Από τις 21 Αυγούστου τέθηκαν σε ισχύ οι νέοι κανονισμοί που εγκρίθηκαν από το συμβούλιο της FIDE νωρίτερα τον ίδιο μήνα. Σύμφωνα με αυτούς, απαιτείται από τους τρανς παίκτες να παρέχουν «επαρκή απόδειξη της αλλαγής φύλου που συμμορφώνεται με τους εθνικούς τους νόμους και κανονισμούς». Προσθέτει δε πως «σε περίπτωση που το φύλο αλλάξει από αρσενικό σε θηλυκό, ο παίκτης δεν έχει δικαίωμα να συμμετάσχει σε επίσημες διοργανώσεις της FIDE για γυναίκες μέχρι να ληφθεί περαιτέρω απόφαση της FIDE». Συνέχισε αναφέροντας πως «η FIDE αναγνωρίζει ότι αυτό είναι ένα εξελισσόμενο ζήτημα για το σκάκι και ότι εκτός από τους τεχνικούς κανονισμούς για τη συμμετοχή διεμφυλικών μπορεί να χρειαστεί να αναπτυχθεί περαιτέρω πολιτική στο μέλλον σύμφωνα με ερευνητικά στοιχεία».
Σε δήλωση που εστάλη μέσω email στο Reuters, για να διευκρινιστούν πτυχές του ζητήματος. ένας εκπρόσωπος της FIDE είπε ότι η απόφαση ελήφθη για να καθοριστούν καλύτερα οι διαδικασίες που ακολοθούνται όταν ένας παίκτης αλλάζει φύλο.«Η νομοθεσία για τους τρανς αναπτύσσεται γρήγορα σε πολλές χώρες και πολλοί αθλητικοί φορείς υιοθετούν τις δικές τους πολιτικές. Η FIDE θα παρακολουθεί αυτές τις εξελίξεις και θα δει πώς μπορούμε να τις εφαρμόσουμε στον κόσμο του σκακιού», ανέφερε η δήλωση. «Δύο χρόνια είναι ένα χρονικό περιθώριο που φάνηκε λογικό για τις ενδελεχείς αναλύσεις τέτοιων εξελίξεων. Είναι προκειμένου να τεθεί μια συγκεκριμένη προθεσμία για επανάληψη αυτών των πολιτικών, χωρίς να βιαστούμε». Οι τρανς παίκτες μπορούν ακόμα να αγωνίζονται στις «ανοιχτές» κατηγορίες τουρνουά, πρόσθεσε.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό οι νέοι κανονισμοί αναστάτωσαν τη σκακιστική κοινότητα. Η δύο φορές πρωταθλήτρια των ΗΠΑ στις γυναίκες γκραν μετρ γυναικών Τζένιφερ Σαχάντετη χαρακτήρισε «γελοία και επικίνδυνη». Σε δηλώσεις της στην ιστοσελίδα chess.com τόνισε: «Η πολιτική της FIDE για τις τρανς είναι γελοία και επικίνδυνη. Είναι προφανές ότι δεν συμβουλεύτηκαν κανέναν τρανσέξουαλ παίκτη […]». Τονίζει επίσης το πόσο επικίνδυνη είναι η απόφαση «ακριβώς τη στιγμή που το σκάκι λαμβάνει υπόψη επιτέλους τη σεξουαλική επίθεση και την παρενόχληση στο άθλημα, υπογραμμίζοντας τους δεσμούς μεταξύ μισογυνισμού και τρανσφοβίας. Προτρέπω θερμά τη FIDE να αντιστρέψει αυτήν την πορεία και να ξεκινήσει από το μηδέν με καλύτερους συμβούλους».
Έντονη υπήρξε και η αντίδραση της Γερμανικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, η οποία με ανακοίνωσή της τόνισε ότι εγγυάται ότι οι τρανς γυναίκες θα επιτρέπεται να συμμετέχουν σε γερμανικά τουρνουά για γυναίκες. Ακολούθησαν η Αγγλική, η Γαλλική και των Ηνωμένων Πολιτειών.
H Γιόσα Ιγκλέσιας, ΦΙΝΤΕ μετρ και προπονήτρια τρανς γυναίκα, η οποία έχει αναπτύξει έντονη δράση υπέρ των δικαιωμάτων των τρανς αλλά και κατά των έμφυλων διακρίσεων γενικότερα, μέσα στις γενικότερες παρεμβάσεις της επεσήμανε τον κίνδυνο του να προστεθούν στις ήδη γνωστές κοινωνιολογικού τύπου εγκατεστημένες διακρίσεις και επίσημα αναγνωρισμένες βιολογικού τύπου, χαρακτηρίζοντάς τις μάλιστα «βιοντετερμινιστικά ψευδοεπιστημονικά μισογυνιστικά κλισέ».
Σε άλλο της τουιτάρισμα η Ιγκλέσιας θα επισημάνει ολιγωρίες της FIDEσε σχέση με τη διερεύνηση καταγγελιών σεξουαλικής κακοποίησης, αποδίδοντάς τες ειρωνικά στον φόρτο εργασίας για τη συγκρότηση των νέων τρανσφοβικών οδηγιών.Η σημαντικότερη διάσταση όμως, επισημαίνει, είναι αυτή που θέτει μια τρανς σε μετάβαση στο αποκρουστικό δίλημμα ή να αρνηθεί τον εαυτό της ή να παρατήσει το σκάκι. Η Ιγκλέσιας βρήκε σοσιαλμιντιακή υποστήριξη στον αγώνα της και από το National Center for Transgender Equality, ένα ίδρυμα που εδρεύει στην Ουάσινγκτον και το οποίο επίσης εξέφρασε την απορία του με την απόφαση. Παρόμοιες με της Ιγκλέσιας αντιδράσεις υπήρξαν και από άλλες περσόνες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που κατά κανόνα ήταν γυναίκες.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει ωστόσο να διερευνήσει κανείς τον αντίποδα. Γιατί δεν έλειψαν από την πρώτη στιγμή και οι υπερασπιστές των νέων κανονισμών. Ανάμεσά τους πρώτη θέση κατέχει δικαιωματικά ο Νάιτζελ Σορτ. Ο Άγγλος γκραν μετρ ακολούθησε αρχικά μια τακτική υποβάθμισης του θέματος: σε σχόλιό του στο Twitter/Xθα συγκρίνει τη συζήτηση για τα δικαιώματα των τρανς, όπως διεξάγεται σήμερα, με τις παλιές καλές ημέρες, όπου το ενδιαφέρον μονοπωλούσαν τα όντως σημαντικά ζητήματα, όπως το απαρτχάιντ. Η σύγκριση των ζητημάτων ταυτότητας με ευρύτερα πολιτικοκοινωνικά, ώστε να καταδειχθεί η ασημαντότητα των πρώτων, είναι μια διαρκής επωδός των αντιδραστικών, κι εδώ ο Σορτ το απογείωσε.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, από την υποτίμηση του ζητήματος, από το «σιγά τώρα, με τι πιάνεστε», η υπερασπιστική γραμμή περνάει στην επιστράτευση της βιολογίας. «Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι είναι μέρος της φύσης. Άνδρες και γυναίκες εξέλιξαν διαφορετικά σώματα και έχουμε επίσης αναπτύξει διαφορετικές ψυχολογίες. Είναι πιθανό ότι η εξέλιξη έχει αφήσει τους άνδρες με ένα έμφυτο πλεονέκτημα στο σκάκι», θα σημειώσει μια τρανς γυναίκα, η Ντέμπι Χέιτον, δίνοντας τη δική της υποστήριξη στην ανάγκη υπεράσπισης των γυναικείων κατηγοριών από τους εισβολείς. Θα προχωρήσει ακόμα ένα βήμα παραπέρα και θα υποστηρίξει ότι μοιραζόμενες το ίδιο εξελικτικό υπόβαθρο με τους άντρες, οι τρανς γυναίκες δεν είναι γυναίκες, επομένως δεν δικαιούνται να παίζουν στα πρωταθλήματά τους.
Το τρίτο επίπεδο υπεράσπισης των κανονισμών είναι αυτό που μοιάζει να αγγίζει περισσότερο το έδαφος της πραγματικότητας -αλλά και της λογικής- προσφέροντάς μας θαρρώ έναν μίτο για να προχωρήσουμε στην ερμηνεία της τρανσφοβικής αναθεώρησης των κανονισμών.
Γράφοντας στην ευρείας απήχησης ιστοσελίδα Chessbase, ο Άλμπερτ Σίλβερ θα αναπτύξει ένα ενδιαφέρον επιχείρημα. Αφού συγκρίνει την απαγόρευση της FIDEμε τις ανάλογες διερωτήσεις σε άλλα αθλήματα, επιλέγοντας την κολύμβηση ως παράδειγμα, εκεί όπου οι περιορισμοί θέτουν ηλικιακά όρια φυλομετάβασης, ο Σίλβερ θα παραδεχτεί το προφανές: ότι αν θέσουμε ως αντίστοιχο βιολογικό παράγοντα στο σκάκι το IQθα καταλήξουμε στο ότι αυτό δεν τεκμηριώνει κάποια έμφυλη διαφορά. Από εκεί ο Σίλβερ θα προχωρήσει στο ιστορικό γεγονός ότι παρά την αδιαφορία των βιολογικών παραγόντων στο σκάκι υπάρχει μια καταγεγραμμένη ανισότητα στην κατανομή των ισχυρών παικτών. Σε σύνολο χιλιάδων περιπτώσεων μόνο δύο γυναίκες έχουν καταφέρει να παίξουν ανταγωνιστικά, η Τζούντιθ Πόλγκαρ και η Χιου Γιφάν, με την πρώτη μάλιστα να προέρχεται από ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης στο οποίο συμμετείχαν και οι δύο αδερφές της χωρίς ωστόσο να φτάσουν στο ίδιο επίπεδο με αυτήν. Από τη στιγμή που αυτό το γεγονός είναι καταγεγραμμένο, θα υποστηρίξει ο Σίλβερ, είναι λογικό να υπάρχει ανάγκη προστασίας των γυναικείων κατηγοριών. Τι θα συνέβαινε διερωτάται αν ισχυροί άντρες δήλωναν πως είναι τρανς, καταφέρνοντας έτσι να μονοπωλούν τα γυναικεία τουρνουά; Η απόφαση άρα της ομοσπονδίας δικαιολογείται ως πρακτικά αναγκαία σε ένα πεδίο υπαρκτών -ασχέτως του λόγου- διαφοροποιήσεων.
Είναι ίσως από εδώ που πρέπει να αρχίσουμε. Οι νέοι κανονισμοί της FIDEξεκινούν θεωρώντας δεδομένο και αναλλοίωτο, πέραν διερώτησης για την αναγκαιότητά του, ένα πλαίσιο: αυτό το πλαίσιο είναι ο διαχωρισμός όλων των σκακιστικών διοργανώσεων σε δύο κατηγορίες: τις όπεν και τις γυναικείες. Οι όπεν διοργανώσεις είναι οι «κύριες», οι σημαντικές, αυτές που δίνουν και τους άνευ προσδιορισμού τίτλους. Δικαίωμα συμμετοχής σε αυτές έχουν ανεξαρτήτως φύλου όλοι οι σκακιστές, γυναίκες, άντρες, τρανς γυναίκες, τρανς άντρες. Από αυτή τη σκοπιά έχει δίκιο και ο Νάιτζελ Σορτ όταν παρατηρεί ότι ούτως ή άλλως κανείς δεν εμποδίζει τις τρανς να παίζουν στις όπεν κατηγορίες, όπως εξάλλου και έκαναν πριν τη φυλομετάβαση.
Υπάρχουν όμως και οι γυναικείες κατηγορίες. Σ’ αυτές διαγωνίζονται μόνο γυναίκες. Οι τίτλοι που προκύπτουν από αυτές είναι μόνο γυναικείοι. Τα έπαθλα που αποδίδονται είναι μόνο γυναικεία. Και ούτω καθεξής. Γιατί υπάρχουν γυναικείες κατηγορίες; Γιατί ξεκινάμε με το δεδομένο, ιστορικά παραχθέν, ότι οι γυναίκες είναι λιγότερες στο σκάκι, άρα έχουν μικρότερη πιθανότητα επιτυχίας. Και από αυτό συνεπάγεται ότι θέλουν ένα επιπλέον κίνητρο για να συμμετάσχουν. Βάζοντας γυναίκες να παίζουν με γυναίκες υποθέτουμε ότι αυξάνουμε τα κίνητρα συμμετοχής, κάνουμε το περιβάλλον τους πιο οικείο, τα έπαθλα πιο εύκολα, το παιχνίδι πιο δελεαστικό. Και έτσι για να τις προστατεύσουμε βάζουμε όρια σε αυτές που αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες αλλά εμείς θεωρούμε ότι δεν είναι για να μην τους κλέψουν τους τίτλους.
Και μόνο με την ιδέα της προστασίας καταλαβαίνουμε ότι εδώ δεν είναι η τρανσφοβία που είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της απόφασης εντέλει αλλά ο μισογυνισμός. Η αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι υποδεέστερες και χρειάζονται την προστασία μας. Αντί να δούμε εκ νέου ποια ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά προσδιόρισαν την υπαρκτή κατάσταση, ζητούμε διακαώς τη διατήρησή της, θεσπίζοντας στεγανά απέναντι στην ανάδυση ταυτοτήτων που έως τώρα δεν ήταν ορατές. Διότι προφανώς δεν είναι σήμερα που εμφανίζονται τρανς γυναίκες στο σκάκι, σήμερα είναι που καθίστανται ορατές, άρα και απειλητικές. Αντί αυτή η ορατότητα να μας προβληματίσει για τη στερεότητα των κατηγοριοποιήσεών μας, ξυπνά αντανακλαστικά αποκλεισμών.
Η χρυσή ευκαιρία που προκύπτει από αυτή την εξωφρενική απόφαση είναι συνεπώς η επερώτηση των βεβαιοτήτων. Κι όχι αυτών που μπορεί να ακούγονται πολύ ψαγμένες για τα σκακιστικά γούστα -τι είναι το κοινωνικό φύλο, πώς επιτελείται κ.λπ.- αλλά οι άμεσα προφανείς στην κατανόησή τους: πόσες γυναίκες βοηθήθηκαν από την ύπαρξη ξεχωριστών τουρνουά; Πόσο άραγε χαντακώθηκαν από την ιστορικά αναπτυγμένη αναγκαιότητα να αγωνίζονται σε αυτά; Το ιστορικό παράδειγμα της Πόλγκαρ αν διδάσκει κάτι είναι αυτό μόνο: μια γυναίκα σωστά εκπαιδευμένη, με ανεπτυγμένο από τη διαδικασία εκμάθησης το πάθος του παιχνιδιού καταφέρνει να ανελιχθεί στο μέγιστο των δυνατοτήτων της όταν πάψει να ασχολείται με τουρνουά που δεν είναι όπεν. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε στο πώς οι τρανς απειλούν τις «πραγματικές» γυναίκες μήπως θα ήταν καλύτερο να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα, διερωτώμενοι πώς θα βοηθήσουμε πραγματικά την ανάπτυξη των σκακιστικών ικανοτήτων στις γυναίκες, βγάζοντάς τες από το περιφραγμένο γκέτο των γυναικείων τουρνουά;
Το μότο της FIDE είναι «Gens una sumus», «είμαστε όλοι μια οικογένεια». Είναι αστείο να βλέπει κανείς πως ο τρόπος που το υπερασπίζεται δεν είναι αυτός της συμπεριληπτικότητας αλλά των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών. Για το πόσο εύκολο είναι να επανακτήσει την ενεργή κοινότητα όλων των σκακιστών φαίνεται από μια προσωπική ιστορία, αυτή της Μόργκεν Μιλς, η οποία είναι ΦΙΝΤΕ μετρ γυναικών. Η Μιλς που έγινε η πρώτη τρανς γυναίκα που συμμετείχε σε Ολυμπιάδα, με τον Καναδά πέρυσι στο Τσενάι, εξομολογείται πως ήταν επιφυλακτική για τον τρόπο που θα γινόταν αποδεκτή στην κοινότητα ως σκακίστρια. Αυτό που συνάντησε ωστόσο ήταν πέραν τον προσδοκιών της. Γιατί συνειδητοποίησε ότι οι σκακιστικές φιλίες έχουν την ιδιομορφία ότι δεν προϋποθέτουν κανένα εξωτερικό χαρακτηριστικό. Δεν έχουν το εύρος των «κανονικών» σχέσεων αλλά το βάθος της ίδιας πιστής ενασχόλησης με ένα αντικείμενο. Η προσήλωση στο αντικείμενο είναι σημαντικότερη από τις όποιες διαφορές: οι σκακιστές είναι στοχοπροσηλωμένοι, όλα τα άλλα χαρακτηριστικά αφήνονται έξω από τη σκακιέρα.
