Το ότι το Αφγανιστάν αποτελεί το νεκροταφείο των αυτοκρατοριών είναι γνωστό. Από την αρχαιότητα έως σήμερα, η χώρα αυτή αρνείται πεισματικά να υποταχθεί. Ατίθαση, ακυβέρνητη και ανυπάκουη. Τελευταία πράξη του δράματος, η παταγώδης αποτυχία των ΗΠΑ να τη διατηρήσουν υπό τον έλεγχό τους. Ο περίφημος «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», αφού αιματοκύλησε το Αφγανιστάν χώρα για περίπου δύο δεκαετίες, τελείωσε με την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων και την επιστροφή των γενειοφόρων τουρμπανιών στην Καμπούλ.
Επισήμως καμία χώρα δεν έχει αναγνωρίσει το νέο αφγανικό καθεστώς – και πώς θα μπορούσε άλλωστε; Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει επιβάλλει κυρώσεις στη χώρα, καθώς και απαγόρευση εξόδου στα μέλη της μεταβατικής κυβέρνησης, ενώ θεωρεί τους Ταλιμπάν ως κίνδυνο για την παγκόσμια ειρήνη και σταθερότητα. Η Καμπούλ κατηγορείται, ανάμεσα σε άλλα, για την επιβολή ενός καθεστώτος απαρτχάιντ βασισμένο στο φύλο: πράγματι, το 80% των γυναικών δεν έχουν πια πρόσβαση στην εκπαίδευση ενώ, αναγκάζονται να εγκαταλείπουν το ένα επάγγελμα μετά το άλλο. Ταυτόχρονα με τη δεινή θέση στην οποία περιήλθαν οι γυναίκες, η οικονομία της χώρας καταρρέει υπό το βάρος των κυρώσεων σε συνδυασμό με μια εικοσαετία πολέμου, αλλά και την άρνηση της κυβέρνησης Μπάιντεν να επιστρέψει τα περίπου εννέα δισεκατομμύρια δολάρια της αφγανικής κεντρικής τράπεζας τα οποία και βρίσκονται σε αμερικανικό έδαφος. Οι πιέσεις ανάγκασαν τελικά τη Ουάσιγκτον να μεταφέρει τμήμα του ποσού σε τράπεζα στην Ελβετία, η οποία και θα χρησιμοποιεί το κεφάλαιο για τη «σταθεροποίηση της αφγανικής οικονομίας», χωρίς τη συμμετοχή όμως της αφγανικής κυβέρνησης.
Με τις ΗΠΑ να μην αναγνωρίζουν την κυβέρνηση και να κατηγορούν τους Ταλιμπάν πως δεν σέβονται τη συμφωνία της Ντόχα (2020), ο ρόλος τους περιορίζεται στη γνωστή (και όχι αποτελεσματική) τακτική των κυρώσεων. Με τους Ταλιμπάν να μην έχουν και ένα ακριβώς καλό brand name στη διεθνή κοινότητα, η τακτική αυτή μπορεί, πράγματι, να απομονώσει το καθεστώς της Καμπούλ, αλλά λίγα μπορεί να κάνει είτε για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης στη ρημαγμένη χώρα είτε για τα δικαιώματα των γυναικών.
Όσο το κράτος του Αφγανιστάν προσπαθεί να λειτουργήσει με δωρεές ιδιωτών και τις λίγες πρωτοβουλίες άλλων κρατών (στις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω), η διεθνής κοινότητα κάνει συνέδρια υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Μεγάλες δυνάμεις και γείτονες του Αφγανιστάν συναντιούνται στη Ντόχα του Κατάρ για να έχουν «κρίσιμες συνομιλίες» για το μέλλον της ταλαιπωρημένης χώρας, συνομιλίες στις οποίες όμως, έπειτα από πιέσεις κυρίως δυτικών χωρών, ο βασικός ενδιαφερόμενος δεν είναι καλεσμένος. Μετά από τόσα χρόνια πολέμου, θα έπρεπε ίσως να έχει γίνει κατανοητό πως οι Ταλιμπάν είναι εκ των πραγμάτων βασικός συνομιλητής στο Αφγανιστάν – η αντίθετη περίπτωση, αν μη τι άλλο, απλά οριοθετεί τη δυνατότητα όποιων αποφάσεων στο πεδίο του ευχολογίου. Όσο όμως οι ΗΠΑ εύχονται να μην είχαν ηττηθεί στο Αφγανιστάν, υπάρχει ένας άλλος διεθνής παίκτης στην περιοχή έτοιμος να αναλάβει ουσιαστικό ρόλο: η Κίνα.
Η Κίνα και η τακτική της επίλυσης προβλημάτων
Τον Δεκαπενταύγουστο του 2021, οι μαχητές των Ταλιμπάν μπήκαν νικηφόρα στην Καμπούλ. Πανικόβλητοι διπλωμάτες εγκατέλειψαν τις πρεσβείες τους, Αφγανοί συνεργάτες των δυνάμεων κατοχής προσπάθησαν να διαφύγουν με κάθε μέσο και η Νατοϊκή Συμμαχία έχασε μια μάχη είκοσι ετών. Δεν έκλεισαν όμως όλες οι ξένες πρεσβείες στην Καμπούλ. Η ρωσική, η ιρανική, η πακιστανική και η κινεζική συνέχισαν να λειτουργούν, αν και καμία από τις προαναφερθείσες χώρες δεν αναγνωρίζει το νεοσύστατο Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν. Παρά τις διαφορές ή τις συγκλίσεις με το νέο καθεστώς, το σημαντικό εδώ είναι πως αυτές οι χώρες διατηρούν διαύλους άμεσης επικοινωνίας, σημαντικό διπλωματικό πλεονέκτημα έναντι της Δύσης και εργαλείο για πραγματική επιρροή στο εσωτερικό της χώρας. Επιρροή, την οποία η Κίνα φαίνεται έτοιμη να χρησιμοποιήσει.
Όσο οι ΗΠΑ ξεμένουν από εργαλεία για την υλοποίηση των στόχων τους, η Κίνα ενισχύει την επιρροή της. Με το φιλόδοξο σχέδιο της να χρησιμοποιήσει λιμάνια στο Πακιστάν προκειμένου να αποφύγει εντελώς τον Ινδικό Ωκεανό, η Κίνα ενδιαφέρεται πολύ για τη σταθερότητα στην περιοχή. Πριν από έναν μήνα έδωσε στη δημοσιότητα ένα σχέδιο 11 σημείων για την επίλυση των ζητημάτων του Αφγανιστάν, το οποίο βάζει στο κέντρο και τη θετική συνεργασία με το υπάρχον καθεστώς στην Καμπούλ, με άρση κυρώσεων. Ήδη, η Κίνα έχει προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια συνολικού ύψους 300 εκατομμυρίων γιουάν και σε πρόσφατη (Νοέμβριος 2022) επικοινωνία της κινεζικής πρεσβείας στην Καμπούλ, όχι απλά προσφέρεται ως διαμεσολαβητής αλλά υπογραμμίζει και το μεγάλο της πλεονέκτημα: οι σχέσεις καλής γειτονίας, αλληλοσεβασμού και ειρήνης ανάμεσα στους δύο λαούς. Με λίγα λόγια: «εμείς δεν είμαστε Αμερικάνοι, δεν εισβάλλαμε ποτέ στη χώρα σας».
Προφανώς οι πρωτοβουλίες της Κίνας δεν ενθουσιάζουν τη Δύση. Την κριτική για έλλειψη στρατηγικής της Κίνας στην περιοχή, συμπληρώνουν και φωνές που βάζουν στην εξίσωση τους Ουιγούρους. Και όχι άδικα. Είναι, πράγματι, κομβικής σημασίας για την Κίνα να μην προσεταιριστεί τους Ταλιμπάν ο μουσουλμανικός πληθυσμός των Ουιγούρων της Σιντσιάνγκ, κινεζικής επαρχίας στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Η διπλωματική παρουσία λοιπόν της Κίνας είναι σημαντική τόσο για οικονομικούς λόγους (μέσω του νέου Δρόμου του Μεταξιού), για εσωτερικούς λόγους (Ουιγούροι) αλλά και για λόγους γοήτρου. Η Κίνα είναι πράγματι καταδικασμένη να παίξει ρόλο στο αφγανικό ζήτημα.
Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι η διαφορετική προσέγγιση που ακολουθεί. Ενώ η Δύση παραδοσιακά τηρεί την τακτική «διαίρει και βασίλευε» ή επιβάλλει συνεχώς κυρώσεις, η Κίνα προσπαθεί να γεφυρώσει αντιθέσεις, κερδίζοντας βεβαίως έτσι το σεβασμό του Παγκόσμιου Νότου, όπως πρόσφατα με τη συμφωνία Σαουδικής Αραβίας-Ιράν. Όσο λοιπόν οι αντιπρόσωποι χωρών θα συζητάνε στο Κατάρ για το Αφγανιστάν, χωρίς το Αφγανιστάν, η Κίνα οργάνωσε στις 2 Μαΐου συνάντηση στο Πακιστάν, στην οποία συμμετέχουν οι υπουργοί Εξωτερικών του Αφγανιστάν, της Κίνας και της φιλοξενούσας χώρας.
Ενώ οι γείτονες συνεχίζουν να μην αναγνωρίζουν το καθεστώς της Καμπούλ, αντιλαμβάνονται το προφανές: δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στο αφγανικό ζήτημα χωρίς τη συμμετοχή των Ταλιμπάν. Πρέπει να τους μιλάμε, πολύ απλά. Η άποψη αυτή κυκλοφορεί και στη Δύση, αλλά είναι γεγονός πως με το βεβαρημένο παρελθόν των δυτικών δυνάμεων στην περιοχή, το Πεκίνο φαντάζει πολύ πιο αξιόπιστος συνομιλητής για την Καμπούλ. Ο κόσμος μας αλλάζει πολύ γοργά και όπως φαίνεται ο Δυτικός Κόσμος χάνει το μονοπώλιο στη διεθνή σκηνή. Ο αναδυόμενος ρόλος της Κίνας και του Παγκόσμιου Νότου αλλάζει τα δεδομένα και με κάθε έριδα την οποία θα επιλύει το Πεκίνο, τα θέλγητρα της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο θα μειώνονται. Και αν θέλουν οι κυβερνήσεις μας να βρουν την αιτία του προβλήματος αυτού, δεν έχουν παρά να κοιταχτούν στον καθρέφτη τους. Ο μονοπολικός κόσμος ραγίζει, οι πιθανότητες του τι σημαίνει αυτό ακριβώς, είναι ακόμη ανοιχτές.
