Ο Ιάννης Ξενάκης είχε χαρακτηρίσει τις μεγάλες μητροπόλεις ως θερμαινόμενα σπήλαια. Στις μέρες μας, η επιστημονική ορολογία αναφέρεται σε αστικές νησίδες θερμότητας (urban heat islands). Ουσιαστικά μιλάμε για το φαινόμενο όπου σε μια πόλη επικρατούν αρκετά έως πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες συγκριτικά με τις κοντινές περιαστικές και ημιαγροτικές περιοχές που την περιβάλλουν. Η θερμότητα και το φως του ήλιου που φτάνουν στην πόλη και την περιφέρεια της είναι μεν ίδια, αλλά η διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ της αστικής περιοχής ή του κέντρου της πόλης και της περιαστικής και ημιαγροτικής περιφέρειάς της είναι μεγάλη.

Η διαφορά αυτή σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες, βασικότερος εκ των οποίων είναι το πόσο καλά απορροφούν και συγκρατούν τη θερμότητα οι επιφάνειες και τα υλικά σε κάθε περιβάλλον: μητροπολιτικό, αστικό, περιαστικό και ημιαγροτικό. Τη συγκεκριμένη διαφορά την παρατηρούμε όχι μόνο μεταξύ της πόλης και των περιφερειών της, αλλά και στο εσωτερικό κάθε αστικής περιοχής, δηλαδή σε συνάφεια με την πολεοδομία και τη δομή της κάθε πόλης και τη σχέση της με το φυσικό περιβάλλον.

Το φαινόμενο των «αστικών θερμονησίδων», δηλαδή η έκθεση των ανθρώπων σε επίπεδα θερμοκρασιών που διαφοροποιούνται από το περιφερειακό περιβάλλον των κεντρικών σημείων του αστικού ιστού της πόλης, έχει συσχετιστεί με αυξανόμενο αριθμό καρδιακών επεισοδίων, αναπνευστικών νοσημάτων και πρόωρης θνησιμότητας, και συνακόλουθα με περισσότερες εισαγωγές ανθρώπων σε νοσοκομεία. Η παρατηρούμενη αυτή αύξηση γίνεται ιδιαίτερα αισθητή όχι απλώς κατά τη διάρκεια κυμάτων καύσωνα, αλλά και σε σχετικά μέτριες υψηλές θερμοκρασίες καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού (Barcelona Institute for Global Health, Over 4% of Summer Mortality in European Cities is Attributable to Urban Heat Islands).

Παράγοντες δευτερεύουσας σημασίας που συμβάλλουν στη μεγάλη διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ της πόλης και των γύρω περιοχών, πέρα από την κυρίαρχη που όπως επισημάναμε είναι η απορρόφηση και συγκράτηση της θερμότητας λόγω χρησιμοποιούμενων υλικών (όπως άσφαλτος, τσιμέντο κλπ.), είναι η ανύπαρκτη ή ανεπαρκής βλάστηση, η μεγαλύτερη πυκνότητα του πληθυσμού ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο μιας πόλης και οι αδιαπέραστες ή μικρής ανακλαστικότητας επιφάνειες σε πάσης φύσεως κτίρια.

Δεδομένου ότι «ο κόσμος που διαμορφώνεται θα είναι αστικοποιημένος σε πρωτοφανή κλίμακα, καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε πόλεις παρά στην ύπαιθρο… αφού το 55% του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού είναι αστικοποιημένο, ενώ το υπόλοιπο 45% ζει στην ύπαιθρο… και το συγκεκριμένο ποσοστό αναμένεται να πέσει στο 40% μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2020» (Πεπόνης, Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης, Σελ. 23, εκδ. Τόπος), η επίδραση του φαινομένου των αστικών θερμονησίδων, ή των θερμαινόμενων σπηλαίων του Ξενάκη, αναμένεται να επιδεινωθεί τις επόμενες δεκαετίες.

Επιπλέον, στα αμέσως προηγούμενα θα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ολόκληρος ο σύγχρονος ανθρώπινος πολιτισμός έχει θεμελιωθεί και είναι δομημένος πάνω στη λειτουργία των κόμβων του διεθνούς εμπορίου, των εδρών του χρήματος και των κέντρων της τεχνολογικής ανάπτυξης, δηλαδή στηρίζεται στα μεγάλα αστικά και μητροπολιτικά κέντρα. Επιπροσθέτως, αυτές οι αστικές υπερδομές και συσσωματώσεις είναι ενεργοβόρες: απαιτούν υψηλότατα επίπεδα συνεχούς ενεργειακής δαπάνης, προκειμένου να συντηρηθούν, τόσο οι ίδιες οι μεγαλουπόλεις όσο και οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτές.

Και το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Τι θα συμβεί σε ένα γιγαντιαίο μητροπολιτικό κέντρο, δηλαδή σε ένα θερμαινόμενο αστικό σπήλαιο, εάν σταματήσει η παροχή ρεύματος για εκτεταμένο χρονικό διάστημα εν μέσω παρατεταμένου ακραίου καύσωνα;