Η πάντα ενήμερη για τα διεθνή περιβαλλοντικά ζητήματα αναγνώστρια του «Κισαμοδρομίου», γνωρίζει ασφαλώς τη θεωρία που κυκλοφορεί στους αμερικανικούς ακροδεξιούς κύκλους ότι η κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι μια συνωμοσία του διεθνούς σιωνιστικού σοσιαλισμού που σκοπό της έχει να στερήσει τον μέσο Αμερικάνο από τα αμάξια του. Γνωρίζει επίσης ότι διάφοροι ημέτεροι διαφωτισταί κατηγορούν την εγχώρια αριστερά για ψέκα, λόγω της έντονης αντίθεσης ενός όχι αμελητέου τμήματός της στις ανεμογεννήτριες. Είναι όμως η αριστερά αυτή όντως ένοχη ψεκασμού και εάν ναι, σε τι βαθμό; Είναι όλα αυτά μια συνωμοσία για να φτωχοποιηθεί περαιτέρω ο εργαζόμενος; Ποιος έχει δίκιο επιτέλους;
Ψυχραιμία. Το ηρωικό μας site είναι εδώ για να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι και να πει τα σύκα σύκα και την ψέκα ψέκα. Επίσης θα σας δώσει σε σκονάκι έτοιμες απαντήσεις για μερικές από τις πιο διαδεδομένες αντιρρήσεις για την εξελισσόμενη κλιματική κρίση (αν και λόγω χώρου θα αφήσουμε πολλές από αυτές για ένα άλλο άρθρο). Προσοχή: αν και αρκετές από αυτές είναι, για να το πούμε κομψά, απλώς βλακώδεις, μερικές από αυτές έχουν όντως βάση. Επομένως, αν βιαστείτε να πείτε και εσείς αυτό που λένε (χωρίς τεκμηρίωση) και οι φωτισμένες μας ηγεσίες, δηλαδή «όλα αυτά είναι ψέκ», τότε μπορεί και εσείς να δίνετε μια, για να το θέσουμε ευγενικά, βλακώδη απάντηση.
Πριν την ψέκα ή την «ψέκα», ας δούμε όμως πρώτα και κάποια δεδομένα που δεν συνάδουν με το φύτεμα παντού ανεμογεννητριών.
Ανεμογεννήτριες παντού;
Στη χώρα μας η αντίδραση στις ανεμογεννήτριες έχει αναμφισβήτητα μια απολύτως πραγματική βάση. Το να ξυριστούν όλα τα βουνά, το να μπουν παντού ανεμογεννήτριες, το να μην γίνεται σεβαστή καμία προστασία του περιβάλλοντος, ούτε καν στις περιοχές Natura (αφού η νομοθεσία επιτρέπει ακόμα και εκεί εγκατάσταση αιολικών), το να γεμίζουν τα νησιά και οι βραχονησίδες με γιγαντιαίες μεταλλικές κατασκευές (που επιπλέον δημιουργούν και σοβαρά προβλήματα στα πουλιά) χωρίς ποτέ να ζητείται, έστω και για τα προσχήματα, η γνώμη των κατοίκων, είναι κάτι απλώς απαράδεκτο και αιτία δίκαιης εξέγερσης. Και όμως, αν πιστέψουμε το κράτος, οι εξεγερμένοι είναι συλλήβδην κακόπιστοι ταραξίες και τραμπούκοι. Δεν εξηγείται αλλιώς το γεγονός ότι στην Ελλάδα ελάχιστες είναι οι προσφυγές στο ΣτΕ κατά αιολικών που έχουν δικαιωθεί. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι προτάσεις των εταιρειών ήταν, φαίνεται, εντελώς σύννομες και οι διαμαρτυρόμενοι είχαν άδικο. Την ίδια στιγμή στην Ευρώπη γίνονται δεκτές περίπου οι μισές προσφυγές. Με άλλα λόγια, στην Ευρώπη στην οποία μένουμε και η οποία είναι το συλλογικό μας πρότυπο και το ιδανικό μας, φαίνεται ότι δεν έχουν το καλά φτιαγμένο νομικό πλαίσιο και τους λειτουργικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς που έχουμε εμείς εδώ.
Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τα φωτοβολταϊκά, τα οποία ξεφυτρώνουν δεξιά και αριστερά χωρίς καμιά απολύτως μέριμνα για το αν η γη πάνω στην οποία φυτεύονται είναι χρήσιμη, καλλιεργήσιμη, ή μπορεί να ικανοποιήσει κάποιες κοινωνικές ανάγκες, που ενδεχομένως θα μπορούσαν να έχουν προτεραιότητα. Η λογική βέβαια πίσω τους είναι απλή και εδράζεται στην πραγματικότητα του δυστοπικού μας κόσμου, άρα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. «Αν καλλιεργήσω το χωράφι μου», θα σας πει ο ιδιοκτήτης μικρού κλήρου που δίνει γη σε εταιρία φωτοβολταϊκών, «θα δώσω κόπο και έξοδα. Το προϊόν θα το αγοράσει ο μεσάζων κοψοχρονιά [αφού δεν υπάρχουν συνεταιρισμοί], και έτσι συχνά βγάζω λιγότερα από τα έξοδά μου ή στην καλύτερη των περιπτώσεων είμαι ίσα βάρκα ίσα νερά. Αν όμως βάλω φωτοβολταϊκά, έχω ένα κάποιο εισόδημα, αλλά χωρίς τον παραμικρό κόπο και χωρίς κανένα έξοδο». Πράγματι, η λογική αυτή στέκει στην Ελλάδα, λόγω της εξαιρετικά χαμηλής μέσης παραγωγικότητας της αγροτικής εργασίας. Η αγροτική παραγωγή στην χώρα είναι έτσι διαρθρωμένη που παρά το ευνοϊκό κλίμα και παρά την εκτεταμένη χρήση μαύρης μεταναστευτικής εργασίας, παράγει πιο ακριβές ντομάτες από την Ολλανδία και πιο ακριβό γάλα από την Γερμανία. Αλλά, όπως είναι γνωστό, οι πολυχρονεμένες μας κυβερνήσεις διαχρονικά απαξιούν να ασχοληθούν σοβαρά με το ζήτημα, αφήνοντάς το στην πάνσοφη ιδιωτική πρωτοβουλία, τις εντελώς καλοπροαίρετες ευρωπαϊκές ντιρεκτίβες, την αναπόφευκτη γήρανση και απίσχναση του αγροτικού πληθυσμού και την τελική εγκατάλειψη της υπαίθρου. Αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα.
Οι θέσεις πάντως της ευρύτερης Αριστεράς ως προς το ζήτημα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα. Στο ένα άκρο έχουμε την (ας την πούμε «εκσυγχρονιστική») άποψη που λέει ότι τα αιολικά, και γενικά τα ανανεώσιμα, είναι απαραίτητα και πρέπει επειγόντως να μπουν όπου-πρέπει-τέλος-πάντων-να-μπουν-ακόμα-και-στην-τελευταία-κορφούλα. Στο άλλο άκρο έχουμε την στάση (οι εκσυγχρονιστές μας θα την πουν «ψεκ», ή, πιο ευφάνταστα, «τραμπουτινική») που λέει «αιολικά ποτέ και πουθενά». Ενδιάμεσα θα βρούμε όλες τις δυνατές στάσεις και απόψεις. Η πολυφωνία είναι η δύναμή μας.
Ή ίσως και να μην είναι. Η πεποίθηση μεγάλου τμήματος της αντι-ανανεώσιμης Αριστεράς ότι τα ανανεώσιμα είναι καταστροφή, οδηγεί στο ιδεολόγημα ότι δεν υπάρχει κλιματική κρίση, ή ότι ναι μεν υπάρχει σταδιακή θέρμανση του πλανήτη, αλλά αυτή δεν είναι «ανθρωπογενής» (ο ορθός, αν και κακόηχος όρος θα ήταν «καπιταλιστικογενής» πάντως).
Ας δούμε λοιπόν τα κυριότερα επιχειρήματα των «αρνητών», μαζί με κάποιες κριτικές απαντήσεις, ξεκινώντας από τα εύκολα και πηγαίνοντας προς τα δύσκολα.
Το 1977 σαν σήμερα, το θερμόμετρο έγραψε 148οC. Φάτε σανό!
Μια παραλλαγή είναι το «Αν υπάρχει κλιματική κρίση, τότε γιατί χιόνισε φέτος στην Αθήνα/Κέιπ Τάουν/Αλάσκα;» Αυτό το επιχείρημα συγχέει καιρό και κλίμα. Ας το δούμε με παραδείγματα.
Ποια χώρα είναι πιο κρύα, η Ελλάδα ή η Σουηδία; (Αν απαντήσατε η Ελλάδα, σταματήστε να διαβάζετε τώρα και πηγαίνετε αμέσως για σκανδιναβικό σκι στην οδό Πανεπιστημίου). Παρά το ότι η Στοκχόλμη είναι μια πολύ πιο κρύα πόλη από την Αθήνα, υπάρχουν σχετικά σπάνιες χειμωνιάτικες μέρες που στην Αθήνα το θερμόμετρο είναι χαμηλότερα. Ο καιρός είναι οι ατμοσφαιρικές συνθήκες σε μια περιοχή όπως μεταβάλλονται μέρα με την μέρα. Το κλίμα όμως είναι ο μέσος όρος, η γενική τάση του καιρού, είτε σε μια περιοχή ή και συνολικά. Για αυτό δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τον καιρό της γης: κάθε στιγμή σε κάθε περιοχή της γης υπάρχουν τα πιο διαφορετικά καιρικά φαινόμενα. Αντίθετα μπορούμε να μιλήσουμε για κλίμα της γής: είναι ο μέσος όρος, συνήθως ανά ζώνη, όλων αυτών των φαινομένων.
Τα σημειακά ρεκόρ («η πιο ζεστή/κρύα μέρα στο Τιμπουκτού» κλπ.) είναι καιρικά ρεκόρ, όχι κλιματικά. Κλιματικό στοιχείο μπορεί να είναι η στατιστική συσσώρευση τέτοιων ρεκόρ, πράγμα που σημαίνει ότι συχνά δεν είναι εύκολο να πούμε λ.χ. αν ο τάδε καύσωνας οφείλεται στην κλιματική αλλαγή ή ήταν φυσιολογικό φαινόμενο. Τα επιχειρήματα που δείχνουν την αλλαγή είναι άλλου τύπου. Πόσες μέρες είχαμε συνεχόμενη ζέστη/κρύο την δεκαετία του 1970 σε σχέση με την τρέχουσα δεκαετία; Πόσες ώρες κρατούσε κατά μέσον όρο ένας καύσωνας ή μια ψυχρή εισβολή σε σχέση με σήμερα;
Η πιο θερμή καταγεγραμμένη θερμοκρασία στην χώρα είναι 48οC στις 10 Ιουλίου του μακρινού 1977. Το ακραίο θερμικό εκείνο επεισόδιο κράτησε μόλις ένα απόγευμα και επηρέασε μικρό μόνο τμήμα της χώρας. Μέσα στην δεκαετία του 70 υπάρχουν πέντε καταγραφές θερμικών επεισοδίων με θερμοκρασίες πάνω από 45οC. Μόνο στα τρία πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2020 έχουμε ήδη πάνω από 12 καταγραφές. Ο πρόσφατος καύσωνας, ο Κλέων, με διάρκεια 15 ημερών, ήταν «ο μεγαλύτερος σε διάρκεια καύσωνας ο οποίος έχει καταγραφεί στη χώρα μας», ενώ ο Ιούλιος, ο Ιούνιος και ο Μάιος ήταν οι τρεις θερμότεροι (κατά μέσον όρο) μήνες που έχουν καταγραφεί ποτέ στη γη. Το φαινόμενο συνοδεύτηκε από εκτεταμένες θερμικές εισβολές σε όλο το βόρειο ημισφαίριο, στην Μεσόγειο, την Ασία και την Αμερική, κάνοντας το φαινόμενο κυριολεκτικά πρωτοφανές.
Και κάτι άλλο: η κλιματική αλλαγή δεν θα καταργήσει τον χειμώνα. Αλλά όσο περνάνε τα χρόνια, οι μέρες με πολύ κρύο μειώνονται και οι μέρες με πολύ ζέστη αυξάνονται. Ταυτόχρονα θα αρχίσουν να υπάρχουν καύσωνες την άνοιξη ή το φθινόπωρο (φέτος την άνοιξη είδαν σαραντάρια στην Ισπανία) και θα πάψουν να υπάρχουν κρύες μέρες τον Μάιο ή τον Απρίλιο. Ούτε οι πάγοι θα λιώσουν σε μια νύχτα. Η Γροιλανδία θα συνεχίσει να έχει παγοκάλυψη για χιλιάδες χρόνια, ό,τι κι αν γίνει. Αλλά αυτή θα συνεχίσει να μειώνεται σταδιακά.
Ενα ενδιαφέρον σημείο εδώ είναι ότι το κλίμα είναι πιο εύκολο να προβλεφτεί από τον καιρό. Αν κοιτάξω τον χάρτη θα μπορέσω μέσες άκρες να σας πω το κλίμα της Καλιφόρνιας ή το κλίμα της Γιακουτίας. Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουν κλιματικά μοντέλα της δεκαετίας του 1980 που (μέσες άκρες) δουλεύουν ακόμα και σήμερα. Αντίθετα αν μου ζητήσετε να σας πω τι καιρό θα κάνει σε τέσσερις μέρες, θα δυσκολευτώ να σας απαντήσω: ο καιρός είναι το κατεξοχήν χαοτικό σύστημα, με την μαθηματική έννοια. Όλοι έχουμε ακούσει το παράδοξο της πεταλούδας, ότι δηλαδή «το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας σήμερα στην Βραζιλία μπορεί να προκαλέσει αύριο τυφώνα στην Καραϊβική» [σπόιλερ: όχι δεν μπορεί]. Αυτό κατά κόρον χρησιμοποιείται, συνήθως με λάθος τρόπο, για να δείξει, με κάποια υπερβολή, την ευαισθησία του καιρικού φαινομένου σε άπειρους μικρούς και μη προβλέψιμους παράγοντες και άρα την αδυναμία μακροχρόνιας πρόβλεψης του καιρού. Το κλίμα είναι αλλιώς.
Το CO2 είναι μόλις 0.04% της ατμόσφαιρας…
…«και άρα δεν γίνεται τόσο μικρή ποσότητα να προκαλεί τόσο μεγάλη κλιματική αλλαγή! Μπεεε!». Αυτό είναι το πιο (είπαμε, το θέτουμε κομψά) βλακώδες επιχείρημα. Μιλάμε για φυσικές και χημικές διαδικασίες, τα νούμερα έχουν νόημα εντασσόμενα σε ένα συγκεκριμένο λειτουργικό πλαίσιο, όχι μόνα τους, όσο «μικρά» και αν φαίνονται να είναι. Για παράδειγμα, έχω εδώ μια ενεσούλα με δηλητήριο της επιλογής μου, δηλητήριο του οποίου το βάρος είναι μόλις 0.0000004% του βάρους σας. Κάθεστε ένα λεπτάκι να σας την κάνω; Τόσο μικρή ποσότητα είναι αδύνατο να σας επηρεάσει.
Για να το θέσουμε πιο κοντά στο σύστημα που μας ενδιαφέρει, την ατμόσφαιρα: Επάνω από το κεφάλι καθενός από μας, υπάρχουν περίπου 10 τόνοι αέρα [σε τεχνική γλώσσα: αυτή είναι η μάζα της ατμόσφαιρας σε μια στήλη διατομής ενός τετραγωνικού μέτρου από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι το άπειρο. Η στήλη αυτή δημιουργεί πίεση μίας ατμόσφαιρας]. Αν επάνω από το κεφάλι σας υπάρχει ένα σύννεφο που κρύβει τον καυτό ήλιο, η μάζα του σύννεφου που αντιστοιχεί στο τετραγωνικό μέτρο σας θα είναι στη χειρότερη περίπτωση περί το 1,5 ως 2 κιλά [τεχνικά: η πυκνότητα των σωρειτών είναι περί το 0.5 gr/m3 και το ύψος γύρω στα 3 με 4 km]. Με άλλα λόγια, ο παχύς, λευκός σωρείτης που σας προστατεύει από τον ήλιο μια χειμωνιάτικη μέρα αντιστοιχεί σε λιγότερο από 0.02% της ατμόσφαιρας από πάνω σας. Δεν λέτε όμως ότι αυτό είναι λίγο και δεν έχει κανένα αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει για το διοξείδιο. Μπορεί να είναι λίγο, αλλά τα αποτελέσματά του είναι σοβαρά.
Το αυξημένο CO2 θα κάνει καλό στα φυτά…
…«τα οποία όχι μόνο θα μεγαλώνουν πιο γρήγορα, αλλά και θα απορροφήσουν τελικά όλο το υπερβάλλον διοξείδιο, άρα όλα αυτά περί κρίσης είναι φούμαρα. Σκεφτείτε λίγο μόνοι σας, Χημεία 3ης Δημοτικού!»
Λοιπόν, ναι, αυτό είναι ακριβές: το αυξημένο διοξείδιο στην ατμόσφαιρα έχει ως συνέπεια την ταχύτερη ανάπτυξη των φυτών. Βέβαια, υπάρχουν κάποιες λεπτομέρειες εδώ, όπως ότι τα φυτά που κατεξοχήν αυξάνονται είναι τα θαλάσσια φυτά. Τα επίγεια φυτά έχουν μικτή συνεισφορά στην απορρόφηση διοξειδίου για δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι λόγω του τρόπου που αποσυντίθενται τα δάση (ή που καίγονται) αυτά έχουν και αρνητική συνεισφορά, όχι μόνο θετική, δηλαδή και απορροφούν, αλλά και εκπέμπουν διοξείδιο. Ο άλλος έχει να κάνει με τις καλλιέργειες, που αν και φυτά και μάλιστα γρήγορα αναπτυσσόμενα, εντούτοις έχουν καθαρές εκπομπές διοξειδίου, ειδικά οι σπάταλες τροπικές καλλιέργειες (κοκοφοίνικες κ.ά.), λόγω εκμηχάνισης. Σκεφτείτε επομένως πόσο αρνητικές είναι οι μεγάλες οι εκτάσεις τροπικών δασών που εκχερσώνονται ή καίγονται για να καλλιεργηθούν.
Τώρα, η απορρόφηση επιπλέον διοξειδίου από τα φυτά είναι μια διαδικασία που γρήγορα φτάνει σε κορεσμό. Αρχικά τα φυτά απορροφούν όλο το διαθέσιμο διοξείδιο αναπτυσσόμενα ταχύτερα, αλλά από ένα σημείο και μετά σταματάει η δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης: όσο και αν αυξηθεί το διοξείδιο, τα φυτά δεν δύνανται να αναπτυχθούν περαιτέρω, άρα σταματούν να απορροφούν υπερβάλλον διοξείδιο. Τέλος, μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι ότι το αυξημένο διοξείδιο βοηθάει την ανάπτυξη των ξυλωδών τμημάτων των φυτών (κορμός, βλαστός κλπ.), όχι αυτών των τμημάτων που είναι θρεπτικά (σπόροι, καρποί κλπ). Το φυτό μεγαλώνει ταχύτερα μεν, αλλά είναι λιγότερο θρεπτικό δε.
Η γεωλογική ιστορία είναι γεμάτη με επεισόδια υψηλών ποσοτήτων CO2…
…«άρα δεν είναι δα και τίποτε τρομερό αυτό που ζούμε. Γρήγορα θα προσαρμοστούμε. Σταματήστε να γκρινιάζετε!» Και αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Αλλά μόνο εν μέρει. Πράγματι υπήρξαν περίοδοι στο παρελθόν όπου το διοξείδιο ήταν περισσότερο από όσο είναι τώρα. Όμως οι αλλαγές της ποσότητας του αερίου στην ατμόσφαιρα έγιναν σταδιακά, στη διάρκεια τεράστιων, γεωλογικών χρονικών διαστημάτων, τάξης δεκάδων χιλιάδων χρόνων. Τα φυτά της εποχής των δεινοσαύρων (φτέρες και γυμνόσπερμα) ήταν προσαρμοσμένα σε υψηλότατες θερμοκρασίες και επίπεδα διοξειδίου, αλλά τα φυτά εκείνα δεν υπάρχουν πια, μόνο μερικοί απόγονοί τους προσαρμοσμένοι στα τωρινά επίπεδα. Ακόμα και μεγάλες καταστροφές, όπως η εξαφάνιση των δεινοσαύρων, δεν συνέβησαν όπως είναι το στερεότυπο, σε μια νύχτα, αλλά πήραν δεκάδες χιλιάδες χρόνια, διάστημα που σε γεωλογικό χρόνο ισοδυναμεί με μια στιγμή. Η τρέχουσα αλλαγή συμβαίνει σε μια κλίμακα δεκαετιών, κάτι που ουδέποτε συνέβη στο παρελθόν.
Bonus point: Στο παρελθόν υπήρξαν τουλάχιστον έξι μεγάλες καταστροφές της ζωής (extinctions) στον πλανήτη. (Από αυτές πήρε το όνομά της και η Extinction Rebellion, δεδομένου ότι υποτίθεται ότι η τρέχουσα είναι η έβδομη). Η μεγαλύτερη ήταν αυτή στο τέλος της Καμβρίου, πριν 485 εκατ. χρόνια, όταν παραλίγο να εξαφανιστεί η ζωή πάνω στον πλανήτη. Τελικά όμως, η ζωή προσαρμόστηκε, αλλά με τι κόστος: εκατομμύρια είδη εξαφανίστηκαν εντελώς, ενώ η ζωή χρειάστηκε μερικά εκατομμύρια χρόνια για να ανακαταλάβει όλον τον πλανήτη. Επίσης, αν και δεν ξέρουμε με βεβαιότητα την αιτία αυτής της καταστροφής (μάλλον μεγάλη ηφαιστειακή δραστηριότητα που κράτησε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια), πάντως σίγουρα περιλάμβανε ανοξία (έλλειψη οξυγόνου) μαζί με πολύ αυξημένα ποσοστά διοξειδίου του άνθρακα στο νερό (η ζωή τότε ήταν βασικά υδρόβια).
Πρόκειται για ένα μύθευμα που δικαιολογεί την καπιταλιστική αναδιάρθρωση…
…«Βρε χαζά, όλες οι εταιρείες πετρελαίων έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους και δυο τρεις εταιρίες αιολικών. Μην είστε τα κορόιδα των πολυεθνικών!» Αυτή είναι ίσως η μόνη από όλες τις περιγραφόμενες αντιρρήσεις για το ζήτημα που μπορεί να αποκληθεί θεωρία συνωμοσίας – και επιπλέον, δεν έχει εύκολη απάντηση! Υπερβάλλοντας κάπως για λόγους καθαρότητας, η θεωρία λέει πως υπάρχει μια παγκόσμια συνωμοσία του μεγάλου κεφαλαίου, το οποίο έχει εξαγοράσει το σύνολο των επιστημόνων του κλίματος. Οι τελευταίοι δίνουν διαρκώς τρομολαγνικό υλικό στα εξίσου διεφθαρμένα μέσα ενημέρωσης. [Όντως, όλα τους είναι διεφθαρμένα, με λίγες μόνο λαμπρές εξαιρέσεις, όπως το «Κοσμοδρόμιο»]. Ο στόχος αυτής της εκστρατείας ψεύδους είναι η αναδιάρθρωση της παραγωγής και η ανόρθωση της κερδοφορίας. Το πέρασμα σε ένα νέο τεχνολογικό στάδιο, αυτό της «πράσινης ανάπτυξης», της «αειφορίας» κ.ο.κ., θα απαξιώσει παλαιά κεφάλαια και θα επιφέρει μια δημιουργική καταστροφή, αναδιατάσσοντας πλήρως την παραγωγή προς περαιτέρω όφελος του κεφαλαίου.
Πρόσφατο παράδειγμα, η επιθετική επέκταση του πράσινου χαρτοφυλακίου της Motor Oil, με την εξαγορά της Unagi, μιας εταιρίας με φωτοβολταϊκά ονομαστικής ισχύος 3 GW. H Motor Oil κινείται με επιθετικές εξαγορές «πράσινων εταιρειών» και στρατηγική συνεργασία με την ΔΕΗ. Αλλά και σε διεθνές επίπεδο, υπάρχει μια ισχυρή στροφή των μεγάλων παραδοσιακών ομίλων στις «πράσινες» τεχνολογίες. Και μόνο η σχετική δέσμευση του γιγαντιαίου επενδυτικού κεφαλαίου της Blackrock (με 7 τρισ. διαχειρίσιμα κεφάλαια!) αρκεί. Οι άνθρωποι το λένε καθαρά, «βάζουμε τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές προτεραιότητες στην αιχμή της επενδυτικής μας πολιτικής». «Περιβαλλοντικές και κοινωνικές προτεραιότητες»; Εύκολο να καταλάβει κανείς τι θέλει να πει ο ποιητής.
Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι λίγο πιο περίπλοκη (και μάλλον ακόμα χειρότερη). Παρά την λεκτική δέσμευση, ουδέποτε οι πραγματικές επενδύσεις των ομίλων δεν ήταν κάτι περισσότερο από διερευνητικές κινήσεις. Η Blackrock και τα άλλα funds, ουδέποτε εγκατέλειψαν τις παραδοσιακές μορφές. Μάλιστα η Blackrock πρόσφατα διόρισε στο Δ.Σ. της τον επικεφαλής της πιο «μαύρης» εταιρίας του κόσμου, της Saudi Aramco, δείχνοντας έμπρακτα τι σημαίνει εντέλει «περιβαλλοντικές και κοινωνικές προτεραιότητες». Οι New York Times, εφημερίδα «ταγμένη» στην «πράσινη» ανάπτυξη, θρηνεί έκπληκτη: «Αναλυτές λένε ότι η κίνηση έχει να κάνει με τα λεφτά, όχι με το όραμα». Είναι κάπως θλιβερό το πόσο βλακώδης μπορεί να γίνει ο επίσημος λόγος…
Την ίδια στιγμή οι μεγάλοι πετρελαϊκοί όμιλοι (BP, Exxon, Shell) που είχαν και αυτοί καβαλήσει το τρένο των μεγάλων πράσινων δηλώσεων, τώρα το εγκαταλείπουν σαν τα ποντίκια. Γιατί; Επειδή οι ανανεώσιμες δεν είναι κερδοφόρες, ενώ και το πεδίο είναι «υπερβολικά ανταγωνιστικό».
Ο χώρος δεν επαρκεί για μια πλήρη ανάλυση. Σχηματικά να πούμε ότι ιστορικά χαρακτηριστικά ενός νέου τεχνολογικού κλάδου που μπορεί να φέρει την αναδιάρθρωση είναι η υψηλή κερδοφορία, ο χαμηλός αρχικός ανταγωνισμός (που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα κλπ.) και πρωτίστως οι οικονομίες στην εργασία, η δυνατότητα εκμηχάνισης της παραγωγής και επομένως η πειθάρχηση του εργατικού δυναμικού. Οι τεχνολογικές επαναστάσεις που υπήρξαν στο παρελθόν ήταν τόσο σαρωτικές που κατέκτησαν τον κόσμο μέσα σε λίγα χρόνια. Τα τρένα χρειάστηκαν μια δεκαετία για να καλύψουν όλη την Αμερική από ωκεανό σε ωκεανό. Το ρεύμα εξαπλώθηκε σε διάστημα λίγων δεκαετιών σε όλον τον αναπτυγμένο κόσμο, αντικατέστησε πλήρως τον ατμό και δημιούργησε νέους τομείς όπως την αλυσίδα παραγωγής κλπ. Το διαδίκτυο πρακτικά δεν υπήρχε πριν μόλις 25 χρόνια. Οι τεχνολογικές καινοτομίες με αναδιαρθρωτικό δυναμικό είναι τόσο κερδοφόρες, που πληρώνουν έμμεσα ακόμα για την αναδιαμόρφωση των αναγκαίων υποδομών, όπως τα δίκτυα για το ίντερνετ και το ρεύμα. Η αύξηση δηλαδή της γενικής κερδοφορίας του κεφαλαίου (αυτό είναι η αναδιάρθρωση) δικαιολόγησε και την τεράστια αύξηση των κρατικών εξόδων για επέκταση των αναγκαίων υποδομών, συχνά μάλιστα ακόμα και με τη συμμετοχή των γενικά κρατικοδίαιτων ιδιωτών – τόσο μεγάλη ήταν η πίτα.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας υπάρχουν από πριν το διαδίκτυο, αλλά δεν έχουν ακόμα απογειωθεί. Η αναγκαία αναπροσαρμογή των δικτύων μεταφοράς ενέργειας ούτε καν έχει ξεκινήσει, με αποτέλεσμα ακόμα και στις ΗΠΑ να υπάρχουν συχνές διακοπές. Από τη φύση τους οι ανανεώσιμες είναι σχετικά αποκεντρωμένες και χαμηλής οργανικής σύνθεσης. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεσαι πολλές ανεμογεννήτριες για να παράγεις το ρεύμα που παράγει ένα μόνο εργοστάσιο λ.χ. αερίου, άρα έχουν πολύ περισσότερη ανάγκη για εργατικό δυναμικό ανά παραγώμενη μονάδα ενέργειας. Η πυκνότητα ενέργειας που έχουν είναι ακατάλληλη για μεγάλες βιομηχανικές υποδομές.
Το αποτέλεσμα είναι τριάντα και πάνω χρόνια μετά την έναρξη του τομέα, εξακολουθεί να μην είναι καθαρό με ποιόν τρόπο οι ανανεώσιμες μπορούν να συνεισφέρουν σε καινούργιες τεχνολογίες εκμετάλλευσης της εργασίας. Ο μόνος λόγος που παραμένουν στο παιχνίδι εξακολουθεί να είναι οι οι κρατικές επιδοτήσεις που παραμένουν θηριώδεις, είτε άμεσα (φοροαπαλλαγές κλπ.) είτε έμμεσα, με την αυθαίρετη παραχώρηση όλων των εκτάσεων στις εταιρείες για εγκατάσταση ανεμογεννητριών. Και στην Αμερική το νομοσχέδιο για την «πράσινη» ανάπτυξη δίνει και αυτό κίνητρα, αλλά η έμφαση είναι στην ανάπτυξη, όχι στην «πράσινη». Και όμως, ακόμα και έτσι δεν είναι μια αγορά για μεγάλα ψάρια, αλλά μόνο για την μαρίδα. Οι τοπικές ιδιομορφίες μαζί με τέτοιες κρατικές παρεμβάσεις εξηγούν την παραμονή της Motor Oil και των πρώην ΕΛΠΕ και νυν HelleniQ στην αγορά: αυτές είναι οι εταιρίες-μαρίδα (αν τις συγκρίνουμε με την Exxon και την ΒΡ) που εκμεταλλεύονται τις μικρές αγορές…
Μα, θα μας πει η πάντα ενήμερη για τα ενεργειακά αναγνώστρια, δεν είναι αλήθεια ότι το 2021 ήταν η πρώτη χρονιά που σε διεθνές επίπεδο επενδύθηκαν πάνω από ένα τρις δολάρια σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Ναι ήταν. Αλλά πάνω από τα μισά ήταν επενδύσεις μίας μόνο χώρας, της Κίνας, η οποία στο ίδιο διάστημα αύξησε ακόμα περισσότερο τις επενδύσεις σε άνθρακα (!) και φυσικό αέριο. Οι επενδύσεις στις αναπτυγμένες χώρες από ιδιωτικό και δημόσιο τομέα είναι στάσιμες ή πτωτικές και σημαντικό τμήμα τους πηγαίνει σε τεχνολογίες όπως το ηλεκτρικό αυτοκίνητο, που από ορισμένες πλευρές μόνο καλό στο περιβάλλον δεν κάνουν: η αύξηση στη ζήτηση ρεύματος που προκαλούν θα ικανοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό από ορυκτά καύσιμα, χώρια τα τεράστια προβλήματα με τις μπαταρίες που θα τα βρούμε σύντομα μπροστά μας. Το e-αυτοκίνητο μάλιστα είναι αποκλειστικά καταναλωτικό αγαθό, δεν έχει συνέπειες για την εν γένει παραγωγή, δεν «πρασινίζει» λ.χ. τις μεταφορές ή την ναυτιλία, αφού οι μπαταρίες είναι εντελώς ακατάλληλες για αυτές. Άρα στην πραγματικότητα οι επενδύσεις για αυτοκίνητα δεν έχουν πολλαπλασιαστικές δράσεις για το «πρασίνισμα» της εν γένει οικονομίας και την αναδιάρθρωση της παραγωγής.
Σε σχέση με την πράσινη αναδιάρθρωση τώρα και τη σχέση της με την άρνηση της κλιματικής αλλαγής στη χώρα μας, έναν μάλλον μη εποικοδομητικό ρόλο παίζει και το Κόμμα («Ένα είναι το Κόμμα»). Όπως έχει πει και ο Γ.Γ. σε εκδήλωση για την «πράσινη ανάπτυξη», «φαινόμενα αλλαγών του κλίματος, (για τα οποία οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα συμφωνία και υπάρχει συζήτηση), αξιοποιούνται ως το πολιτικό εργαλείο για να πεισθούν οι εργαζόμενοι να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη…». Το απολύτως σωστό στοιχείο στην γραμμή του Κόμματος για την εργαλειοποίηση της κλιματικής κρίσης για την περαιτέρω υποταγή των κατώτερων τάξεων, επισκιάζεται από την παρένθεση που λέει ότι οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα φτάσει σε συμφωνία, κάτι το εντελώς ψευδές .
Εδώ το Κόμμα με την μεσοβέζικη στάση του φουντώνει ένα είδος συνωμοσιολογίας. Γιατί οι μόνοι (και ελάχιστοι) επιστήμονες που αμφισβητούν την κλιματική αλλαγή και τα αίτιά της είναι είτε άσχετοι με τον κλάδο, είτε σχετιζόμενοι με τα think tank των πετρελαιάδων. Πρόσφατα λ.χ. έγινε μεγάλη φασαρία επειδή «κόπηκε» από εκδήλωση του ΔΝΤ νομπελίστας φυσικός που αμφισβητεί το φαινόμενο. Η φασαρία που ξεσηκώθηκε («Ορίστε ποιοι είναι πίσω από τον μύθο της κλιματικής αλλαγής! Κόβουν νομπελίστα!») δεν αναφέρει δύο λεπτομέρειες. Πρώτον ο νομπελίστας John Clauser που κόπηκε δεν έχει απολύτως καμία επιστημονική σχέση (δημοσιεύσεις, έρευνα κλπ.) με το κλίμα, αφού η ειδικότητά του ήταν στην εντελώς άσχετη κβαντική διεμπλοκή. Και δεύτερον, είναι μέλος του Δ.Σ. της CO2 Coalition. Πρόκειται για ένα think tank που ίδρυσε ένας πετρελαιάς, σύμβουλος του Τραμπ, και το οποίο χρηματοδοτείται από τα πετρέλαια.
Είμαστε καταδικασμένοι! Κάντε τις διαθήκες σας!
…«ή μάλλον ούτε αυτό χρειάζεται: δεν θα μείνει κανένας – τι διαθήκες να κάνετε;».
Αν και αυτό είναι επιχείρημα του αντίπαλου στρατοπέδου και όχι των αρνητών, ίσως να να είναι ο χειρότερος από όλους τους σχετικούς μύθους, αφού δεν αφήνει κανένα περιθώριο για συλλογική δράση.
Λοιπόν, είναι γεγονός ότι δυστυχώς ορισμένες συνέπειες της αλλαγής δεν τις γλυτώνουμε και θα τις υποστούμε. Αλλά από την άλλη υπάρχει ακόμα καιρός (αν και λίγος) για να αποτρέψουμε τα χειρότερα. Μόνο θέμα που έχουμε είναι ότι αυτό δεν μπορούμε να το αφήσουμε στους μηχανισμούς της αγοράς. Η κλιματική κρίση είναι μια καπιταλιστική κρίση, όπως οι οικονομικές. Όπως και αυτές, ο καπιταλισμός είναι ανίκανος να την ξεπεράσει από μόνος του. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να περιμένει να τελειώσει, χρησιμοποιώντας στο μεταξύ όλα τα κόλπα που έχει τόσα χρόνια ξανά χρησιμοποιήσει: την μείωση της αξίας της εργατικής δύναμης, την τιτλοποίηση της κρίσης (με την μορφή λ.χ. των «δικαιωμάτων άνθρακα» που παίζονται στο αντίστοιχο διεθνές χρηματιστήριο), την προσπάθεια να προωθηθούν οι πράσινες μορφές ενέργειας, αλλά μόνο στα πλαίσια της αγοράς (κάτι που δείξαμε ότι ούτως ή άλλως δεν θα πετύχει στην τρέχουσα μορφή του).
Οι οικονομικές κρίσεις αργά ή γρήγορα περνάνε, αν και με τεράστιο κόστος για την εργασία. Η κλιματική κρίση δεν θα περάσει από μόνη της. Υπάρχει λοιπόν καιρός να αποφύγουμε τα χειρότερα, αλλά μόνο αν πάρουμε τα πράγματα στα χέρια μας…
