Η όξυνση της κρίσης στην Παλαιστίνη με τους χιλιάδες νεκρούς έχει οδηγήσει και σε μία θεολογική αφύπνιση για το ποια οφείλει να είναι η στάση του πιστού, εν προκειμένω του Χριστιανού, απέναντι στην πολεμική βία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανακοινώσεις του κινήματος «Καιρός-Παλαιστίνη» (δες εδώ για περισσότερα), το οποίο συμπεριλαμβάνει μέλη όλων των θεμελιωδών εκκλησιών του Χριστιανισμού (Ορθόδοξη, Καθολική, Αγγλικανική, Λουθηρανική, Ευαγγελική) με έμφαση σε έναν οικουμενισμό που θα ξεκινάει από την τοπικότητα και «από τα κάτω». Ιδρυμένος το 2009, ο «Καιρός-Παλαιστίνη» αφορμάται θεολογικώς από τη διάκριση του Απόστολου Παύλου ανάμεσα στον «χρόνον», που είναι η συμβατική φυσική χρονικότητα, είτε (αντιλαμβανόμενη ως) γραμμική, είτε κυκλική, και τον «καιρόν» που είναι η κρίσιμη χρονικότητα της απόφασης, όταν η Ιστορία (ή η Θεία Πρόνοια σε μια θεολογική οπτική) έχει παράσχει την «ευ-καιρίαν», ώστε ο άνθρωπος να απελευθερωθεί από το βάρος της καταπίεσης και του εξαναγκασμού και να δράσει στην κατεύθυνση της επανάστασης ή της προς σωτηρίαν μετάνοιας.
Ο «Καιρός-Παλαιστίνη» βρίσκεται σε συνέχεια με ομώνυμη κίνηση στη Νότια Αφρική εναντίον του απαρτχάιντ, προκειμένου να προβάλλει το χριστιανικό όραμα οικουμενικότητας ως άρση των διαχωρισμών μεταξύ των ανθρώπων, όπως βιώνονταν παλαιότερα στη Νότια Αφρική και τώρα από τις πολιτικές του Ισραήλ. Συνδέεται επίσης με τη Θεολογία της Απελευθέρωσης που είχε αναπτυχθεί στη Λατινική Αμερική ενάντια στον αποικιοκρατικό ιμπεριαλισμό και έκανε λόγο για τα δικαιώματα των φτωχών και την προτεραιότητά τους.
Με πρόσφατη σημαντική ανακοίνωση, η οποία υπογράφεται και από άλλους θεσμούς, ο «Καιρός» αυτοπροσδιορίζεται ως ένας συνασπισμός θεσμών και κινημάτων βάσης (grassroots movements) που θρηνούν για τη νέα έκρηξη βίας στη Λωρίδα της Γάζας και αντιστέκονται σε αυτήν. Στόχος του «Καιρού» είναι μία οικουμενική εσχατολογική θεολογία, η οποία να διαφέρει από τις λεγόμενες εθνικιστικές «πραγματωθείσες εσχατολογίες», δηλαδή από αυταρχικά και ολοκληρωτικά μορφώματα, που θεωρούν ότι έχει έλθει ήδη μια «βασιλεία του Θεού» επί της γης ταυτιζόμενη με ορισμένη κρατική ή διακρατική υπόσταση. Όταν μιλάμε για εσχατολογία, εννοούμε λόγο περί του τέλους της Ιστορίας και η διερώτηση σε χριστιανικά συμφραζόμενα είναι αν θα πρόκειται για μια βασιλεία του Θεού που θα ταυτίζεται με ήδη υπάρχοντα μορφώματα (πραγματωθείσα εσχατολογία) ή αν θα λειτουργεί ανατρεπτικά ως προς την κοσμική ισχύ.
Ήδη κατά τη διάρκεια της σύνταξης της επιστολής χάθηκαν οι ζωές φίλων και οικογενειακών μελών των υπογραφόντων κατά τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς της 19ης Οκτωβρίου 2023 στον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Πορφυρίου Γάζης. Στην εκκλησία αυτή προσφερόταν άσυλο και καταφύγιο τόσο σε Xριστιανούς όσο και σε Mουσουλμάνους ανεξαρτήτως θρησκεύματος σύμφωνα με έναν οικουμενισμό βασισμένο στη φιλοξενία του ικέτη που αποτελεί την κοινή αξία όλων των αβρααμικών θρησκειών αλλά και της Eλληνορθοδοξίας. Σημειωτέον ότι το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων με πολύ θαρραλέα ανακοίνωση δήλωσε ότι θα συνεχίσει τόσο σε καιρούς ειρήνης όσο και σε καιρούς πολέμου να τηρεί το θρησκευτικό του καθήκον, που είναι η σωτηρία όλων όσοι καταφεύγουν στους χώρους του ως ασύλου, σε οποιαδήποτε φυλή ή θρησκεία και αν ανήκουν, οποιοδήποτε και αν είναι το τίμημα.
Τι σημαίνει η «εικόνα του Θεού» στην Παλαιστίνη;
Η Θεολογία του «Καιρού» βασίζεται σε μια παρομοίως οικουμενική κατανόηση της θεολογικής έννοιας της εικόνας του Θεού ως συμπεριλαμβανούσης τους ανθρώπους όλων των φυλών και των θρησκειών. Και είναι ακριβώς αυτή η οικουμενική θεώρηση της αξίας του κατ’ εικόνα και του ανθρωπίνου προσώπου η οποία προκαλεί την αντίδραση για μια νεο-αποικιοκρατική θεολογική τοποθέτηση μεγάλου μέρους της δυτικής θεολογίας, η οποία προσφέρει απροϋπόθετη υποστήριξη στις επιθέσεις του Ισραήλ στη Γάζα στο όνομα αφηρημένων δυτικών αξιών που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται, παραβλέποντας το δράμα των συγκεκριμένων ανθρωπίνων προσώπων. Η επιστολή παραδέχεται βεβαίως ότι υπάρχουν και στη Δύση θαρραλέες θεολογικές φωνές που διαφοροποιούνται, ζητώντας αλήθεια και δικαιοσύνη, αλλά το γενικό κλίμα ιδίως μεταξύ των θρησκευτικών και εκκλησιαστικών ηγετών, αλλά και των συστημικών θεολόγων είναι ο άκριτος συσχηματισμός με την κοσμική ισχύ εν προκειμένω του κράτους του Ισραήλ. Λέγεται από παρόμοιους θεολόγους, και εν γένει στοχαστές, συχνά ότι το Ισραήλ «δίνει μάχη» για να υπερασπιστεί τις δυτικές αξίες. Όμως οι δυτικές αξίες δεν μπορούν να νοηθούν ταυτοτικά και ουσιοκρατικά. Η μεγαλύτερη χριστιανική (και για αυτό και δυτική κατά συνέπεια) αξία είναι η οικουμενικότητα του ανθρωπίνου προσώπου, δηλαδή η άρση οποιουδήποτε καθεστώτος απαρτχάιντ.
Ενάντια στη νεο-αποικιοκρατική θεολογία
Σε αυτό το πλαίσιο έχει και πάλι νόημα η χριστιανική ανθρωπολογική αλήθεια της διαρκούς μετάνοιας, στην οποία καλεί η επιστολή. Μετάνοια από την υποκρισία των διπλών κριτηρίων που είναι δριμέα μόνο για τους αδύναμους. Η αρχή της θεολογίας του «Καιρού» είναι η προστασία των αδύναμων και των ευάλωτων πολιτών, κυρίως των οικογενειών και παιδιών, καθώς οι επιθέσεις του Ισραήλ που έχουν ήδη κοστίσει τη ζωή σε πάνω από 3.700 Παλαιστίνιους και έχουν αναγκάσει σε εκτόπιση πάνω από ένα εκατομμύριο.
Η πολεμική τακτική του Ισραήλ περιλαμβάνει τη χρήση λευκού φωσφόρου, εναντίον απλών πολιτών και βεβαίως τη διακοπή νερού, ηλεκτρικού και καυσίμων. Η στόχευση αμάχων δεν είναι τυχαία. Αντιθέτως, είναι στην καρδιά της τακτικής του Ισραήλ το να χτυπήσει θεσμούς συνδεόμενους με εκκλησιαστικά ιδρύματα, οι οποίοι παρέχουν περίθαλψη ή καταφύγιο στους κατοίκους της Γάζας, όπως το νοσοκομείο Αλ-Αχλί των Αγγλικανών-Βαπτιστών και τον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Πορφυρίου, ώστε να περάσουν το μήνυμα ότι η παρουσία των θρησκευομένων στη Γάζα δεν θα γίνει ανεκτή και οι κάτοικοί της, μουσουλμάνοι, χριστιανοί ή άλλοι, δεν θα μπορέσουν να είναι ασφαλείς πουθενά, αν δεν εκτοπιστούν, σύμφωνα με την επιδιωκόμενη εθνοκάθαρση.
Τα συστήματα Απαρτχάιντ καταργούν το ανθρώπινο πρόσωπο
Η οικουμενική θεολογία του ανθρωπίνου προσώπου ως εικόνος του Θεού στρέφεται ενάντια σε κάθε πολιτικό σύστημα τύπου απαρτχάιντ, που χωρίζει την ανθρωπότητα σε πολίτες πολλών ταχυτήτων και ως προς αυτό η στοιχειοθέτηση του «Καιρού» για το σημαίνει ένα σύστημα Απαρτχάιντ είναι πολύ λεπτομερής τόσο ως προς την Παλαιστίνη όσο και ως προς τη Νότια Αφρική. Και ακριβώς ένας ιδιαζόντως χριστιανός θεολόγος δεν μπορεί παρά να επιμείνει στην ισότητα των ανθρώπων, που καθιερώνει το χριστιανικό ευαγγέλιο, σε αντίθεση με κάθε εθνικιστική εσχατολογία, συμπεριλαμβανομένης και της σιωνιστικής, η οποία ξεχωρίζει τους ανθρώπους ανάλογα με το ανήκειν τους σε φυλές και θρησκείες.
Αυτές είναι οι θεολογικές προϋποθέσεις του γιατί μία λωρίδα 365 τετραγωνικών χιλιομέτρων έχει μετατραπεί στη μεγαλύτερη ανοικτή φυλακή του πλανήτη για δύο εκατομμύρια Παλαιστινίους, που τα 2/3 εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της Νάκμπα («Καταστροφή» για τους Άραβες). Το θλιβερό είναι ότι ακόμη και πολλοί χριστιανοί θεολόγοι έχουν θεωρητικά ή ντε φάκτο προσυπογράψει εθνικιστικές εσχατολογίες με σιωνιστικά χαρακτηριστικά, οι οποίες κατακερματίζουν την ανθρώπινη καθολικότητα και το ενιαίο του ανθρώπινου προσώπου. Οι διαιρέσεις αυτές βασίζονται σε μια απανθρωποποίηση των Παλαιστινίων, οι οποίοι καθίστανται οι νέοι homines sacri κατά τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν, δηλαδή άνθρωποι που δύνανται να δολοφονούνται χωρίς νομικές επιπτώσεις, όπως συνέβη και με τους 300 Παλαιστίνιους συμπεριλαμβανομένων και 38 παιδιών το 2023 στη Δυτική Όχθη.
Ο κίνδυνος του βιβλικού φονταμενταλισμού
Ο «Καιρός» της Παλαιστίνης καταδικάζει έναν βιβλικό φονταμενταλισμό μεταξύ Χριστιανών θεολόγων, ο οποίος εργαλειοποιεί τη Βίβλο με νεο-αποικιακό τρόπο, ώστε να δικαιολογείται η εθνοκάθαρση αυτοχθόνων. Όταν μιλάμε για «φονταμενταλισμό» εννοούμε εν προκειμένω μια κατά γράμμα ερμηνεία της Βίβλου και δη της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία θεωρεί ότι οι θεωρούμενες θεολογικώς ως ευεργεσίες του Θεού προς τους Εβραίους αποτελούν ένα διηνεκές πρότυπο για το πώς ένας (οποιοσδήποτε) «περιούσιος λαός» μπορεί και οφείλει να επικρατεί έναντι αλλοθρήσκων και δη ιθαγενών. Αυτό που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι η εποχή των αποικιοκρατικών θεολογιών, σαν αυτές που οδήγησαν στην εθνοκάθαρση των ιθαγενών λαών της Αμερικής και της Ωκεανίας και στη σκλαβιά και τον εκτοπισμό των Αφρικανών, όταν οι Χριστιανοί δυστυχώς σφετερίστηκαν τον τίτλο του «περιούσιου» έθνους, δεν έχουν παρέλθει, αλλά αποτελεί τη σημερινή μας πραγματικότητα. Με ακόμη μεγαλύτερη τόλμη ο «Καιρός» της Παλαιστίνης επικρίνει ακόμη και την ιδιαζόντως δυτική θεολογία του «δικαίου πολέμου», η οποία, αναγόμενη στον Αυγουστίνο Ιππώνος (354-430) και συστηματοποιημένη από τον Θωμά Ακινάτη (1225-1274) στην εποχή των Σταυροφοριών, χρησιμοποιείται σήμερα για να δικαιώσει ιμπεριαλιστικούς πολέμους με κάποιο πάντα πρόσχημα αυτοάμυνας. Θεολογικές προϋποθέσεις λανθάνουν ακόμη και πίσω από τον εχθροπαθή λόγο εναντίον των Παλαιστινίων, ο οποίος διαχέεται στα δυτικά μίντια.
Απόρριψη της θεωρίας του «δικαίου πολέμου» ως ιμπεριαλιστικού εργαλείου
Η νέα Θεολογία της Απελευθέρωσης του «Καιρού» βασίζεται στη μη βίαιη αντίσταση, η οποία χρησιμοποιεί τη λογική της αγάπης και αντλεί τις ενέργειες όλων στην κατεύθυνση της ειρήνης. Αντιστρόφως, καταδικάζεται κάθε θεολογία, η οποία δικαιώνει την πολεμική βία στα πρότυπα της δυτικής θεολογίας του «δικαίου πολέμου». Η χριστιανική Θεολογία κηρύσσει στο πρόσωπο του Χριστού έναν Θεάνθρωπο των καταπιεσμένων, των ταπεινών και των καταφρονεμένων, καθώς τα ευαγγέλια ιδίως του Ματθαίου (25,34-46) και του Λουκά (1,51-53· 4,16-21) έχουν ερμηνεύσει με απελευθερωτικό και χειραφετητικό τρόπο για τους αδύναμους τον προφητικό λόγο της Παλαιάς Διαθήκης (Δευτερονόμιο 10,18· Ησαΐας 1,17· 61,8· Μιχαίας 2,1-3· 6,8· Αμώς 5,10-24). Ο Θεός λέγει στον προφήτη Ησαΐα: «ἐγὼ κατοικῶ ἐν ὑψηλοῖς καὶ ἐν ἁγίῳ τόπῳ, μετὰ τοῦ ταπεινοῦ τὴν καρδίαν καὶ τοῦ συντετριμμένου τὸ πνεῦμα, διὰ νὰ ζωοποιῶ τὸ πνεῦμα τῶν ταπεινῶν καὶ νὰ ζωοποιῶ τὴν καρδίαν τῶν συντετριμμένων» (57,15). Αυτό που γίνεται αντιληπτό ως προδοσία από Χριστιανούς αδελφούς, που δεν υπερασπίζονται τους Παλαιστινίους στο δράμα τους, καθίσταται η αφορμή για πίστη στην αλληλεγγύη του Εσταυρωμένου Χριστού και για ελπίδα επί του κενού μνημείου, στους αντίποδες των εγκόσμιων ιδεολογιών της ισχύος και της ηγεμονίας, πάντοτε με επίκληση του ερχομού της αυθεντικής εσχατολογικής βασιλείας.
Πρόκειται για μια ανανέωση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, η οποία είναι τολμηρή, καθώς δεν διστάζει να απορρίψει «ιερές αγελάδες» της Θεολογίας, όπως λ.χ. τη θεωρία του δικαίου πολέμου, που, ας μην το ξεχνάμε, συστηματοποιήθηκε προκειμένου να δικαιολογηθούν οι Σταυροφορίες στην ίδια ακριβώς περιοχή, καθώς και την έννοια του «περιουσίου» ενός λαού, διανοιγόμενη στο τι σημαίνει αυθεντική ανθρώπινη οικουμενικότητα αφορμώμενη από τη συγκεκριμένη τοπικότητα και τους ταπεινούς του κόσμου.
