Το Σάββατο 3 Ιουνίου έλαβε χώρα στο Βελιγράδι η πέμπτη διαδήλωση «H Σερβία ενάντια στη βία» ενώπιον του σερβικού κοινοβουλίου. Και οι πέντε αυτές διαδηλώσεις είχαν ως αφορμή τις δύο πολύνεκρες επιθέσεις που συνέβησαν στη Σερβία:
(α) αυτήν της 4ης Μαΐου όπου ένας νεαρός σκότωσε 10 συμπολίτες του με αυτόματο όπλο και τραυμάτισε άλλους 15, σε τρία διαφορετικά χωριά κοντά στην πόλη Μλαντένοβατς, 60 χιλιόμετρα νότια του Βελιγραδίου, ανοίγοντας πυρ μέσα από όχημα εν κινήσει, προτού συλληφθεί από την αστυνομία. Μεταξύ των θυμάτων ήταν και ο πατέρας του, συνταγματάρχης του σερβικού στρατού και η αδελφή του, ενώ οι περισσότεροι που σκοτώθηκαν ήταν νέοι που είχαν μαζευτεί κοντά στο σχολείο του χωριού για ένα απογευματινό πικνίκ με μπάρμπεκιου και μπίρες.
(β) την σφαγή της 3ης Μαΐου κατά την οποία 13χρονος μαθητής σκότωσε τουλάχιστον 9 παιδιά και τον φύλακα σχολείου του Βελιγραδίου, τραυματίζοντας άλλους έξι μαθητές και μία εκπαιδευτικό.
Μια κοινωνία τραυματισμένη και οπλισμένη
Τα δύο τραγικά γεγονότα αναδεικνύουν το γεγονός ότι μετά τους πολέμους που συνόδευσαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας στη δεκαετία του 1990 εξακολουθούν να κυκλοφορούν πολλά όπλα στον γενικό πληθυσμό· ειδικά στη Σερβία υπολογίζονται σε 765.000 περίπλου όπλα, μεταξύ τους 232.000 μόνο τα νομίμως καταγεγραμμένα. Οι δύο αυτές τραγωδίες ήταν τα μεγαλύτερα περιστατικά αιματηρής βίας που έχουν συμβεί στη Σερβία μετά από ανάλογο περιστατικό τον Απρίλιο του 2013, όταν ένας χωρικός σκότωσε 13 ανθρώπους και πάλι στην περιοχή του Μλαντένοβατς.
Καθ’ όλο τον τελευταίο μήνα, η Σερβία έχει οδηγηθεί σε έναν έντονο αναστοχασμό. Ο εκδότης του περιοδικού Vreme Μόμιρ Τούρουντιτς δήλωσε χαρακτηριστικά ότι εδώ και τρεις δεκαετίες η σερβική κοινωνία είναι βαθιά τραυματισμένη και ταυτοχρόνως οπλισμένη. Ενώ η κάθε πλευρά ανάλογα με την ιδεολογία της μπορεί να κατηγορήσει για αυτές τις εξάρσεις βίας είτε την επίδραση του δυτικού και αμερικανικού τρόπου ζωής, που έχει επιφέρει αλλοτρίωση, είτε, αντιθέτως, τον συντηρητισμό της κοινωνίας, ένα μέρος του λαού επιλέγει να προσωποποιήσει το κακό αυτό στον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς που κυβερνά τη χρόνια τα τελευταία 11 χρόνια με έναν συνδυασμό καταστολής, επιτήρησης και μιντιακής υπεροπλίας, εξ ου και οι μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του.
Ο ίδιος ο Βούτσιτς επέλεξε να κάνει λόγο για «τρομοκρατική ενέργεια» και για «επίθεση σε ολόκληρο το κράτος», χωρίς, όμως, να μπορέσει να στοιχειοθετήσει τους ισχυρισμούς του. Η κυρίως ένδειξη για τις ιδεολογικές καταβολές του δράστη του μακελειού της 4ης Μαΐου είναι ένα μπλουζάκι με το σήμα «Generation 88», όπου ο αριθμός 88 είναι κρυπτόγραμμα για το σύνθημα Heil Hitler, καθώς το γράμμα «Η» είναι το όγδοο του λατινικού αλφαβήτου. Ο πρόεδρος Βούτσιτς έχει επαγγελθεί περισσότερη επιτήρηση στα σχολεία, μεθόδους αποκλεισμού αρνητικού διαδικτυακού περιεχομένου, έλεγχο για ναρκωτικές ουσίες και απόδοση ευθυνών ακόμη και σε παιδιά από 12 ετών και πάνω, δεν είναι όμως σαφές αν αυτά τα μέτρα καταστολής θα μπορέσουν να λύσουν το πρόβλημα.
O ίδιος τόνισε άλλωστε ότι μόνο η πολιτική ενότητα του λαού θα μπορέσει να βγάλει τη χώρα από τον φαύλο κύκλο της βίας και κάλεσε όσους πολίτες κατέχουν παρανόμως όπλα να τα παραδώσουν στα αστυνομικά τμήματα, χωρίς αντίστοιχες ποινές, ενώ σε περίπτωση κατάσχεσης ύστερα από έφοδο της αστυνομίας η φυλάκιση μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 15 χρόνια. Και η πρόβλεψη, όμως, για τα νόμιμα όπλα θα μειωθεί κατά 90%. Αναγγέλθηκε επίσης η πρόσληψη 2.500 αστυνομικών πολλοί εκ των οποίων θα υπηρετούν σε σχολεία, ενώ έγινε δεκτή η παραίτηση του υπουργού Παιδείας Μπράνκο Ρούζιτς. Οι διαδηλωτές, όμως, ζητούν επίσης την παραίτηση του υπουργού Δημόσιας Τάξης Μπράτισλαβ Γκάσιτς και του επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών Αλεξάνταρ Βούλιν. Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα αυτά δεν έπεισαν τον λαό που συνέχισε να κατεβαίνει στις μαζικότατες διαδηλώσεις, τις οποίες δεν έχει γνωρίσει η Σερβία μετά την πτώση του καθεστώτος Μιλόσεβιτς.
Τα αιτήματα και τα συνθήματα των διαδηλώσεων
Στην πέμπτη διαδήλωση «Η Σερβία ενάντια στη βία», που λέγεται ότι ήταν η μεγαλύτερη των τελευταίων 23 ετών, μετά από αυτές δηλαδή που σφράγισαν το τέλος του καθεστώτος Μιλόσεβιτς, οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το κοινοβούλιο, όπου άκουσαν μία σειρά ομιλητών και στη συνέχεια έκαναν πορεία στους κεντρικούς δρόμους του Βελιγραδίου. Η διαδήλωση έλαβε χώρα ακριβώς έναν μήνα μετά από το πρώτο μακελειό και άρχισε με μια σύνθεση δολοφονημένου μαθητή. Οι διαδηλωτές πέρασαν μπροστά από το κτίριο της Προεδρίας όπου οι διαδηλωτές απευθύνθηκαν στον Αλεξάνταρ Βούτσιτς με συνθήματα όπως «Σερβία μη μένεις σιωπηλή» και «Βούτσιτς φύγε», στον οποίο άφησαν μηνύματα και μετά το τέλος της διαδήλωσης, ενώ χαρακτηριστικό σύνθημα είναι το «Βούτσιτς Βέιντερ», που παρομοιάζει τον Σέρβο πρόεδρο με τον διαβόητο κακό της σειράς Star Wars. O ηθοποιός Ντράγκαν Μπιελογκρίλιτς δήλωσε χαρακτηριστικά, απευθυνόμενος στους διαδηλωτές, ότι «δεν μπορούμε άλλο να ζούμε με αυτήν την άρρωστη αλαζονεία», ενώ ηθοποιοί και άνθρωποι των μίντια κάλεσαν τον Σέρβο πρόεδρο να παραιτηθεί.
Μίλησε επίσης ο Γιόβιτσα Νίκολιτς από την περιοχή της Ζαγκούμπιτσα, ο οποίος είχε αρνηθεί να πουλήσει γη και είχε για αυτόν τον λόγο δεχθεί επίθεση και στη συνέχεια απόπειρα δωροδοκίας, για να μείνει σιωπηλός. Με τον τρόπο αυτό το κίνημα «Η Σερβία ενάντια στη βία» συνδέθηκε με το κίνημα ενάντια στις εξορύξεις. Οι διαδηλώσεις σαφώς συνδέθηκαν από τους διοργανωτές και στη συνείδηση του λαού με τις διαδηλώσεις που κατέληξαν στην ανατροπή του καθεστώτος Μιλόσεβιτς το 2000. Όμως ενώ είναι σαφές το μήνυμα ανατροπής της προσωποπαγούς κυβέρνησης Βούτσιτς, δεν είναι όμως εξίσου σαφές το θετικό πρόταγμα ή ποια είναι ακριβώς η πολιτική συγκολλητική ουσία που δένει όλο το ετερόκλητο πλήθος των διαδηλωτών. Συνιστούν πάντως μιαν απαραίτητη έξοδο από την παθητικότητα και τη μοιρολατρία. Ωστόσο, υπάρχει και η ανησυχία να «πειρατευθούν» ενδεχομένως οι διαδηλώσεις, προκειμένου μια αλλαγή κυβέρνησης να αλλάξει τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς στην περιοχή σε βάρος της χώρας, όπως έχουμε δει άλλωστε στην Αραβική Άνοιξη, την Συρία ειδικότερα, αλλά και την Ουκρανία το 2013-2014.
Η ηθοποιός Σβετλάνα Μπόικοβιτς δήλωσε ότι η σερβική κοινωνία έχει μετατραπεί σε μια κοινωνία όπου οι σκληρά εργαζόμενοι περιθωριοποιούνται και οι ανίκανοι παίρνουν τη θέση τους, μια κοινωνία όπου η παιδεία και ο πολιτισμός βουλιάζουν, παρόλο που συνιστούν την ταυτότητα του έθνους και κάλεσε να πολεμήσουν οι διαδηλωτές όλοι μαζί αυτό το κακό που επικρέμαται απειλητικά. Η διαδήλωση «Η Σερβία ενάντια στη βία» έθιξε εξάλλου μια πολλαπλότητα θεμάτων βίας, όπως τις γυναικοκτονίες για τις οποίες τηρήθηκε ένα διάστημα σιγής για προβληματισμό. Μεταξύ των αιτημάτων των διαδηλωτών ήταν και η κατάσχεση των συχνοτήτων των τηλεοπτικών σταθμών Pink και Happy, που θεωρείται ότι είναι παράνομοι και προάγουν τη βία και τη διαφθορά, ενώ στο στόχαστρο βρέθηκαν και ριάλιτι σόου που θεωρείται ότι προωθούν την επιθετικότητα. O Αλεξάνταρ Βούτσιτς απάντησε στους διαδηλωτές επιμένοντας στο έργο της κυβέρνησής του στην οικονομία και τονίζοντας την προσπάθεια να μειωθεί ο δείκτης του πληθωρισμού σε κάτω από 8%, το οποίο θα μεταφραστεί σε άνοδο του βιοτικού επιπέδου του λαού.
Βεβαίως δεν μπορούσε να λείπει το ζήτημα της βίας εναντίον των Σέρβων στο Βόρειο Κόσοβο. Όπως ανέφερε ο ηθοποιός Νέναντ Μάριτσιτς ενώπιον του πλήθους: «Για αυτό είμαστε εδώ, δεν θέλουμε πόλεμο, δεν θέλουμε συγκρούσεις και δεν θέλουμε μίσος. Γιατί οι συμπατριώτες μας αξίζουν υποστήριξη από τη χώρα τους». Κυριάρχησαν άλλωστε στη διαδήλωση τα πανό με το σύνθημα «Να σταματήσει η βία ενάντια στους Σέρβους στο Κόσσοβο και τα Μετόχια», ενώ στη διαδήλωση συμμετείχαν κληρικοί και πιστοί φέροντας σταυρούς και περιφέροντας εικόνες.
Οι τουρκικές δυνάμεις στο Κόσοβο πληγώνουν τις σερβικές ευαισθησίες
Όντως, η διαδήλωση έλαβε χώρα σε μία δύσκολη συγκυρία όπου τουρκικές δυνάμεις κατέφθασαν για να συνδράμουν στο έργο των νατοϊκών δυνάμεων K-FOR (Kosovo Force). Συνολικά δυνάμεις 500 Τούρκων στρατιωτών θα αναπτυχθούν στο Κόσοβο. Η αποστολή τουρκικών δυνάμεων ξυπνά στους Σέρβους τραγικές μνήμες από τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389, που έκρινε τη μοίρα της σερβικής ηγεμονίας, η οποία υπέκυψε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μία μάχη που έχει υμνηθεί όσο καμία άλλη στη σερβική επική παράδοση και βρίσκεται στο επίκεντρο της αναγέννησης του σύγχρονου σερβικού έθνους.
Οι επιπλέον αυτές δυνάμεις σχετίζονται με την αυξανόμενη ένταση που σημειώθηκε από τις 26 Μαΐου και μετά, όταν εγκαταστάθηκαν βίαια από τις κοσοβαρικές αρχές στο βόρειο Κόσοβο οι Αλβανοί δήμαρχοι που εξελέγησαν σε δημοτικές εκλογές, τις οποίες είχαν μποϊκοτάρει οι Σέρβοι της περιοχής, με αποτέλεσμα οι ψηφίσαντες να είναι μόνο το 3,5% του πληθυσμού. Το μποϊκοτάζ οφειλόταν στο ότι οι εν λόγω δημοτικές εκλογές παραβίαζαν τη συμφωνία του γαλλογερμανικού σχεδίου υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, που προβλέπει αυτόνομη Ένωση Σερβικών Δήμων για το Βόρειο Κόσοβο.
Η εν λόγω γαλλογερμανική πρόταση βασίζεται στη συνθήκη του 1972 ανάμεσα αφενός στη Δυτική Γερμανία και αφετέρου στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας και προβλέπει ότι η Σερβία, αν και δεν θα είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, όμως θα πρέπει να σέβεται την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία του και να μην υπονομεύει την ένταξή του στους διεθνείς θεσμούς. Οι ΗΠΑ από κοινού με τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο προχώρησαν σε κοινές δηλώσεις αποδοκιμασίας της μονομερούς πρωτοβουλίας της Πρίστινα Κοσόβου να διενεργήσει δημοτικές εκλογές και να εγκαταστήσει βιαίως δημάρχους, χωρίς να σεβαστεί το γαλλογερμανικό σχέδιο που προέβλεπε αυτόνομη Ένωση Σερβικών Δήμων στο βόρειο Κόσοβο. Σύμφωνα βεβαίως με την τακτική των ίσων αποστάσεων, εξέφρασαν επίσης ανησυχίες για την πράξη της Σερβίας να αυξήσει το επίπεδο ετοιμότητας των ενόπλων δυνάμεών της κοντά στα σύνορα, παρόλο που το δεύτερο γεγονός ήταν απλώς μία ανταπόκριση στο πρώτο.
Η Ρωσία από τη μεριά της κατηγόρησε τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη δυνατότητα που παρέχουν στο Κόσοβο να κλιμακώνει την ένταση. «Καταδικάζουμε αποφασιστικώς τα προκλητικά βήματα της Πρίστινα, τα οποία έχουν φέρει την κατάσταση κοντά στη θερμή φάση και απειλούν άμεσα την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής των Βαλκανίων», ανέφερε η εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας Μαρία Ζαχάροβα, παρατηρώντας ότι η πλήρης ευθύνη βαρύνει τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη πρότεινε ένα σχέδιο για τη μείωση της βίας το οποίο περιλαμβάνει την απόσυρση των αστυνομικών δυνάμεων εκ μέρους του Κοσσόβου και τη χαλάρωση της ετοιμότητας μάχης του στρατού της Σερβίας, την εφαρμογή της τάξης από τις δυνάμεις της K-FOR και της EULEX από κοινού με την αστυνομία του Κοσόβου, την αναστολή των διαδηλώσεων και την πρόσβαση των εργαζομένων στους δήμους, την παραίτηση των παρατύπως εκλεγμένων Αλβανών δημάρχων, τη διενέργεια νέων εκλογών με τη συνδρομή του ΟΑΣΕ κ.ά.
Μετά τις παρεμβάσεις αυτές, η υπουργός Εξωτερικών του Κοσόβου, Ντονίκα Γκερβάλα-Σβαρτς δήλωσε πάντως από την Πράγα όπου βρίσκεται ότι η κυβέρνησή της είναι ανοικτό στο να διεξαχθούν νέες εκλογές στους σερβικούς δήμους, αφού ωστόσο ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα αποκατάστασης της τάξης και κατάπαυσης της βίας.
Η εμπιστοσύνη πάντως θα είναι πολύ δύσκολο να αποκατασταθεί, από τη στιγμή που οι νατοϊκές δυνάμεις και μάλιστα με την προκλητική μαζική συμμετοχή εκατοντάδων Τούρκων στρατιωτών εμπεδώνουν de facto οποιαδήποτε βίαιη μονομερή αλβανική ενέργεια παραβιάζει τις συμφωνίες που η ίδια η δυτική διπλωματία προτείνει. Οπωσδήποτε το προηγούμενο της Ουκρανίας, όπου οι ίδιοι οι δυτικοί πολιτικοί παραδέχτηκαν πως με τις Συμφωνίες του Μινσκ απλώς κέρδιζαν χρόνο για να προετοιμαστούν για τελική αναμέτρηση δεν βοηθά ως προς την αξιοπιστία της δυτικής διπλωματίας.
Στο μεταξύ οι διαδηλώσεις στο Βελιγράδι, που συγκεντρώνουν ετερόκλητα αιτήματα και προτάγματα, όπως την αλληλεγγύη στους Σέρβους του Κοσόβου, την ευαισθησία για τις γυναικοκτονίες, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος από τις εξορύξεις, την αντίσταση στη διαφθορά που προάγουν συγκεκριμένοι τηλεοπτικοί σταθμοί, την ανατροπή του συστήματος καταστολής και επιτήρησης, συγκλίνουν εντέλει στην προσωποποίηση του κακού στον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, με τη συγκεκριμένη θετική εναλλακτική να βρίσκεται ακόμη υπό αναζήτηση.
