H Ισπανία στις βουλευτικές εκλογές της Κυριακής βίωσε μία αναμέτρηση για γερά νεύρα, όπως δεν έχει να θυμηθεί κανείς στη χώρα τα τελευταία 30 χρόνια. Η remontada (επιστροφή) της Δεξιάς ναι μεν επιβεβαιώθηκε, αφού το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) πρώτευσε σε ψήφους και έδρες (136), όμως η reconquista (ανάκτηση) που ευαγγελιζόταν η δεξιά παράταξη χάρις στη στήριξη του ακροδεξιού Vox θα παραμείνει σε εκκρεμότητα. Και αυτό γιατί η «αντίσταση» της αριστεράς κι ιδίως των Σοσιαλιστών (PSOE) του απερχόμενου πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ (122 έδρες) αφήνει μακριά τον ηγέτη του ΡΡ Αλβέρτο Νούνιεθ Φεϊχόο από την πιθανότητα να σχηματίσει κυβέρνηση. Γιατί, έστω και με την ανοίκεια στήριξη του ακροδεξιού Vox, η δεξιά παράταξη με 169 έδρες δεν μπορεί να φθάσει τις απαιτούμενες 176 έδρες για να πάρει τα κλειδιά του Μεγάρου της Μονκλόα. Και το χειρότερο; Μπορεί το αποτέλεσμα αυτό να οδηγήσει σε κυβερνητικό αδιέξοδο και, αν δεν επιτευχθεί ένας στέρεος συνασπισμός εξουσίας, σε νέες εκλογές.
Ο «χαλκέντερος» όπως αποδείχθηκε Σάντσεθ, έστω κι ως ηττημένος, φαίνεται πως θα έχει την πιο βάσιμη ευκαιρία να σχηματίσει κυβέρνηση, καθώς του αφήνει περισσότερες επιλογές συνεργασίας με αριστερά και αυτονομιστικά κόμματα -όπως στην προηγούμενη 4ετία. Εάν στις 153 έδρες των PSOE και του Sumar της Γιολάνδα Ντίαθ (31 έδρες) αθροισθούν εκείνες των αριστερών αυτονομιστών από την Εουσκάδι (Βάσκοι) και την Καταλονία, αλλά και των άλλων αυτονομιστικών κομμάτων, που βδελύσσονται τον άκρατο εθνικισμό του Vox, τότε η αριστερά μπορεί να ξανακαθίσει στην εξουσία. Αρκεί μόνο να ξεπεράσει ένα εμπόδιο: να πείσει εκ νέου το εθνικιστικό καταλανικό κόμμα του Κάρλες Πουτζδεμόν (Junts per Catalunya) να διευκολύνει μια κυβέρνηση με την αποχή του.
Βέβαια, τις τελευταίες εβδομάδες, το factotum του Πουτζδεμόν και υποψήφια του κόμματος Μίριαμ Νογέρας δήλωνε orbi et urbi πως δεν πρόκειται να ξαναστηρίξει τον Πέδρο Σάντσεθ «με τίποτα». Οι διαβουλεύσεις που πρόκειται να δρομολογηθούν τις επόμενες εβδομάδες θα δείξουν εάν οι Junts θα συμφωνήσουν ξανά σε αποχή ή η χώρα θα βρεθεί ξανά σε αδιέξοδο και αντιμέτωπη με νέες εκλογές τους επόμενους μήνες. Αυτός είναι ο μόνος άγνωστος παράγοντας, που σύμφωνα με τους αναλυτές θα κρίνει το πολιτικό μέλλον του Σάντσεθ και της κυβέρνησής του, που όχι άδικα, μέσα από όλη τούτη την κομματική κουρελού έχει επονομαστεί «κυβέρνηση Φρανκενστάιν».
Μοιραία, ο Φεϊχόο καίτοι κερδίζει στις εκλογές, μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Ο άνθρωπος που ως σημαία του προέβαλε τη σταυροφορία κατά του «Σαντσισμού» και είδε το κόμμα του να απογειώνεται στις πρόσφατες περιφερειακές-δημοτικές εκλογές, απέμεινε με το όνειρο της πρωθυπουργίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Φεϊχόο επέδειξε έναν πολιτικό επαμφοτερισμό. Αφ’ ενός διατράνωνε πως πρότυπό του είναι μία μονοκομματική αυτοδύναμη κυβέρνηση του ΡΡ (στα πρότυπα του Χουάνμα Μορένο Μπονίγια στην Ανδαλουσία και της Ισάβελ Ντίαθ Αγιούσο στη Μαδρίτη), αλλά παράλληλα κολάκευε και άνοιγε τον δρόμο της συνεργασίας με το Vox. Καθώς όμως του λείπουν 40 βουλευτές και οι 33 Vox δεν φθάνουν, ο ηγέτης του ΡΡ το μόνο που μπορεί να προσθέσει με βεβαιότητα είναι οι μία έδρα του UPN της Ναβάρρας και η έτερη του Συνασπισμού των Καναρίων. Σύνολο 171. Μία έδρα λιγότερη από το αριστερό μπλοκ, που χωρίς τους Junts φτάνει τις 172. Η θριαμβευτική επάνοδος της δεξιάς στην κυβέρνηση, που ο χάρτης της Ισπανίας που βάφτηκε μπλε στις προηγούμενες τοπικές εκλογές, θα πρέπει μάλλον να αναβληθεί.
Παρά το γεγονός ότι οι λογαριασμοί δεν βγαίνουν, ο Φεϊχόο δεν πτοήθηκε. Εμφανίσθηκε θριαμβευτικά στο μπαλκόνι της οδού Χένοβα 13, πλαισιωμένος από την Περιφερειάρχη της Μαδρίτης Αγιούσο και τον δήμαρχο Χοσέ Λούις Μαρτίνεθ-Αλμέιδα και τα πρωτοκλασάτα μέλη του κόμματος, για να ανακοινώσει την πρόθεσή του να προσπαθήσει να σχηματίσει κυβέρνηση. Στο επινίκιο μήνυμά του έκανε λόγο για τη θεσμική «ανωμαλία» της Ισπανίας, να μην μπορεί να κυβερνήσει το κόμμα με τις περισσότερες ψήφους, κάτι που «βλάπτει την Ισπανία, το διεθνές κύρος της και την ασφάλεια των επενδύσεων». Υπενθύμισε, ζητώντας να τον αφήσουν να κυβερνήσει, πως «όλοι οι υποψήφιοι με τις περισσότερες ψήφους κυβέρνησαν: Σουάρες, Φελίπε Γκονζάλες, Ροντρίγκεθ Θαπατέρο, Μαριάνο Ραχόι, ακόμη και ο Πέδρο Σάντσεθ».
Αυτό που αξιώνει ο Φεϊχόο δεν προβλέπεται θεσμικά, καθώς ο βασιλιάς Φελίπε πρέπει να αποφασίσει, αφού εξαντληθεί ο απαραίτητος γύρος διαβουλεύσεων, ποιος θα είναι ο υποψήφιος κυβερνήτης που μπορεί να συνασπίσει περισσότερη υποστήριξη. Ο Φεϊχόο ζητά μάλιστα να γίνει αυτό που δεν θέλησε να γίνει πριν από τέσσερα χρόνια με τον (τότε πρωτεύσαντα) Σάντσεθ ή που έρχεται σε αντίθεση με την τακτική του στις περιφερειακές εκλογές, όταν μολονότι δεύτερο κόμμα στις Κανάριες, την Εξτρεμαδούρα και δήμους όπως το Τολέδο και το Βαγιαδολίδ, δεν άφησε το πρώτο κόμμα να κυβερνήσει και με την αήθη συνεργασία του με την ακροδεξιά καρπώθηκε τη διακυβέρνηση. Βέβαια, ο Φεϊχόο έχει να καταθέσει στον πολιτικό του λογαριασμό πως ανέκτησε τρεις εκατομμύρια ψήφους περισσότερες σε σύγκριση με τον προκάτοχό του Πέδρο Κασάδο το 2019 και ότι κατόρθωσε να αναστηλώσει και να συσπειρώσει τη δεξιά παράταξη. Τα μόνα καλά νέα γι’ αυτόν είναι πως μετά από 1,5 χρόνο στο τιμόνι του κόμματος η επανένωση της δεξιάς συνεχίζεται: όχι μόνο απορροφά τους δέκα βουλευτές που εξέλεξαν οι Ciudadanos το 2019, αλλά διατηρεί επίσης άλλους 19 από την προηγούμενη «σοδειά» του Vox, το οποίο καταρρέει στις κάλπες (καθώς παρ’ όλο που παραμένει τρίτο κόμμα, από 53 το ‘19 εξέλεξε μόλις 33 βουλευτές φέτος). Για τον λόγο τούτο, η παρουσία του αρχηγού του Σαντιάγο Αμπασκάλ ήταν περίλυπη. Μολονότι συνεχάρη τον Φεϊχόο για τη νίκη του, τον έψεξε ωστόσο πως «πούλησε το δέρμα της αρκούδας πριν καν την κυνηγήσει» και πως «ξέπλυνε τους Σοσιαλιστές». Επίσης από την πλευρά των καλών ειδήσεων για τον Φεϊχόο είναι το γεγονός πως το PP έχει την απόλυτη πλειοψηφία στη Γερουσία, κάτι που μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο σε μια υποθετική αριστερή κυβέρνηση, σε περίπτωση που ο Σάντσεθ επιτύχει να εξασφαλίσει στήριξη.
Σε σύγκριση με την πιο «χαλαρή» ψήφο στις δημοτικές-περιφερειακές εκλογές, έμεινε μακριά από τον στόχο ν’ αποκαθηλώσει τον «Σαντσιμό» και η διαφορά τους έμεινε μόλις στο 1,3% και στις 300.000 ψήφους. Ο Σάντσεθ κέρδισε το επικίνδυνο στοίχημα επειδή προκήρυξε τις βουλευτικές εκλογές σχεδόν αμέσως μετά τις τοπικές. Το PSOE όχι μόνον δεν κατάρρευσε, αλλά αναγεννημένο από τις στάχτες του πρόσθεσε 800.000 ψήφους στο αποτέλεσμα του 2019 και δύο ακόμη έδρες. Χάρις και στην εκπληκτική πρωτιά του στην Καταλονία. Ξέχωρα βέβαια το γεγονός ότι το αποτέλεσμα μπορεί και δίνει βάσιμες ελπίδες στον Σάντσεθ να παραμείνει στο Μονκλόα. Εξ ου και ο ενθουσιασμός του μετά την επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων.
Από την πλευρά του, το Sumar, ο συνασπισμός 15 κομμάτων στα αριστερά του PSOE, που έκανε το ντεμπούτο του σε αυτές τις εκλογές, συγκέντρωσε 31 έδρες, επτά λιγότερες από εκείνες που έλαβαν οι Unidas Podemos, Más Madrid και Compromís το 2019. Βέβαια, η ένθεν του PSOE αριστερά μοιάζει να έσωσε την παρτίδα, καθώς είχε θέσει ως πρώτιστο στόχο του να μπει φραγμός σε κυβερνητικό συνασπισμό με τον ακροδεξιό Αμπασκάλ. Η επιτυχημένη πρώην υπουργός Εργασίας Γιολάνδα Ντίαθ συνεχάρη τα στελέχη του συνασπισμού και τόνισε πως «οι άνθρωποι που ανησυχούσαν θα κοιμηθούν πιο ήσυχοι. Η δημοκρατία κέρδισε σήμερα, βγαίνει πιο δυνατή, κερδίσαμε, σήμερα έχουμε μια καλύτερη χώρα».
Στις επιμέρους σημασίες (και για τις μελλοντικές συνέπειες) της ψήφου στις 23 Ιουλίου μπορούν να προσεχθούν τα αποτελέσματα στη Μαδρίτη: το ΡΡ του Φεϊχόο έλαβε 160.000 λιγότερες ψήφους από την Αγιούσο πριν δύο μήνες. Κάτι που μπορεί να έχει θετική σημασία για την υπερφιλόδοξη Περιφερειάρχη, που ήδη μόνη της κάνει από καιρό αντιπολίτευση στον «Σαντσισμό». Στην Ανδαλουσία, πάλι, ισοφάρισε το αποτέλεσμα που έδωσε την απόλυτη πλειοψηφία στον Μορένο Μπονίγια. Αυτά τα στοιχεία, ιδίως σε εσωκομματικό πλαίσιο αναμένεται πως θα μπούνε στο πολιτικό μικροσκόπιο.
Βλέποντας επίσης τον εκλογικό πίνακα, είναι εμφανές πως στο προσκήνιο επανεμφανίζεται ο δικομματισμός. Φαίνεται πως ολοκληρώνεται ο κύκλος, που άνοιξε πριν 15 χρόνια μετά την οικονομική κρίση, την εμφάνιση του κινήματος στις πλατείες και της 15ης Μαΐου και την εμφάνιση του πολυκομματισμού. Μαζί, το PP και το PSOE έχουν 258 έδρες, και το καθένα από τα δύο κόμματα συγκεντρώνει πάνω από 115 βουλευτές, κάτι που δεν είχε συμβεί από το 2008, στη δεύτερη νίκη του Χοσέ Λουΐς Ροδρίγεθ Θαπατέρο και πριν την πτώση της Lehman Brothers. Επίσης, απόλυτο θύμα του δικομματισμού είναι οι Ciudadanos: οι 4,1 εκατομμύρια ψήφοι που συγκέντρωσε το κόμμα αυτό τον Απρίλιο του 2019, όταν φιλοδοξούσαν να εμβολίσουν το PP, έχουν εξατμιστεί. Αλλά και η ένθεν του PSOE αριστερά χρειάσθηκε να επανεφευρεθεί στο πρόσωπο του Sumar ώστε να συγκεντρώσει τις φετινές 3,3 εκατομμύρια ψήφους, έτη φωτός από το αποτέλεσμα του 2016: πέντε εκατομμύρια ψήφοι και 76 έδρες για τους Podemos, που τότε οραματίζονταν το sorpaso επί των Σοσιαλιστών, που ουδέποτε ήλθε.
Σημαντικές είναι και οι εξελίξεις σε τοπικό, αυτονομιστικό, επίπεδο που δρομολογεί η ψηφοφορία της Κυριακής: στην Εουσκάδι, για παράδειγμα, όπου κι εκεί θριάμβευσαν οι Σοσιαλιστές, η αριστερή EH Bildu (παρά τις κατηγορίες για τις ιστορικές συνδέσεις της με την τρομοκρατική ΕΤΑ) συναγωνίζεται για την πρωτοκαθεδρία στην ηγεσία του εθνικισμού που ιστορικά συνδέεται με το PNV. Με τις τοπικές βασκικές εκλογές να αναμένονται σε λιγότερο από έναν χρόνο, η ισοπαλία των δύο κομμάτων, με 7 βουλευτές στο εθνικό Κοινοβούλιο, εγκαινιάζει έναν νέο κύκλο πολιτικής αναμέτρησης και κοινωνικής μεταστροφής στην καθημαγμένη περιοχή. Όσον αφορά τη Γαλικία, απ’ όπου προέρχεται ο Φεϊχόο -αλλά και ο πρώην δικτάτορας Φρανθίσκο Φράνκο- η Πύρρειος νίκη του ΡΡ και του τοπικού δεξιού εθνικιστικού κόμματος BNG, στερούν από το δεξιό κόμμα περισσότερες έδρες, που θα του έδιναν το πλεονέκτημα για την κυβέρνηση.
Κυρίως εκείνο που εκπλήσσει είναι η εικόνα της Καταλονίας, όπου εκεί το μπλοκ της ανεξαρτησίας ουσιαστικά μοιάζει να έχει καταρρεύσει. Το τοπικό σοσιαλιστικό κόμμα PSC είναι μακράν η πρώτη δύναμη (19 από τους 48 βουλευτές) και το Sumar πήρε τη δεύτερη θέση, μπροστά από το εθνικιστικό κεντροαριστερό ERC και τους συντηρητικούς εθνικιστές Junts. Το PP έμεινε τέταρτη δύναμη με έξι έδρες, ενώ οι εθνικιστές αντικαπιταλιστές του CUP εξαφανίσθηκαν από το νέο Εθνικό Κοινοβούλιο. Πάντως, το ERC δηλώνει διατεθειμένο όχι μόνο να στηρίξει, αλλά προτρέπει και τους Junts να το πράξουν και να βοηθήσουν μία πιθανή κυβέρνηση Σάντσεθ. «Ή Καταλονία, ή Vox», δηλώνει εμφατικά η ηγεσία του, έχοντας κατά νου τις ευνοϊκές νομοθετήσεις της προηγούμενης κυβέρνησης Σάντσεθ για τις κατηγορίες για στάση και απείθεια και για την πολιτική διαφθορά. Κατηγορίες με τις οποίες είχαν οδηγηθεί από τη δεξιά κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι οι Καταλανοί ηγέτες του δημοψηφίσματος της ανεξαρτησίας (1η Οκτωβρίου 2017) και που χάρις στη μεταρρύθμιση της συγκυβέρνησης PSOE/Podemos σήμερα είναι ελεύθεροι.
Όμως, παρά την κατάρρευση του καταλανικού εθνικισμού, με το χειρότερο αποτέλεσμα στην πρόσφατη ιστορία τους για τα κόμματα που τον υπηρετούν, το αποτέλεσμα των εκλογών της 23ης Ιουλίου είναι πιθανόν να αφήσει το πολιτικό μέλλον στα χέρια των Junts. Αυτοί θα βρεθούν ενώπιον της ευθύνης είτε να στηρίξουν έναν πιθανό αριστερό συνασπισμό, είτε να οδηγήσουν ξανά τη χώρα σε εκλογές. Κάτι που το επιτελείο του Φεϊχόο δεν αποκλείει και ολότελα, στην ελπίδα του πως μία νέα αναμέτρηση μπορεί επιτέλους να τον φέρει στην εξουσία. Το μόνο βέβαιο πάντως που προκύπτει από τις εκλογές της 23ης Ιουλίου είναι πως ο λαός της Ισπανίας δήλωσε διάτορα πως δεν επιθυμεί να δει στην κυβέρνηση δυνάμεις τέτοιας οπισθοδρόμησης, όπως αυτές που ενσαρκώνει το Vox.
