Η πρόσφατη συνάντηση στο Βατικανό ανάμεσα στον επικεφαλής της διπλωματίας του Ισραήλ Έλι Κοέν και τον Βρετανό αρχιεπίσκοπο Πωλ Γκάλαχερ, ο οποίος είναι επιφορτισμένος με τις διεθνείς σχέσεις της Αγίας Έδρας, υπήρξε η πρώτη επίσκεψη του είδους μετά από δώδεκα έτη. Προηγουμένως ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών είχε επισκεφθεί τη Σερβία, γεγονός που αποτέλεσε επίσης μια πρώτη ανάλογη συνάντηση μετά το 2009, με την αναγνώριση του Κοσσόβου από το Ισραήλ, που έλαβε χώρα το 2020, να αποτελεί το ναδίρ στις σχέσεις των δύο χωρών. Ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών είχε την ευκαιρία στη Σερβία να επισκεφθεί μέρη όπου Εβραίοι, Σέρβοι και Ρομά είχαν εξοντωθεί μαζί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταξύ των σημαντικών θεμάτων στον διάλογο Ισραήλ και Βατικανού είναι το φορολογικό καθεστώς της ακίνητης περιουσίας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στους Άγιους Τόπους. Τα διεθνή γεωπολιτικά προβλήματα είναι επίσης επείγοντα και εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τόσο το Ισραήλ όσο και το Βατικανό προσπάθησαν να κρατήσουν δύσκολες ισορροπίες στο Ουκρανικό ζήτημα ή και να διεκδικήσουν διαμεσολαβητικό ρόλο. Πρόκειται για μια κοινότητα ευαισθησιών που φέρνει κοντά το κράτος- θεματοφύλακα του Ιουδαϊσμού με τη μεγαλύτερη χριστιανική Εκκλησία. Ο υπουργός Κοέν και ο αρχιεπίσκοπος Γκάλαχερ συμφώνησαν επίσης στην απόλυτη προτεραιότητα που έχει η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η σχετική «κλιματική διπλωματία».

Αύξηση των περιστατικών βίας κατά το 2023

Ωστόσο ένα ζήτημα που έχει ανακύψει και ρίχνει τη σκιά του είναι οι πολλαπλασιαζόμενες προσβολές ή λεκτικές κακοποιήσεις κατά Χριστιανών στην Ιερουσαλήμ, συμπεριλαμβανομένων και εμπτυσμών προς κληρικούς, καθώς και βανδαλισμών μνημείων. Ο Έλι Κοέν καταδίκασε τις παρενοχλήσεις και λεκτικές κακοποιήσεις εναντίον Χριστιανών κατά τη συνάντησή του με τον Αρχιεπίσκοπο, ακολουθώντας το παράδειγμα του προέδρου του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτζογκ και κάνοντας λόγο για «μηδενική ανοχή στις εχθροπαθείς πράξεις βίας».

Το ενδιαφέρον είναι ότι η αυτή η αύξηση στη βία προς Χριστιανούς, καθώς και μια συγκριτική ψύχρανση που έχει επικρατήσει στο Βατικανό, πάντα σε σχέση με παλαιότερα, έχουν κυρίως δημογραφικούς λόγους και δεν αντανακλούν οπωσδήποτε μια αλλαγή στις βαθύτερες στάσεις των δύο θεσμών. Από τη μεριά του Ισραήλ είναι χαρακτηριστική η ραγδαία αύξηση του αριθμού των υπερορθόδοξων Εβραίων, καθώς αναμένεται να αποτελούν το 16% του συνολικού εθνικού πληθυσμού μέχρι το 2030, βρίσκοντας την έκφρασή τους και στη συντηρητική κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου, ενώ τα φονταμενταλιστικά κόμματα κατέχουν πλέον τις 32 από τις 120 θέσεις της Κνέσετ. Κατά τον Λατίνο Πατριάρχη της Ιερουσαλήμ Πιερ-Μπατίστα Πιτσαμπάλα (ο οποίος μόλις έλαβε από τον πάπα Φραγκίσκο και τον τίτλο του καρδιναλίου) το πλέον ανησυχητικό είναι ότι σε παρενοχλητικές συμπεριφορές, όπως εμπτυσμούς, συχνά πρωταγωνιστούν νεαρά παιδιά, δείχνοντας ότι «μια νέα γενιά, κυρίως στις εποικισμένες περιοχές, ίσως μεγάλωσε σε ένα ακραίο και πολωμένο περιβάλλον χωρίς ποικιλομορφία και διαφορετικότητα». Το γεγονός ότι είναι συχνά έφηβοι που πρωτοστατούν σε πράξεις βίας έχει θιγεί και από τον Ορθόδοξο Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο, ο οποίος μίλησε για ανθρώπους με «μεσσιανικό σύνδρομο» και για «νέα παιδιά 15 ή 16 ετών που δεν φοβούνται να προβούν σε πράξεις κάθε είδους».

Ήταν λ.χ. έφηβοι αυτοί που βανδάλισαν περισσότερους από τριάντα τάφους σε προτεσταντικό κοιμητήριο στο όρος Σιών στις 2 Ιανουαρίου, διαλύοντας τους σταυρούς τους. Το συγκεκριμένο γεγονός επέσυρε συλλήψεις, απαγγελία κατηγοριών και μια καταδικαστική τοποθέτηση από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Ένα μήνα μετά έγινε στόχος επίθεσης ένα άγαλμα του Ιησού στον ναό όπου τιμάται η φραγγέλωση του Χριστού, με βλάβες κυρίως στο πρόσωπο της μορφής. Για το συγκεκριμένο περιστατικό, που καταδικάστηκε από το Βατικανό ως πράξη μίσους, συνελήφθη ένας Αμερικανός τουρίστας. Οι βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και τον Μάρτιο σε χώρους τιμής της Θεοτόκου.

Οι επιθέσεις αυτές φαίνεται ότι αποτελούν μέρος μίας τάσης, η οποία μάλιστα υποκαταγράφεται, καθώς τα περιστατικά πολύ σπάνια φτάνουν στην καταγγελία. Μία από τις εκπεφρασμένες καταγγελίες πάντως είναι αυτή Αρμενίου ιερέα, ο οποίος σύμφωνα με έγγραφο του Διεκκλησιαστικού Κέντρου της Ιερουσαλήμ, το οποίο φέρνει σε επαφή τις διαφορετικές χριστιανικές ομολογίες επί κοινών ζητημάτων, ανέφερε ότι έχει υποστεί παραδειγματικό εμπτυσμό τουλάχιστον 90 φορές μέσα στο 2023. Η αρμενική κοινότητα εν γένει έχει υποφέρει ιδιαιτέρως. Τον Φεβρουάριο Αρμένιοι ιερείς που έφεραν σταυρό έγιναν στόχος επίθεσης στην αρμένικη συνοικία, ενώ ένα μήνα πριν Χριστιανοί έφηβοι είχαν γίνει στόχος επίθεσης σε αρμένικο εστιατόριο. Τα περισσότερα περιστατικά λαμβάνουν χώρα στην Παλαιά Πόλη των Ιεροσολύμων.

Οι επισκέπτες των Αγίων Τόπων βλέπουν πλέον προσθήκες στο παραδοσιακό τοπίο, όπως κάμερες στον ναό όπου τιμάται η φραγγέλωση του Χριστού, προστατευτικά συρματοπλέγματα στο αρμενικό μοναστήρι, σιδερένια προστατευτικά στο μοναστήρι των Φραγκισκανών, τα οποία ομολογουμένως αντίκεινται στη φραγκισκανική παράδοση της απροϋπόθετης φιλοξενίας, όπως παρατήρησε o αδελφός Φρανσέσκο Πάτον, επιφορτισμένος (custos) με τη φύλαξη των Αγίων Τόπων από το Βατικανό, πλην έχουν καταστεί αναγκαιότητα. Η εκτεταμένη πλέον χρήση καμερών καθιστά πλέον δυνατές τις συλλήψεις των ενόχων, ακόμη και αμέσως, όπως παρατήρησε η Tania Berg-Rafaeli, διευθύντρια του Τμήματος Παγκόσμιων Θρησκειών στο Υπουργείο Εξωτερικών, κάτι που συνιστά μια πρόσφατη εξέλιξη. Ωστόσο, η απαγγελία κατηγοριών και η τελική φυλάκιση είναι μια άλλη ιστορία και το γεγονός ότι ο αριθμός των κρουσμάτων δεν μειώνεται φέρνει σε απόγνωση πολλούς Χριστιανούς όπως ο Φραγκισκανός αδελφός Φρανσέσκο Πάτον.

Ο καταλυτικός ρόλος της δημογραφίας

Σε κάθε περίπτωση, ο Λατίνος Πατριάρχης Ιεροσολύμων παραδέχτηκε ότι αυτό δεν απηχεί καθόλου τη στάση του παραδοσιακού Ιουδαϊσμού, αλλά μόνο περιθωριακών ομάδων. Ταυτοχρόνως, το γεγονός ότι ο χριστιανικός πληθυσμός στο κράτος του Ισραήλ φθίνει σημαίνει ότι οι Χριστιανοί αποτελούν σήμερα πολύ περισσότερο από άλλοτε ένα αμελητέο μέγεθος στις γεωπολιτικές και θρησκευτικές ισορροπίες. Ειδικά στην Ιερουσαλήμ ο χριστιανικός πληθυσμός αποτελεί μόλις το 1% σε σύγκριση με το 15% που ήταν περί το 2000. Από την άλλη και το Βατικανό επικεντρώνει πλέον περισσότερο στα προβλήματα του Παγκόσμιου Νότου, ο οποίος εκπροσωπεί το πιο δυναμικό πληθυσμιακά μέρος των πιστών του, ενώ έχει υποχωρήσει ως προτεραιότητα ο διαθρησκειακός διάλογος με τον Ιουδαϊσμό, ο οποίος είχε αποτελέσει προτεραιότητα κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες μετά την τραγική εμπειρία του Ολοκαυτώματος και είχε σφραγίσει τη σκέψη, το έργο, αλλά και την ποιμαντική των πλέον πρωτοπόρων Ρωμαιοκαθολικών θεολόγων. Οι θρησκευτικές κοινότητες με την πιο δυναμική δημογραφία, όπως το Ισλάμ και ο Ινδουισμός, αποτελούν πλέον την προτεραιότητα της Ρώμης.

Ο υπουργός Κοέν δεν παρέλειψε πάντως να ευχαριστήσει τον αρχιεπίσκοπο Γκάλαχερ, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Βατικανό, για το ότι το Βατικανό πρωτοστατεί στη μάχη εναντίον του αντισημιτισμού, καθώς και για τη βοήθεια που προσφέρει σε ζητήματα Ισραηλινών αιχμαλώτων και αγνοουμένων. Υπενθυμίζεται ότι ο Πάπας Φραγκίσκος είχε επισκεφθεί οικογένειες Ισραηλινών αιχμαλώτων τον Δεκέμβριο του 2022, όμως επί των ημερών του η Αγία Έδρα έχει επίσης τονίσει την ανάγκη αναγνώρισης παλαιστινιακού κράτους. Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες πολιτικές και διπλωματικές ενέργειες οι δημογραφικές εξελίξεις αποτελούν μία αμείλικτη πραγματικότητα που μετατοπίζει τις κυρίαρχες μέριμνες των θεσμών.