Η Ισπανία κυριολεκτικά έχει αρχίσει να χορεύει στην rumba catalana, στον ρυθμό που της υπαγορεύει, με αρκετή δόση χαιρεκακίας, ο δεξιός εθνικιστής ηγέτης Κάρλες Πουτζδεμόν μετά τη συνέντευξη Τύπου από την εξορία του στο Βέλγιο. Οι επτά βουλευτές του στο Εθνικό Κοινοβούλιο της Μαδρίτης όντας καθοριστικοί για τον σχηματισμό όποιας κυβέρνησης -είτε της δεξιάς του Συντηρητικού Αλβέρτο Νούνιεθ Φεϊχόο, είτε του πολυκομματικού/πολυεθνοτικού συνασπισμού υπό τον Σοσιαλιστή πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσεθ- χρίζουν τον Πουτζδεμόν ως απόλυτο ρυθμιστή των πολιτικών πραγμάτων. Παρ’ όλο που στις εκλογές της 23ης Ιουλίου η παράταξή του Junts Per Catalunya απώλεσε 140.000 ψήφους και μείωσε ακόμη περισσότερο την επιρροή της και στο τοπικό Κοινοβούλιο, σήμερα είναι αυτή που κρατά το κλειδί της λύσης στον γρίφο της επόμενης κυβερνητικής θητείας και καθορίζει τις εξελίξεις.
Αμέσως μετά το αποτέλεσμα της κάλπης, ο Πουτζδεμόν από απόβλητος και ξεχασμένος ούτως ειπείν, της πολιτικής έχει αναδειχθεί ως ο υπ’ αριθμόν ένα πολιτικός παράγοντας. Και πολιτειακός ορισμένως, μιας και οι προϋποθέσεις που προτάσσει ένθεν και ένθεν για να συνεργασθεί με τους δύο επίδοξους Πρωθυπουργούς, αγγίζουν τα πιο ζωτικά γάγγλια του Συντάγματος του ‘78, βάσει του οποίου πορεύεται η θεσμική τάξη στην Ισπανία.
Για τούτο η πρώτη προϋπόθεση που θέτει για τις διαπραγματεύσεις αφορά σε πρώτο στάδιο την ανάγκη της αμνηστίας. Επιπλέον, θέτει εκ νέου με μεγαλύτερη ένταση το ζήτημα της αυτοδιάθεσης της Καταλονίας, ως πρώτο βήμα για μία μελλοντική ανεξαρτησία της. Μια πορεία που θα καθορισθεί και από τη δεύτερη προϋπόθεση που διατυπώνει, την προκήρυξη ενός δημοψηφίσματος. Δηλαδή τη νομιμοποίηση (και φυσικά εκ των υστέρων δικαίωσης) εκείνης της διαδικασίας που την 1η Οκτωβρίου του 2017 είχε οδηγήσει στην εκτεταμένη καταστολή του τότε δημοψηφίσματος, στη φυλάκιση πολλών από τους πρωτεργάτες του και στη φυγή και εξορία του ιδίου του Πουτζδεμόν.
Αυτοί βέβαια είναι οι όροι, που θα πρέπει να εγγυηθεί και να εκπληρώσει η όποια κυβέρνηση εάν ο Πουτζδεμόν συναινέσει να της εκχωρήσει τους επτά βουλευτές του, ώστε να αποκτήσει την πολυπόθητη αυτοδυναμία των 176 στο Κοινοβούλιο. Για να ξεκινήσουν όμως οι διαπραγματεύσεις, ο Καταλανός αυτόκλητος «σωτήρας του έθνους» (έννοια που διαβάζεται και από τις δύο πλευρές, σωτήρας της Ισπανίας και σωτήρας της Καταλονίας), ο εξόριστος του Βατερλώ προτάσσει και άλλα προαπαιτούμενα:
α) να γίνει σεβαστή η δημοκρατική νομιμότητα του κινήματος ανεξαρτησίας,
β) να εγκαταλειφθεί πλήρως η όποια δικαστική διαδικασία ενάντια στο κίνημα ανεξαρτησίας με τη θέσπιση ευρείας αμνηστίας για τα γεγονότα του ‘17,
γ) σχετική οδηγία προς τις δικαστικές αρχές και την εισαγγελία και να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός που θα επαληθεύει και θα επικυρώνει τις συμφωνίες που θα έχουν επιτευχθεί και δ)το Σύνταγμα δεν είναι το όριο της σχέσης μεταξύ αυτονομιστών και κρατικής εξουσίας, αλλά η σχέση τούτη θα διέπεται από τις διεθνείς συμφωνίες και συνθήκες που αναφέρονται στα δικαιώματα και τις ελευθερίες.
Είναι φυσιολογικό πως τις απαιτήσεις του Πουτζδεμόν -ακόμη και για την έναρξη της διαπραγμάτευσης- το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) του Φεϊχόο τις απορρίπτει συλλήβδην. Η παράταξη, που πρώτευσε στις εκλογές προτάσσοντας τον ισπανικό εθνικισμό και είναι πρόθυμη να συμπράξει στο νέο Κοινοβούλιο ακόμη περισσότερο με τους ακροδεξιούς και υμνητές του Φρανκισμού του Vox, παρότι εκούσα άκουσα έτεινε κάποια στιγμή χείρα φιλίας στον Πουτζδεμόν, ουσιαστικά αποσύρεται από κάθε εγχείρημα συνδιαλλαγής με τίμημα τον καστιλιάνικο κηδεμονισμό. Πολύ περισσότερο δε να συναινέσουν για την «αμνηστία» που προτάσσει υπέρ πάντων ο Καταλανός πολιτικός ηγέτης. Συνεπώς, η συζήτηση για διαπραγματεύσεις με το δεξιό στρατόπεδο θα πρέπει να θεωρείται παντελώς λήξασα.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση διατηρεί ακέραιες της ελπίδες της πως ο Πουτζδεμόν δεν θα έχει πλέον άλλη λύση παρά να συμφωνήσει, εάν όχι στη συμμετοχή, τουλάχιστον στην αποχή από τις ψηφοφορίες. Ιδίως όταν οι συνοδοιπόροι του Junts στην πορεία της αυτοδιάθεσης Σοσιαλδημοκράτες του ERC, αλλά και η Καταλανή Σοσιαλίστρια πρόεδρος του Κοινοβουλίου, θα κατέχουν προνομιακή θέση στο νέο πολυκομματικό κυβερνητικό σχήμα. Όταν μάλιστα, οι συνθήκες προλειαίνουν το έδαφος για να επιτραπεί η χρήση των εθνικών γλωσσών (καταλανικά, βάσκικα, γαλικιανά) μέσα στο Κοινοβούλιο της Μαδρίτης ακόμη και πριν τη συζήτηση για την ψήφο εμπιστοσύνης στον Φεϊχόο και με τον κίνδυνο να επαναληφθούν οι εκλογές τον Δεκέμβριο, με απρόβλεπτες συνέπειες για πιθανή άνοδο του εθνικισμού. Στο PSOE ευελπιστούν πως ο Πουτζδεμόν θα υποχωρήσει στις μαξιμαλιστικές του απαιτήσεις. Τουλάχιστον προς το παρόν. Ήδη πάντως καταγράφεται μία κόπωση, έως και αντίδραση, της κοινής γνώμης -ακόμη και των συμπαθούντων της αυτοδιάθεσης- για την παρελκυστική τακτική του Καταλανού, που ίσως τον πειθαναγκάσει να ξανασκεφθεί τις άκαμπτες θέσεις του.
Επιπλέον, η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και επικεφαλής του Sumar Γιολάνδα Ντίαθ ήταν η μόνη που συναντήθηκε άτυπα στις Βρυξέλλες με τον Πουτζδεμόν, στα όρια της θεσμικής νομιμότητας καθώς ο Καταλανός εξακολουθεί να είναι φυγόδικος και χωρίς ασυλία ως ευρωβουλευτής απέναντι στο διεθνές ένταλμα σύλληψης από την ισπανική δικαιοσύνη. Μία κίνηση, που έξω από την αναμενόμενη αντίδραση του ΡΡ, προκάλεσε και άλλα ερωτηματικά μέσα στο κυβερνητικό στρατόπεδο, αναφορικά με την πρωτοβουλία της Ντίαθ, το περιεχόμενό της και το κατά πόσον ήταν συνεννοημένη με το PSOE. Εντούτοις, η κυβέρνηση διατηρεί την αισιοδοξία της πως θα βρεθεί μία χρυσή τομή και πως το μορμολύκειο της επανάληψης των εκλογών θα συμβάλλει με τον τρόπο του σε μία θετική απόφαση του Πουτζδεμόν.
Όποια κι εάν είναι η κατάληξη των διαπραγματεύσεων, που μέχρι τον Νοέμβριο πρέπει να έχουν καταλήξει σε μία κυβέρνηση, ειδεμή το ενδεχόμενο επανάληψης των εκλογών θα μετατραπεί σε βεβαιότητα, η Ισπανία εισέρχεται πλέον σε μία ενδιαφέρουσα πολιτικά περίοδο. Γεμάτη αντιφάσεις μάλιστα. Διότι καίτοι η δύναμη των δύο πρώτων κομμάτων (PP και PSOE) και η απόστασή τους από τους άμεσους συνεργάτες τους (Sumar και Vox, που υποχώρησαν αισθητά στις εκλογές) συνηγορούν πως ξαναγεννιέται ένας δικομματισμός Η αδυναμία τους να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση, ανοίγει αίφνης έναν διάδρομο για να αναδυθούν και να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο τα περιφερειακά αυτονομιστικά κόμματα.
Αίφνης η Ισπανία βιώνει μία «βελγοποίηση» της πολιτικής της ζωής όπου το πρώτο κόμμα δεν είναι αναγκαίο να σχηματίζει κυβέρνηση, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται απόλυτα από κόμματα, τα οποία ακολουθούν και διασαλπίζουν μία φυγόκεντρο -εάν όχι αποσχιστική- πολιτική από εκείνην της εθνικής συγκρότησης.
Μόνο που -κι εδώ είναι το παράδοξο- οι σχηματισμοί που δημιουργούνται αγκαλά και πολυκομματικοί σχηματοποιούν, όπως συμβαίνει και στην Ιταλία, και στην Ισπανία δύο αντίμαχους πόλους. Τον εθνικιστικό (PP και Vox) και τον πόλο που συνενώνει τα προοδευτικά και τα κόμματα που απορρίπτουν τον εθνικό πατερναλισμό της Hispanidad. Αλλά και ο τελευταίος τούτος πόλος, του οποίου η συμβεβηκυία συγκολλητική ουσία είναι ακριβώς η αντίδραση στον νεοφρανκισμό του Vox και την εθνικιστική και κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση του PP, δεν έχει άλλη συνάφεια παρά την απέχθεια στην ακροδεξιά στροφή που ενδέχεται να λάβει η κεντρική κυβέρνηση.
Σε κάθε περίπτωση, συνεργασίες αυτού του είδους -όπως τελευταία στην εκλογή της προέδρου του Κοινοβουλίου- δεν εξυπακούεται πως θα είναι «ρόδινες» και πως θα μακροημερεύσουν. Γιατί, η άμυνα απέναντι στον κοινό εχθρό συστρατωνίζει Καταλανούς, Βάσκους και Γαλιέγους εθνικιστές (είτε συντηρητικούς, είτε προοδευτικούς), μετριοπαθείς συνασπισμούς ή δικαιωματικές ομάδες, που έξω από τον αντισυγκεντρωτισμό και τον αντιφρανκισμό δεν έχουν άλλα κοινά συμφέροντα, στοχεύσεις και ιδεολογία. Ήγουν, η κυβέρνηση άθυρμα τόσο ετερόκλητων πολιτικών κι ιδεολογικών παρατάξεων, ανά πάσα στιγμή ενδέχεται να κλυδωνισθεί ή να καταρρεύσει.
Μία κυβέρνηση πολυκομματική και πολυεθνοτική όμως έχει και μία χρυσή ευκαιρία: να πιέσει και να θέσει τα θεμέλια για την τροποποίηση του αναχρονιστικού και ξεπερασμένου Καταστατικού Χάρτη του 1978 και να ανοίξει τον δρόμο για τη θέσπιση ενός σύγχρονου και προοδευτικού Συντάγματος, που θα ρυθμίζει, με γνώμονα τον αυτοκαθορισμό της κάθε εθνότητας και κοινότητας, την αυτοδιάθεσή της και τη σχέση της με την κεντρική κυβέρνηση. Μία συζήτηση που εντούτοις δεν έχουμε χρόνο και χώρο να θίξουμε εδώ.
Ο διχασμός στην κοινωνία της Ισπανίας δεν πρόκειται να αναστραφεί, ακόμη κι εάν ο Πουτζδεμόν υπαναχωρήσει και σχηματισθεί πολυκομματική κυβέρνηση. Η σκληρή πραγματικότητα θέλει σημαντικό μέρος από τις Περιφέρειες να ελέγχεται από τοπικές κυβερνήσεις του ΡΡ με το Vox. Τελευταία, αλλά όχι έσχατη η Μούρθια όπου ο συντηρητικός Φερνάνδο Λόπεθ Μίρας θα ορισθεί κυβερνήτης με αντιπρόεδρό του στέλεχος του Vox, που θα διατηρεί και το νεωστί θεσπισθέν αξίωμα του «Προστάτη του Λαού»! Που εν πρώτοις εκφράσθηκε με την πρόβλεψη, μεταξύ άλλων, για την απαλοιφή του όρου «μάτσο» βία (violencia machista) στην προγραμματική συμφωνία τους.
Την ίδια στιγμή στην Αραγόνα, ο κυβερνήτης της Χόρχε Αθκόν (ΡΡ) αρνείται να αποπέμψει τους δύο τοπικούς υπουργούς του Vox Εσμεράλδα Παστόρ της Δικαιοσύνης και Χόρχε Βαλέρο της Θήρας και Αλιείας, που είχαν δημοσιεύσει απόψεις και εικόνες που παρέπεμπαν στον Φράνκο.
Ήδη, ο έλεγχος αρκετών και σημαντικών τοπικών κυβερνήσεων από τα δύο αυτά κόμματα έχουν σχηματίσει ένα κράτος εν κράτει εντός της Ισπανίας, μία παράλληλη διοίκηση, που λόγω του Συντάγματος δίνει στις Περιφέρειες τη δυνατότητα να αγνοήσουν σε σημαντικό βαθμό τους νόμους της κεντρικής κυβέρνησης.
Ιδού γιατί η όποια απόφαση του Πουτζδεμόν, πέρα από τη διάσταση της προσωπικής (και ναρκισσιστικής εν μέρει) και εθνικιστικής διάστασής του έχε μέγιστη σημασία για το μέλλον, όχι μόνον της κυβέρνησης Σάντσεθ, αλλά κι ολόκληρης της Ισπανίας ως κράτους πολυσυλλεκτικού και όχι πατερναλιστικού και γιατί όχι νεοφρανκικού.
