίνας έδωσε τη δυνατότητα στη Ρωσία να αντέξει τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές οικονομικές κυρώσεις, που επιβλήθηκαν στη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Καθώς οι δυτικές χώρες δεν αγοράζουν πλέον ρωσικό πετρέλαιο ή δεν πωλούν προϊόντα υψηλής τεχνολογίας στη Ρωσία, η Κίνα έχει παρέμβει για να γίνει ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας. Το 2022, το εμπόριο της Κίνας με τη Ρωσία έφτασε το ρεκόρ των $190 δισ. Αύξηση 30% σε σύγκριση με το 2021. Στις αρχές του 2023, η Ρωσία αντικατέστησε τη Σαουδική Αραβία ως ο κύριος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας.
Η Ρωσία διαθέτει επίσης στρατιωτική, επιστημονική και τεχνολογική τεχνογνωσία που θέλει η Κίνα, ενώ οι δύο χώρες συνεργάζονται στρατηγικά στην τεχνολογία των πληροφοριών. Η Huawei, ο γίγαντας τηλεπικοινωνιών της Κίνας, διαθέτει κέντρα έρευνας και ανάπτυξης στη Ρωσία. Το 2022, μια κοινή συμφωνία πανεπιστημιακής συνεργασίας, έδωσε στην Κίνα πρόσβαση στα προγράμματα τεχνολογικής έρευνας και ανάπτυξης της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής έρευνας σε πυραύλους, τανκς και τεχνολογίες επιτήρησης.
Με φίλους σαν κι αυτούς…
Οι δύο χώρες μπορεί να είναι σύμμαχοι, αλλά δεν είναι ίσες. Η Κίνα πιστεύει πως το μέλλον της είναι η άνοδός της και η παρακμή της Δύσης. Η ιστορία ξεκινά με τα 100 χρόνια «ταπείνωσης» της Κίνας από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας) και την Ιαπωνία, από το 1839 έως το 1949. Η ταπείνωση τελείωσε όταν το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα ανέλαβε τον έλεγχο το 1949. Έκτοτε, με οδηγό το Κόμμα, το πεπρωμένο της Κίνας είναι επιστροφή στην παγκόσμια υπεροχή.
Κατά συνέπεια, πέρα από τη Ρωσία, η φιλοδοξία της Κίνας δεν είναι απλώς να αντιταχθεί στις ΗΠΑ ως την κορυφαία δύναμη του κόσμου, αλλά να την αντικαταστήσει. Η Κίνα και οι ΗΠΑ έχουν περάσει από τον οικονομικό ανταγωνισμό στον ιδεολογικό ανταγωνισμό. Η Κίνα προωθεί την απολυταρχία ως ανώτερη από τη δημοκρατία. Θέλει επίσης να αναθεωρήσει την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου το κέντρο βάρους δεν θα είναι το άτομο, αλλά το συλλογικό καλό του κράτους. Η Κίνα θέλει επίσης να αλλάξει τους κανόνες του εμπορίου, που επί του παρόντος βασίζονται στο αμερικανικό δολάριο, σε ένα σύστημα που βασίζεται στο κινεζικό γουάν. Αυτό έχει σημασία, καθώς η Κίνα είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος περισσότερων από 120 χωρών, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, και είναι πολύ πιο ευάλωτη σε οικονομικές κυρώσεις από ότι η Ρωσία.
Ενώ η ρωσική επιρροή μειώνεται, η Κίνα ενισχύει τη διπλωματία της. Τον Απρίλιο του 2022, η Κίνα βοήθησε στη σύναψη συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Η εξομάλυνση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ δύο από τους πιο σκληρούς αντιπάλους της Μέσης Ανατολής συμβάλλει στην προώθηση μιας νέας αντιδυτικής παγκόσμιας τάξης που αποκλείει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η Κίνα ανακοίνωσε επίσης την προθυμία της να υποστηρίξει τις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων, καθώς και προτείνει ένα ειρηνευτικό σχέδιο 12 σημείων για τον τερματισμό της σύγκρουσης στην Ουκρανία.
Η Ρωσία έχει παραπονεθεί για εισβολή της Δύσης σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης – τις χώρες της Βαλτικής, την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία. Ωστόσο, η Ρωσία δεν έχει πάρει θέση για το πώς αλλάζει η ισορροπία στην Κεντρική Ασία από την πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας, η οποία διασχίζει τις πρώην σοβιετικές εστίες – Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν. Οι εισβολές της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία το 2022 προκάλεσαν ανησυχία στις χώρες της Κεντρικής Ασίας για πιθανή ρωσική επέμβαση στις υποθέσεις τους. Επιπλέον, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, μια περιοριστική τελωνειακή ένωση που προστατεύει τη Ρωσία, έρχεται σε αντίθεση με τη δέσμευση της Κίνας να επενδύσει περίπου $124 δισ. για τη βελτίωση των υποδομών και της οικονομικής ολοκλήρωσης σε ολόκληρη την Κεντρική Ασία. Η Κίνα έχει πλέον ξεπεράσει τη Ρωσία ως ο κύριος εμπορικός εταίρος της Κεντρικής Ασίας.
Για πάντα φίλοι;
Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, η Κίνα δεν παρουσιάζει καμία πολιτική ή ιδεολογική απειλή για τη Ρωσία, αλλά το όραμα της κινεζικής υπεροχής πάνω από όλες τις άλλες δυνάμεις ισχύει και για τη Ρωσία. Η Κίνα και η Ρωσία έχουν μια μακρά και συχνά δύσκολη ιστορία. Μεταξύ 1858 και 1860, η Κίνα αναγκάστηκε να δεχτεί την προσάρτηση της νοτιοανατολικής Σιβηρίας στη Ρωσία και η πόλη Γιονγκμινγκτσενγκ έγινε Βλαδιβοστόκ. Τα 4.300 χιλιόμετρα συνόρων μεταξύ των δύο χωρών διευθετήθηκαν τελικά το 2008, μετά από 17 χρόνια διαπραγματεύσεων. Το 1960, η σχέση μεταξύ τους, των δύο μεγάλων κομμουνιστικών δυνάμεων του κόσμου, διαλύθηκε λόγω μιας ιδεολογικής σύγκρουσης μεταξύ του σοβιετικού ηγέτη Χρουστσόφ και του προέδρου της Κίνας Μάο Τσε Τουνγκ. Αυτή η σινο-σοβιετική διαίρεση υποστηρίχθηκε επίσης από την άρνηση της Ρωσίας να μοιραστεί την τεχνολογία πυρηνικών πυραύλων με την Κίνα. Μετά τον θάνατο του Σοβιετικού ηγέτη Στάλιν το 1953, η Κίνα δεν ήταν πλέον έτοιμη να είναι ο μικρότερος εταίρος στην κομμουνιστική συμμαχία και οι δύο χώρες ακολούθησαν όλο και πιο ανεξάρτητες πολιτικές.
Θα δούμε αν η Ρωσία τελικά αποδεχτεί τον δευτερεύοντα ρόλο της έναντι της Κίνας. Το ονομαστικό της ΑΕΠ μπορεί να είναι μικρότερο από το 10% αυτού της Κίνας ή των ΗΠΑ, αλλά η Ρωσία έχει πυρηνικά όπλα και θεωρεί τον εαυτό της μεγάλη δύναμη. Μέχρι το 2012, η Ρωσία ήταν θετική για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Σε αντάλλαγμα ήθελε η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν τη Ρωσία ως ισότιμη και να αναγνωρίσουν την εξουσία της στις πρώην σοβιετικές χώρες – την «αυλή» της. Όταν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ δεν αναγνώρισαν την εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, ως νόμιμες ενέργειες μιας μεγάλης και ισότιμης δύναμης, η Ρωσία στράφηκε στην Κίνα.
Οι χώρες μπορεί να είναι σύμμαχοι, αλλά η Ρωσία είναι σε μεγάλο βαθμό ο μικρότερος εταίρος στη σχέση και εξαρτάται όλο και περισσότερο από την Κίνα. Οι φιλίες μπορούν να διαρκέσουν μια ζωή, αλλά η Ρωσία καλά θα κάνει να θυμάται τα λόγια του πρώην πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Λόρδου Πάλμερστον ότι, στις διεθνείς σχέσεις, οι μεγάλες δυνάμεις δεν έχουν μόνιμους φίλους, παρά μόνο μόνιμα συμφέροντα.
