Πιστεύω ότι το αίτημα για πολυπολικότητα είναι το πιο θεμελιώδες και (μαζί με το αίτημα της γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης – που είναι το πραγματικό νόημα του σοσιαλισμού) το πιο αυθεντικά δημοκρατικό αίτημα της εποχής μας.

Ο λόγος που το νομίζω αυτό είναι πάρα πολύ απλός. Ο μονοπολισμός σημαίνει και συνεπάγεται ότι σχεδόν όλες οι οικονομικές δραστηριότητες, οι τεχνολογικές και οικολογικές εξελίξεις, η συνείδηση, το ασυνείδητο, ακόμα και το DNA των ανθρώπων, θα ελέγχεται από μια φούχτα ανθρώπων. Μια τέτοια κατάσταση σημαίνει το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού, πιθανότατα και το τέλος του ίδιου του ανθρώπινου είδους.

Ανήκω στους πολύ λίγους που υποστήριξαν προ τριάντα ετών, «κόντρα στο ρεύμα» και την τρομακτική ατμόσφαιρα «Τέλους της Ιστορίας» που επικρατούσε το 1990, χωρίς αμφιταλαντεύσεις τη θέση ότι η επικράτηση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ δεν οδηγούσε στην αιώνια ειρήνη, δημοκρατία και ευημερία, αλλά στην ανάδυση ενός τερατώδους μονοπολισμού, δηλαδή μιας παγκόσμιας δικτατορίας του Χρηματιστικού Κεφαλαίου και των ΗΠΑ, μια δικτατορία που δεν προμήνυε τίποτα καλό για την ανθρωπότητα. Αυτό δεν συνέβη γιατί ήμουν ένα είδος μέντιουμ, αλλά γιατί είχα μελετήσει τις θεωρίες του Χόμπσον και του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό και την πολιτική των ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως δημοσιογράφος στη Μόσχα παρακολούθησα επίσης το πώς η περεστρόικα, από τη στιγμή που περνούσε από τη μεταρρύθμιση του «σοσιαλισμού» στην υιοθέτηση του καπιταλισμού, οδηγούσε αναπόφευκτα σε γενική αποσάθρωση το σοβιετικό κράτος, την κοινωνία, τις διεθνείς συμμαχίες και το διεθνή ρόλο του.

Ο απολογισμός του «μονοπολισμού»

Τότε είμαστε ελάχιστοι διεθνώς που υποστηρίζαμε τέτοια πράγματα. Σήμερα, ένα μεγάλο μέρος, ίσως η πλειοψηφία της ανθρωπότητας τα υποστηρίζει. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών έχουμε δει εξάλλου, πέρα από κάθε αμφιβολία τι σημαίνει ένας μονοπολικός κόσμος, δηλαδή η πορεία προς μια ολοκληρωτική παγκόσμια δικτατορία του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, των Ηνωμένων Πολιτειών και της «συλλογικής Δύσης», μια κατάσταση που προέβλεψε ο Καρλ Μαρξ στα Grundrisse (και, σε κάποιο βαθμό, αντιστοιχεί στην έννοια του υπερ-ιμπεριαλισμού που πρότεινε ο Καρλ Κάουτσκι).

Είδαμε τι σημαίνει μονοπολικότητα στην κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας και κάθε έννοιας ανεξαρτησίας και κυριαρχίας στις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες, ως αποτέλεσμα της αποκατάστασης του καπιταλισμού εκεί.

Το έχουμε δει στη βαρβαρότητα που εξαπέλυσαν οι στρατοί του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία, την ευρύτερη Μέση Ανατολή και τμήματα της Αφρικής ή οι Ισραηλινοί στην Παλαιστίνη και τον Λίβανο, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά το 1991, μια τεράστια περιοχή του κόσμου απλώς μετατράπηκε σε ερείπια.

Το έχουμε δει στη συστηματική καταστροφή του ίδιου του κράτους πρόνοιας στη Δύση, ξεκινώντας από την «κατεδάφιση» της Ελλάδας με τη χρήση οικονομικών, πολιτικών και ιδεολογικών όπλων μετά το 2010, από αυτό που υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα για την καταστροφή του «έθνους-κράτους» ή, για την ακρίβεια, των λειτουργιών κοινωνικής και εθνικής προστασίας και οποιωνδήποτε δημοκρατικών στοιχείων περιλαμβάνονται σε αυτό.

Το έχουμε δει και στις γενικότερες προόδους του μεταμοντέρνου ολοκληρωτισμού στη Δύση (αλλά και στην ταυτόχρονη επανεμφάνιση κάποιων πιο «παραδοσιακών» μορφών της ακροδεξιάς).

Το έχουμε δει στην επιδείνωση όλων των άλλων προβλημάτων του πλανήτη, του κοινού μας σπιτιού και στην αξιοσημείωτη αύξηση της πιθανότητας πυρηνικής ή οικολογικής εξόντωσης της ανθρωπότητας. Το έχουμε δει και στην έκρηξη των ανισοτήτων, τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θεωρώ τόσο θετικό αυτό για το οποίο πολλοί παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένων μερικών μέσα στις ίδιες τις δυτικές ελίτ, γίνονται όλο και πιο σίγουροι: οι Ηνωμένες Πολιτείες και η «συλλογική Δύση», κατεξοχήν όργανο της αυτοκρατορίας του Χρήματος, δεν έχουν πλέον τα μέσα, δεν μπορούν να επιβάλουν την κυριαρχία τους στον πλανήτη. Αν είχαν μια τέτοια δυνατότητα κάποια στιγμή, δεν την έχουν πια. Η οικονομική άνοδος μιας μη καπιταλιστικής χώρας όπως η Κίνα και άλλων οικονομικών δυνάμεων του Νότου, η στρατιωτική επιστροφή της Ρωσίας, η διαρκής και ηρωική αντίσταση των Σέρβων και των λαών του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου, των Ιρακινών, της Χεζμπολάχ, των Παλαιστινίων, των λαών της Υεμένης, της Συρίας, του Αφγανιστάν, μεταξύ άλλων έχουν στερήσει από τον ιμπεριαλισμό την ευκαιρία να επιβάλει την εξουσία του στον πλανήτη. Οι αγώνες των εργατικών και λαϊκών τάξεων της ίδιας της Δύσης αποτελούν επίσης εμπόδιο στην πορεία των καπιταλιστικών ελίτ προς την παγκόσμια κυριαρχία, αν και, δυστυχώς, η εμβέλεια αυτών των αγώνων περιορίζεται, προς το παρόν, από τη διαφθορά των πολιτικών και συνδικαλιστικών ηγετών αυτών των τάξεων και από την ταύτισή τους με τον ιμπεριαλισμό και από τη μαζική φιλοϊμπεριαλιστική προπαγάνδα και τον άνευ προηγουμένου έλεγχο σχεδόν όλων των μέσων ενημέρωσης και της τάξης των διανοούμενων, που επιχειρείται συστηματικά εδώ και δεκαετίες.

Η προϊστορία των αγώνων για την πολυπολικότητα

Αξίζει νομίζω να θυμηθούμε στο σημείο αυτό την εξέλιξη των αγώνων και των ιδεών για την πολυπολικότητα, όπως ξεκινάνε ήδη πριν από τριάντα χρόνια. Με πρωτοβουλία του Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο), του παλιού Γραμματέα της Τέταρτης Διεθνούς (1943-63) οργανώσαμε ήδη τον Οκτώβριο του 1993 ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο στην Αθήνα κατά της «νέας παγκόσμιας τάξης» του Τζωρτζ Μπους και των κυρώσεων σε Λιβύη, Κούβα, Ιράκ και Γιουγκοσλαβία. Η λογική του Πάμπλο ήταν το «ενιαίο μέτωπο» κατά της επίθεσης του «μονοπολισμού», δηλαδή της διαφαινόμενης τότε παντοδυναμίας των Ηνωμένων Πολιτειών και του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου. Ο Ράπτης μου ζήτησε να φέρω μια ρωσική αντιπροσωπεία στο συνέδριο και σε αυτή περιέλαβα εκπροσώπους από το σύνολο της αντιπολίτευσης κατά του Γέλτσιν, από όλες τις τάσεις. Καθώς το συνέδριο της Αθήνας έγινε μία εβδομάδα μετά τον βομβαρδισμό του ρωσικού κοινοβουλίου από τον Γέλτσιν, με την ενθάρρυνση και την ενθουσιώδη υποστήριξη των ΗΠΑ, υπήρξε τρόπον τινά και η πρώτη εκδήλωση της ρωσικής αντιπολίτευσης μετά την αιματηρή ήττα της στη Μόσχα. Το κλου της παρουσίας των Ρώσων στην Αθήνα ήταν η συνάντηση του Πάμπλο και του Γιεγκόρ Λιγκατσόφ, πρώην Νο2 του ΚΚΣΕ. Οι δύο άνδρες εκπροσωπούσαν δύο ρεύματα του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος που συγκρούονταν όλο τον εικοστό αιώνα και, μετά την επικράτηση του σταλινισμού στην ΕΣΣΔ: οι οπαδοί του χρησιμοποίησαν όλα τα μέσα εναντίον των τροτσκιστών, από τη μια εκτοξεύοντας εξωφρενικές κατηγορίες κατά του Τρότσκι και των οπαδών του και, όταν και όπου μπορούσαν, δολοφονώντας μαζικά τους τροτσκιστές.

Και να λοιπόν, την επαύριο της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ και αντικρίζοντας την άνοδο του αμερικανικού Imperiumμ που οι εκπρόσωποι αυτών των δύο ρευμάτων, όχι μόνο συναντιώνταν στην Αθήνα, αλλά και συμφωνούσαν σχεδόν στο 100%. Δεν ήταν το μόνο ενδιαφέρον σημείο εκείνου του συνεδρίου, όπου συμμετείχε επίσης ο Ράμσεϊ Κλαρκ, άλλοτε υπουργός Δικαιοσύνης («Γενικός Εισαγγελέας») των ΗΠΑ, ένας σπουδαίος άνθρωπος που προερχόταν από την ίδια την «καρδιά του θηρίου» και είχε καταλήξει σε ανάλογα συμπεράσματα με τους μαρξιστές φίλους του.

Ο Πάμπλο, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, συνέχισε μια λυσσώδη πάλη κατά του εμπάργκο στο Ιράκ και των διαρκών επιθέσεων στη Γιουγκοσλαβία, ενώ οργάνωσε και ένα δεύτερο συνέδριο κατά της νέας παγκόσμιας τάξης και των κυρώσεων, πάλι στην Αθήνα, το 1995. Δυστυχώς, δεν υπήρξαν επαρκείς δυνάμεις για να συνεχίσουν, με τρόπο συστηματικό και ενοποιητικό, αυτές τις προσπάθειες (που συντελούσαν επίσης στη διεθνή ακτινοβολία της Ελλάδας).

Από τον Τσάβες και τον Σιράκ στην ευρωπαϊκή ριζοσπαστική αριστερά

Η ιδέα όμως του πολυπολισμού, νοούμενη ως αντίδοτο στον μονοπολισμό (έστω και αν και δεν λεγόταν αυτό με ρητό τρόπο), θα διατυπωθεί στη δεκαετία του 2000 από πολιτικούς πολύ διαφορετικούς όπως ο «τελευταίος των γκωλικών» πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν και ο (πιθανώς δολοφονηθείς) ηγέτης της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες, ένας από τους πιο βαθείς και με στρατηγική αντίληψη πρώτους «αντάρτες» κατά της παγκοσμιοποίησης. Σε συνεργασία με τον Σαμίρ Αμίν, ο Τσάβες επιχειρεί ταυτόχρονα να αρχίσει την οικοδόμηση μιας «Πέμπτης Διεθνούς» ως αντίβαρο στην αμερικανική παντοκρατορία, όμως δεν το καταφέρνει. Θα αποδειχθεί ακόμα πρόωρο. Τον Τσάβες δεν τον καταλαβαίνουν ακόμα ούτε οι σύμμαχοί του στη Λατινική Αμερική, όπως ο Λούλα, όταν τονίζει την αναγκαιότητα περιφερειακής ενσωμάτωσης. Έστω και έτσι βέβαια ο άξονας Καράκας-Τεχεράνης θα αποτελέσει ένα ανάχωμα στην προσπάθεια των ΗΠΑ να εξαφανίσουν κυριολεκτικά όποιον δεν εκτελεί χωρίς αντιρρήσεις τις όλο και πιο παράλογες εντολές τους.

Αργότερα, θα περιλάβουμε ρητά το αίτημα του πολυπολισμού σε μια διεθνή έκκληση για την Ελλάδα και την Ευρώπη, που μου ζήτησαν να συντάξω ο Μίκης και ο Τσίπρας, υπεγράφη από μια πλειάδα Ευρωπαίων πολιτικών και διανοουμένων, έγινε γνωστή ως «έκκληση Μίκη-Γλέζου» και απετέλεσε το «μανιφέστο» κατά κάποιο τρόπο της ευρωπαϊκής «ριζοσπαστικής Αριστεράς». Ο Τσίπρας πήγε και διάβασε την έκκληση στο συνέδριο της γερμανικής Αριστεράς το 2011 και τη χρησιμοποίησε για να φτιάξει το προφίλ του και να πλασαριστεί στους κύκλους της ευρωπαϊκής πολιτικής. Επί της ουσίας την έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του, καθώς προσδέθηκε σύντομα στο άρμα της Ουάσιγκτον, κάτι που έγινε στην πραγματικότητα ήδη το 2012-13 και τα ταξίδια του στην Αμερική. Γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη συνθηκολόγηση του 2015 και πολλά άλλα (το τελευταίο αποτέλεσμα αυτής της πορείας ηθικής και πολιτικής παρακμής και αποσύνθεσης το είδαμε με την κωμικοτραγική υπόθεση του ανεκδιήγητου εξ Αμερικής Κασσελάκη).

Οι πράξεις του ΣΥΡΙΖΑ και του Τσίπρα συνετέλεσαν αποφασιστικά στον παγκόσμιο διασυρμό της Αριστεράς και την άνοδο της άκρας δεξιάς, εξαιτίας του ενδιαφέροντος που είχαν προκαλέσει προηγουμένως παγκοσμίως με τις τόσο ριζοσπαστικές διακηρύξεις τους, εξίσου εντυπωσιακές με την εγκατάλειψή τους εν μια νυκτί.

Σήμερα, ιδίως μετά την ουκρανική κρίση, αυτό που ήταν πριν τριάντα χρόνια αναζήτηση μιας χούφτας ανθρώπων, έγινε αίτημα και πρακτική επιδίωξη ενός πολύ μεγάλου μέρους, ίσως της πλειοψηφίας της ανθρωπότητας.

Αλλά ταυτόχρονα, όπως θα εξηγήσουμε σε επόμενο άρθρο μας, κατέστησε πιο επιτακτική την ανάγκη να κάνουμε ένα ακόμα βήμα. Να προσδώσουμε θετικό περιεχόμενο στον «πολυπολισμό».

^{(*) To κείμενο αυτό έχει ενσωματώσει τις κύριες ιδέες μιας εισήγησης του συγγραφέα σε διεθνές συνέδριο για τον πολυπολικό κόσμο που οργάνωσαν τον περασμένο Απρίλιο «πολυπολικά» κινήματα από τη Βραζιλία, την Κίνα, τη Ρωσία και την Τουρκία. Στο συνέδριο μίλησε και ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.}