Πέρασε στα ψιλά και φέτος, για άλλη μια χρονιά, η Παγκόσμια Ημέρα Αφύπνισης για την Υπερβολική Δόση από χρήση οπιοειδών, στις 31 Αυγούστου. Εκτός από κάποιες ανακοινώσεις οργανώσεων όπως οι ΜΚΟ Steps και Generation Act, το θέμα πέρασε και πάλι κάτω από το ραντάρ της μιντιακής επικαιρότητας. Ο Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών, ΟΚΑΝΑ, ο κυριότερος φορέας της χώρας για τη χορήγηση νόμιμων υποκαταστάτων όπως η μεθαδόνη, περιορίστηκε σε μια ανακοίνωση στο Facebook. Όσο για το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων, ΚΕΘΕΑ, που πρεσβεύει την πλήρη απεξάρτηση των χρηστών, η πιο πρόσφατη ανακοίνωση που είδα στο σάιτ τους ήταν για μια επετειακή συναυλία.
Το ελληνικό κοινό εν τω μεταξύ λαμβάνει την ενημέρωσή του για το ζοφερό χρονικό της επιδημίας υπερβολικής δόσης στις ΗΠΑ, από mainstream τηλεοπτικές σειρές (το Painkiller του Netflix, η σειρά Dopesick του Hulu, καθώς και το ντοκιμαντέρ του Alex Gibney «To Έγκλημα του Αιώνα»).
Η επιδημία εκκολάφθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 με τη μαζική συνταγογράφηση του οπιοειδούς παυσίπονου oxycontin από της φαρμακευτικής Purdue, που παραπληροφόρησε ασθενείς και ιατρική κοινότητα για τις εθιστικές ιδιότητες του χαπιού. Όταν έσφιξαν τελικά οι περιορισμοί της συνταγογράφησης του oxycontin, είχε ήδη εξαπλωθεί το παράνομο εμπόριο της ηρωίνης, και στη συνέχεια, της φαιντανύλης, ένα συνθετικό οπιοειδές πενήντα φορές ισχυρότερο από την ηρωίνη. Από το 1999 μέχρι το 2022, περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει σε ΗΠΑ και Καναδά από υπερβολική δόση, ξεπερνώντας ακόμα και την πιο τραγική περίοδο της επιδημίας του HIV/AIDS.
Η υπερβολική δόση είναι μια από τις κύριες αιτίες θανάτου και στους νέους της Ευρώπης, παρ’ ότι η φαιντανύλη δεν έχει επικρατήσει στις πιάτσες των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Το πρόβλημα όμως με τις επιδημίες είναι ότι από κάπου ξεκινούν, και όταν έχουν εγκατασταθεί δεν μπορούν να περιοριστούν. Η Ελλάδα είναι ήδη ο αδύναμος κρίκος της Ευρώπης όσον αφορά τους θανάτους χρηστών, έχοντας μάλιστα το θλιβερό προβάδισμα παγκοσμίως, κυρίως λόγω έλλειψης υγειονομικής φροντίδας στις μεγαλύτερες ηλικίες. Στη δε Θεσσαλονίκη, η επιδημία HIV/AIDS έχει επιστρέψει για πρώτη φορά μετά την μελανή διετία 2011-2013. Κι όμως τίποτε από όλα αυτά δεν φτάνει για να ταρακουνήσει την κοινή γνώμη που, εν τω μεταξύ, δικαιολογημένα καταδικάζει την έλλειψη φαρμάκων στο υπό κατάρρευση ΕΣΥ.
Καμία ουσιαστική αντίδραση δεν υπήρξε για παράδειγμα στην προ εβδομάδων αιφνιδιαστική ανακοίνωση του ΟΚΑΝΑ πως θα βάλει λουκέτο σε εφτά μονάδες υποκατάστασης, μεταξύ των οποίων και η βραβευμένη από ωφελούμενους μονάδα μεθαδόνης στο Γουδί. Η αιτιολόγηση του ΟΚΑΝΑ; Με ένα εκ των υστέρων δελτίου τύπου έκανε λόγο για «σχέδιο ανασυγκρότησης». Σε δική του ανακοίνωση, το Δίκτυο Ομότιμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών καταδίκασε την απόφαση μιλώντας για πιθανές «σοβαρές, ακόμη και απειλητικές για τη ζωή, συνέπειες». Η μοναδική λοιπόν εναλλακτική για όσους προσπαθούν να περιορίσουν τη χρήση παράνομων ουσιών βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε ένα καθεστώς τυπικής απαγόρευσης. Πού και πώς θα χορηγηθούν τόσοι άνθρωποι, κάποιοι από τους οποίους είναι άστεγοι ή μετανάστες χωρίς χαρτιά; Πόσο ομαλή μπορεί να είναι αυτή η μετάβαση; Και γιατί τελικά δεν συνταγογραφούνται τα υποκατάστατα ώστε να διανέμονται σε φαρμακεία, αντί οι χρήστες να ταλαιπωρούνται;
Η δυσχέρανση της πρόσβασης του χρήστη στο φάρμακο είναι όμως τελικά η ουσία των πολιτικών μας. Σε μια μικρή εκδήλωση του Steps στο Μεταξουργείο στις 31 Αυγούστου, ο Τάσος Σμετόπουλος, ιδρυτής της οργάνωσης, έδωσε το στίγμα της λεγόμενης «κρίσης των οπιοειδών» εξηγώντας πως η επιδημία υπερβολικής δόσης προκαλείται από τη συνθήκη της χρήσης όπως αυτή διαμορφώνεται σε ένα ποινικοποιητικό καθεστώς. Ο Σμετόπουλος μιλούσε σε ένα μικρό κοινό, κυρίως από μέλη ομάδων κοινωνικής κουζίνας που συνεργάζονται στη διανομή φαγητού στις πιάτσες με το Steps (εδώ όλες οι δραστηριότητες της οργάνωσης). Η συζήτηση ακολούθησε την προβολή του ανεξάρτητου ντοκιμαντέρ Flood για την επιδημία στον Καναδά, όπου η ανατρεπτική ματιά του Σμετόπουλου εκφράστηκε και από Καναδούς χρήστες και ακτιβιστές. Το κατεπείγον της αποποινικοποίησης των ουσιών όμως, ως εναλλακτική στις αποτυχημένες πολιτικές του πολυδεκαετούς πολέμου κατά των ναρκωτικών, σπάνια βρίσκει χώρο στον δημόσιο διάλογο.
Στο γυρισμό προς το σπίτι μου από την εκδήλωση, πέρασα από τις παρυφές της πιάτσας ουσιών στην πλατεία Καραϊσκάκη, όπου μπορεί κανείς να δει από τον κεντρικό δρόμο την οδό Ιερόθεου, ένα από τα πολλά σημεία που συγκεντρώνονται άστεγοι χρήστες. Η Ιερόθεου, και άλλοι μικροί δρόμοι της πρωτεύουσας είναι οι «μικροί περίπατοι» της πρωτεύουσας που εξετάζονται κυρίως ως όχληση και εμπόδιο στον εξευγενισμό της. Την εγκατάλειψη των χρηστών σιγοντάρει και ο στιγματισμός τους ως ανίκανοι να απεξαρτηθούν, που συχνά φοράει το μανδύα της σωτηρίας τους. Το απαύγασμα της νοθευμένης δημόσιας συζήτησης είναι πάντα το ίδιο: άλλοι πρέπει πάντα να αποφασίζουν για εκείνους, δυσχεραίνοντας την πρόσβασή τους στη θεραπεία με παράλογες αποφάσεις. Αν οι χρήστες δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν, υπάρχει λοιπόν και ο δρόμος.
Για να ανατραπεί αυτή η λογική πρέπει όμως να ευαισθητοποιηθούν πολύ περισσότεροι από τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Η φετινή παγκόσμια ημέρα έδειξε πως αυτοί είναι ακόμα πολύ λίγοι.
