Τώρα που παρήλθε ικανός χρόνος από τους επικήδειους και την τελετή ταφής, στις 2 Νοεμβρίου, του σπουδαίου αρχαιολόγου Πέτρου Θέμελη, μπορούμε με νηφαλιότητα να θέσουμε και δημόσια ένα ζήτημα που συζητήθηκε εκτενώς, πλην όμως ιδιωτικώς, στους αρχαιολογικούς κύκλους (και όχι μόνος σε αυτούς) τις προηγούμενες ημέρες: είναι ορθή πρακτική, από νομική, δεοντολογική και ηθική πλευρά, ο ενταφιασμός αρχαιολόγων στους αρχαιολογικούς χώρους που ανέσκαψαν και ανέδειξαν;

Θα πρέπει αρχικά να σημειώσουμε πως, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, ο ενταφιασμός νεκρών ενεργείται μόνο στο χώρο των δημοτικών κοιμητηρίων. Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 2 του ΑΝ 445/68 «Περί νεκροταφείων και ενταφιασμού νεκρών» (ΦΕΚ 130/Α), η ταφή σε άλλους χώρους εκτός του δημοτικού κοιμητηρίου απαγορεύεται (Γνωμ. ΝΣΚ 639/1971, 316/1995) και συνιστά παράνομη πράξη τιμωρούμενη από το άρθρο 426 του Ποινικού Κώδικα (ΕισΑΠ 11/1962, Γνωμ. ΝΣΚ 316/95).

Η παράγραφος 3 του άρθρου 2 του ΑΝ 582/68, όπως συμπληρώθηκε με την παρ. 3 του άρθρου 52 του Ν. 1416/84 (ΦΕΚ 18/Α), απαγορεύει την ταφή εκτός της περιοχής των κοιμητηρίων και σε ιδιωτικούς χώρους, προβλέποντας, πάντως, την εξαίρεση των Μοναστηριών και Ησυχαστηρίων, καθώς και των περιβόλων ιδρυμάτων, προκειμένου για τον ενταφιασμό προσωπικοτήτων που προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στο ίδρυμα.

Είναι δυνατόν οι αρμόδιοι του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), που γνωμοδότησε θετικά στις 31 Οκτωβρίου επί του θέματος «Έγκριση ή μη ενταφιασμού του καθηγητή Πέτρου Θέμελη εντός των ορίων του περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης», να αγνοούν την ισχύουσα περί ενταφιασμού νομοθεσία;

Ή μήπως εξέλαβαν την εξαίρεση του σχετικού νόμου ως έχουσα εφαρμογή στην συγκεκριμένη περίπτωση; Είναι δυνατόν, τουτέστιν, να αντιμετώπισαν έναν οργανωμένο και επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο του υπουργείου Πολιτισμού, όπως αυτός της Αρχαίας Μεσσήνης, ως «ίδρυμα»;

Σε κάθε περίπτωση, προκαλεί εντύπωση πως στο σχετικό, εγκριτικό για τον «κατ’ εξαίρεση ενταφιασμό του καθηγητή Πέτρου Θέμελη εντός των ορίων του περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης, στη θέση που προτάθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας», έγγραφο ΑΔΑ: 61Ι746ΝΚΟΤ-ΨΛ6 δεν γίνεται καμία απολύτως μνεία στην σχετική με τις ταφές νεκρών νομοθεσία.

Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί πως η ανακοίνωση για την ταφή του Πέτρου Θέμελη εντός του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης, εκδόθηκε από το ιδιωτικό σωματείο «Διάζωμα», του οποίου ο εκλιπών ήταν αντιπρόεδρος, ήδη από τις 28 Οκτωβρίου, πριν δηλαδή από την συζήτηση του θέματος στο ΚΑΣ και, ασφαλώς πριν από την έκδοση της σχετικής εγκριτικής απόφασης από το υπουργείο.

Ήταν επιθυμία του ίδιου του εκλιπόντος να ταφεί η σορός του στον τόπο που αγάπησε και ανέδειξε όσο κανείς άλλος, θα αντέτεινε κανείς. Σεβαστές οι επιθυμίες των τεθνεώτων, προφανώς, και δεν είναι πρέπον να σχολιάζονται. Επιτρέπεται, όμως, να υλοποιούνται, όταν αντίκεινται στον νόμο και δη έναν σαφή και αυστηρό νόμο, που θεσπίστηκε όχι απλώς για λόγους οργάνωσης των ταφών, αλλά και για προφανείς υγειονομικούς λόγους;

Σύμφωνα με την ΕΡΤ, στο σημείο που ετάφη η σορός του Πέτρου Θέμελη, πρόκειται να δημιουργηθεί μνημείο από τον γλύπτη Γιώργο Χουλιαρά. Να λοιπόν ένας εξαιρετικός τρόπος να τιμηθεί ο νεκρός, με την ανέγερση ενός μνημείου ή με την τοποθέτηση μιας αναμνηστικής πλάκας στον αρχαιολογικό χώρο, δίχως να είναι κατ’ ανάγκη θαμμένος εκεί.

Πέραν της περίπτωσης του Σπυρίδωνος Μαρινάτου, που ετάφη το 1974 εντός του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου στη Θήρα, δεν γνωρίζουμε να υπάρχει μέχρι σήμερα άλλη τέτοια περίπτωση ενταφιασμού επιφανούς αρχαιολόγου στον αρχαιολογικό χώρο που ανέσκαψε. Και εκτιμούμε πως η πρακτική αυτή δεν πρέπει να συνεχιστεί, αλλά να εφαρμοστεί απαρέγκλιτα η σχετική νομοθεσία.

Σε διαφορετική περίπτωση, θα δούμε πιθανώς να γεμίζουν σημερινές ταφές οι αρχαιολογικοί χώροι της χώρας. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ποιος θα αποφάσιζε για την υλοποίηση ή μη της επιθυμίας, εάν αυτή εκφραζόταν, λ.χ. του Νικόλαου Σταμπολίδη να ενταφιαστεί στον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας ή ίσως και στον περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, της Κατερίνας Περιστέρη στον Τύμβο Καστά, του Μιχάλη Τιβέριου στο Καραμπουρνάκι ή στη Σίνδο, της Αγγελικής Κοτταρίδη στις Αιγές ή, έστω, στον αύλειο χώρο του Πολυκεντρικού Ψηφιακού Μουσείου Μέγας Αλέξανδρος, του Μανόλη Κορρέ στην Ακρόπολη, του Βασίλειου Πετράκου στον αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντος ή της Πολυξένης Αδάμ-Βελένη στην Ρωμαϊκή Αγορά της Θεσσαλονίκης;