Το αυξημένο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας, περίπου ένα μήνα πριν τη σύνοδο κορυφής της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη, προκαλεί η σύνοδος της διακρατικής ομάδας χωρών BRICS, που πραγματοποιείται από την Τρίτη,  22 Αυγούστου ως την Πέμπτη, 24 Αυγούστου στο συνεδριακό κέντρο Sandton στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής.

Η σύνοδος πραγματοποιείται στη Νότια Αφρική επειδή αυτή έχει την προεδρία από την 1η Ιανουαρίου 2023. Πρόκειται για την 15^η σύνοδο κορυφής της ομάδας αφότου συγκροτήθηκε το 2009-10 μεταξύ των πέντε ισχυρότερων αναδυόμενων οικονομικών του πλανήτη που δίχως να πετούν ξεκάθαρα το γάντι στις ΗΠΑ, προσβλέπουν σε αύξηση της γεωπολιτικής επιρροής τους σε ένα νέο πολύ-πολικό κόσμο που ενδεχομένως να μην επισκιάζεται ή ποδηγετείται από τη Δύση.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να είναι σαφές πως οι χώρες BRICS  δεν αποτελούν οργανισμό χωρών αλλά για μία χαλαρή, διακρατική ομάδα, που ονομάστηκε έτσι από το αρκτικόλεξο που σχηματίζουν τα πρώτα γράμματα των πέντε χωρών στα αγγλικά BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Ν. Αφρική). Το περίεργο στην ιστορία αυτή που ξεκίνησε πριν περίπου 2,5 δεκαετίες είναι πως ονοματίστηκε έτσι από ένα το στέλεχος μίας εκ των μεγαλύτερων αμερικανικών τραπεζών, καθώς τον όρο BRIC (που αρχικά δεν συμπεριελάμβανε τη Νότια Αφρική)  επινόησε ο Τζιμ Ο’ Νιλ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Goldman Sachs, για να προσδιορίσει τις τέσσερις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες με τεράστιες δυνατότητες στη διεθνή σκηνή.

Οι αιτήσεις για προσχώρηση και άλλων χωρών σε αυτή τη διακρατική ομάδα πέφτουν βροχή. Μεταξύ των πάνω από 20 χωρών που έχουν ήδη υποβάλλει επίσημα αίτηση για ένταξη, όταν θα ανοίξει η διαδικασία, είναι εταίροι και πολέμιοι των ΗΠΑ όπως η Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Άλλες χώρες που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να ενταχθούν, είναι η Αργεντινή, η Αλγερία, η Αίγυπτος, η Ινδονησία, η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ, η Αιθιοπία, η ΛΔ Κονγκό, η Γκαμπόν, τα Νησιά Κομόρες κ.α.

Στην ομάδα χωρών BRICS ζει το 42 % του παγκόσμιου πληθυσμού και παράγεται το 23% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το σύνολο της έκτασης των χωρών BRICS καλύπτει το 30% της επιφάνειας της Γης και οι χώρες αυτές κάνουν το 18% των εμπορικών συναλλαγών παγκοσμίως (αλλά μόνο το 6% αφορά το μεταξύ τους εμπόριο).

Πρόκειται για κυρίως για αναδυόμενες οικονομίες που αναμένεται να κυριαρχήσουν στη διεθνή οικονομική σκηνή ως το 2050 υπό ένα διαφορετικό διεθνή συσχετισμό δυνάμεων σε πιθανώς έντονα μεταλλασσόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον στο φόντο της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης.

Το διάγγελμα του προέδρου της Νότιας Αφρικής

Τη σημασία των BRICS προσδιόρισε το βράδυ της Κυριακής με διάγγελμά του ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Σίριλ Ραμαφόσα.

Όπως τόνισε, η σύνοδος αυτή είναι «ιδιαιτέρως σημαντική γιατί πραγματοποιείται σε έναν κόσμο που είναι αντιμέτωπος με θεμελιώδεις προκλήσεις που θα καθορίσουν την πορεία των διεθνών γεγονότων τα επόμενα χρόνια». Και πρόσθεσε:

«Ο κόσμος μας γίνεται ολοένα και πιο σύνθετος και κατακερματισμένος καθώς εντείνεται η πόλωση μεταξύ αντιτιθέμενων στρατοπέδων.

Ο πολυμερισμός αντικαθίσταται από τις ενέργειες διαφορετικών μπλοκ ισχύος, με τα οποία εμείς κάνουμε εμπόριο, επενδύσεις ή χρησιμοποιούμε την τεχνολογία τους.

Γι’ αυτό το λόγο η Νότια Αφρική συνεχίζει να προωθεί ένα ανοικτό σύστημα στη βάση κανόνων διεθνούς διακυβέρνησης, εμπορίου, χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και επενδύσεων. Πρέπει να είναι ένα σύστημα που δεν εξαρτάται από την άσκηση ισχύος ή από μία μόνη δύναμη, αλλά από την προώθηση των συμφερόντων των λαών του κόσμου.

Σε αυτό το σύστημα κανόνων εμείς επιχειρούμε να προωθήσουμε την αφρικανική ευημερία και εκβιομηχάνιση. Προσπαθούμε να αλλάξουμε τους κανόνες ώστε να γίνουν πιο δίκαιο και εν τέλει θέλουμε να προωθήσουμε ένα ανοικτό σύστημα οικονομικών και πολιτικών σχέσεων».

Η επίσημη ατζέντα της συνόδου

Οι προτεραιότητες της συνόδου κορυφής των BRICS, σύμφωνα με ανακοινώσεις της νοτιοαφρικανικής προεδρίας, είναι:

• Η ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων προς μία πιο ισότιμη δίκαιη μετάβαση.

• Μετασχηματισμός εκπαίδευσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων για το μέλλον.

• Δημιουργία ευκαιριών μέσω της Αφρικανικής Ηπειρωτικής Περιοχής Ελεύθερου Εμπορίου.

• Ενίσχυση της κοινωνικο-οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία και διατήρηση των στόχων της ατζέντας 2030 για Βιώσιμη Ανάπτυξη.

• Συγκέντρωση πόρων εντός του πλαισίου της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (New Development Bank, NDB), που ιδρύθηκε το 2015 και στην οποία συμμετέχουν από το 2021 η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και το Μπαγκλαντές μολονότι δεν ανήκουν επίσημα στη διακρατική ομάδα BRICS. Η τράπεζα αυτή έκτοτε έχει ήδη εγκρίνει έργα υποδομής κόστους άνω των 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που προς το παρόν δεν ανταποκρίνονται στις μεγάλες προσδοκίες και ανάγκες της Ομάδας. Τα έργα υποδομής που πρέπει να χρηματοδοτηθούν κρίνεται πως είναι πολύ περισσότερα.

• Ενίσχυση της πολυ-πολικής διεθνούς τάξης μέσω «πραγματικών μεταρρυθμίσεων» στους διεθνείς κυβερνητικούς θεσμούς και ενίσχυση της ουσιαστικής συμμετοχής των γυναικών στην ειρηνευτική διαδικασία.

Η διεύρυνση δεν είναι επισήμως στα θέματα της ατζέντας αν και οι υπουργοί Εξωτερικών των χωρών BRICS έχουν υποβάλλει προτάσεις προς τους ηγέτες σχετικά με τα πιθανά κριτήρια ένταξης και άλλων χωρών σε αυτή την διακρατική ομάδα. Είναι ωστόσο από τα ζητήματα που θα συζητηθούν έντονα κατά την τελευταία μέρα της συνόδου, μολονότι δεν αναμένεται άμεσα η ανακοίνωση σχετικών αποφάσεων.

Επιπλέον, σε αυτή τη σύνοδο, δε θα συζητήσουν τη θέσπιση ενός κοινού νομίσματος μεταξύ των χωρών BRICS  που είχε τεθεί σε προηγούμενες συνόδους, αλλά περισσότερο τρόπους για την ενίσχυση της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας του μπλοκ.

Ποιοι θα συμμετάσχουν

Το παρόν στη σύνοδο κορυφής δίνουν ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο Κινέζος ομόλογος, Ναρέντρα Μόντι, ο Βραζιλιάνος πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα και ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόσα. Λόγω του διεθνούς εντάλματος σύλληψης από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα παρακολουθήσει τις εργασίες της συνόδου μέσω τηλεδιάσκεψης.
Ως παρατηρητές έχουν κληθεί να συμμετάσχουν και άλλοι ξένοι ηγέτες όπως ο Ιρανός πρόεδρος, Εμπραχίμ Ραϊσί.

Η Νοτιοαφρικανή 69χρονη υπουργός Εξωτερικών, Ναλέντι Πάντορ, έχει στείλει προσκλήσεις συμμετοχής στις εργασίες της συνόδου κορυφής των BRICS σε 67 ηγέτες χωρών της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας, της Καραϊβικής, μεταξύ των οποίων ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί. Οι συνομιλίες των ηγετών της ομάδας BRICS με τους ηγέτες των άλλων χωρών που έχουν προσκληθεί θα πραγματοποιηθούν την τελευταία ημέρα της συνόδου κορυφής, στις 24 Αυγούστου.

Εκτός νυμφώνος της συνόδου στο Γιοχάνεσμπουργκ έμεινε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν που είχε εκφράσει ζωηρή επιθυμία να συμμετάσχει αλλά «σκόνταψε» στην άρνηση της Ρωσίας λόγω της ισχυρής γαλλικής υποστήριξης στο πλευρό της Ουκρανίας στον πόλεμο.

Σε κάθε περίπτωση οι πέντε χώρες δεν έχουν ομοθυμία και ομοφωνία για το εάν, υπό ποιες συνθήκες και πότε θα μπορούσε να γίνει διεύρυνση της ομάδας.

Κίνα και Ρωσία πιέζουν για διεύρυνση (η κάθε μία για τους δικούς της λόγους) ενώ Ινδία και Βραζιλία είναι πιο ανήσυχες και προβληματίζονται για τις χώρες και τον αριθμό που θα μπορούσαν να εισέλθουν σε αυτή την διακρατική ομάδα αναδυόμενων οικονομικών. Η Νότια Αφρική, προς το παρόν, ως η μικρότερη δύναμη σε επίπεδο οικονομίας αλλά και γεωπολιτικής επιρροής, στέκεται κάπου στη μέση.

Το μόνο βέβαιο είναι πως στο γήπεδο της ομάδας των BRICS θέλουν και θα κάνουν, εν τέλει, μεταγραφή πολλοί περισσότεροι παίχτες από τις πέντε πρώτες δυνάμεις της που αποτέλεσαν τον βασικό πυρήνα. Οι ανακατατάξεις που επέρχονται και ήδη διαδραματίζονται στη διεθνή σκακιέρα επιβάλλουν την παρουσία και τη συμμετοχή νέων, αναδυόμενων δυνάμεων σε διαφορετικούς οργανισμούς και ομάδες καθώς το ανακάτεμα και η «νέα μοιρασιά» της διεθνούς γεωπολιτικής τράπουλας θα οδηγήσει σε νέο συσχετισμό δυνάμεων, μακριά από την παρακμάζουσα ηγεμονία των ΗΠΑ.

Όποιος κλείσει εγκαίρως θέση, εννοείται, πως θα εξασφαλίσει ανάλογα πλεονεκτήματα.