Στις 21 Νοέμβρη εγκαινιάστηκε στο κέντρο της Αθήνας ένα κτίριο αφιερωμένο στο αρχείο του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη στο πλαίσιο 11ετούς προσπάθειας από το Ίδρυμα Ωνάση να διατηρηθεί και να ψηφιοποιηθεί το αρχείο έργων του ποιητή στα ελληνικά και στα αγγλικά με πλήρη ταξινόμηση και τεκμηρίωση του συνόλου των στοιχείων που υπήρχαν στο προσωπικό του αρχείο.

Το Αρχείο Καβάφη που έχει την έδρα του στη οδό Φρυνίχου 16Β στην Πλάκα, στεγάζει το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του σπουδαίου ποιητή  και μία συλλογή προσωπικών αντικειμένων και έργων τέχνης με αναφορές στον ίδιο, που είναι πλέον ανοικτά για επίσκεψη στο ευρύ κοινό.

Όλο το ταξίδι του αρχείου Καβάφη πραγματοποιείται με την αδιάλειπτη αρωγή της εννεαμελούς επιστημονικής επιτροπής του Αρχείου και συμβουλευτικών επιστημονικών επιτροπών για επιμέρους έργα.

Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του Ιδρύματος Ωνάση, βασικός σκοπός του αρχείου Καβάφη ήταν και παραμένει η ελεύθερη πρόσβαση στο αρχείο κοινού και ερευνητών, καθώς και η διάδοση του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης του Κ. Π. Καβάφη.

Το Αρχείο Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου στην Πλάκα, φιλοξενεί το λογοτεχνικό και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, καθώς και 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του, αλλά και μια συλλογή τεκμηρίων και έργων τέχνης με αναφορές στον Καβάφη.

Σκοπός είναι η δημιουργία ενός ειδικά διαμορφωμένου χώρου για τα γραπτά και τα βιβλία του ποιητή, τα προσωπικά του αντικείμενα και έπιπλα, πλαισιωμένα από έργα τέχνης που μας δίνουν την ευκαιρία να κατανοήσουμε εις βάθος την ολοένα αυξανόμενη επίδρασή του σε καλλιτέχνες από την εποχή του μέχρι και σήμερα, αλλά και για να καταστεί και το φυσικό –πέρα από το ψηφιακό– αρχείο του ποιητή προσβάσιμο σε ερευνητές και κοινό.

Διαχρονικά σύγχρονος, πολιτικός, αισθησιακός, εμβριθής και πάντα επίκαιρος, ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό προσωπικό αρχείο.

Το αρχείο Καβάφη αποτελείται από 2.000 και πλέον τεκμήρια, στα οποία περιλαμβάνονται χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του, με μια πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών.

Ακόμα ένας χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς ανοίγει για όλους τους κατοίκους της πόλης, τους ερευνητές και τους επισκέπτες από όλο τον κόσμο, υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη.

Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, αναφέρει:

Εκατόν εξήντα χρόνια μετά τη γέννησή του, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης αποκτά μια νέα “στέγη”, απ’ όπου θα εκπέμπεται η διαρκής ευαισθησία της διαχρονικής του ποίησης. Στο κτίριο της Πλάκας στεγάζεται πλέον, κατά πρώτο λόγο, το αρχείο Καβάφη (αρχείο Καθ. Γ. Π. Σαββίδη), που αποκτήσαμε το 2012 από τον Μανόλη Σαββίδη και τον ευχαριστούμε για αυτό και από εδώ. Το αρχείο Καβάφη έκτοτε εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα αποκτήματα. Κατά δεύτερο λόγο, μπορέσαμε να αποκτήσουμε και να εκθέσουμε μεγάλο αριθμό από τα αυθεντικά έπιπλα και διακοσμητικά αντικείμενα του ποιητή, που μετέφεραν στην Ελλάδα ο Αλέκος και η Ρίκα Σεγκοπούλου, οι άμεσοι κληρονόμοι του. Αυτά περιήλθαν στην κατοχή μας από τους κληρονόμους τους, μέλη της οικογένειας Τρεχαντζάκη, και οφείλουμε να μνημονεύσουμε με ευχαριστίες την προσφορά τους. Έτσι, σε ένα κτίριο που θα μπορούσε να βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια, γιατί ανήκει στην ίδια εποχή και στην ίδια αρχιτεκτονική παράδοση, προσπαθήσαμε να δώσουμε την αίσθηση από τις “κάμαρες” όπου ζούσε ο Καβάφης, με τα έπιπλά του και τα ποιήματά του. Ο στόχος δεν είναι να γίνει ένα “μουσείο” Καβάφη, αλλά ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς.

Ο νέος χώρος του Αρχείου Καβάφη περιλαμβάνει τρεις αίθουσες για το κοινό: μία αίθουσα με τα προσωπικά αντικείμενα του Κ. Π. Καβάφη, μία αίθουσα αφιερωμένη στην Αθήνα του Καβάφη και το Αναγνωστήριο. Το αρχείο και η βιβλιοθήκη του φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, κατά τη συνήθη πρακτική των αρχείων, εντός του νέου κτιρίου.

Οι αίθουσες με τη συλλογή από προσωπικά αντικείμενα και έπιπλα του ποιητή αναπλάθουν τις παραστάσεις στον προσωπικό του χώρο στην Αλεξάνδρεια. Ανάμεσα σε φωτογραφίες του ιδίου και της οικογένειάς του, βάζα, κορνίζες, ένα αντίγραφο των γυαλιών του, το γραφείο του και άλλα μικρά και μεγάλα αντικείμενα, ξεχωρίζουν έξι προσωπογραφίες του ποιητή από σύγχρονούς του καλλιτέχνες. Τα μόνα αντικείμενα που ο ποιητής δεν άγγιξε ποτέ, αλλά εκτίθενται στον χώρο, είναι η νεκρική μάσκα του, αλλά και η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων, σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου, η οποία τυπώθηκε το 1935, μετά τον θάνατό του.

Στην αίθουσα «Η Αθήνα του Καβάφη» ξεχωρίζουν οι σελίδες από τα ημερολόγια που κράτησε ο Καβάφης από τα ταξίδια του στην Αθήνα και πλήθος επιστολών και σημειωμάτων θαυμασμού και συγκίνησης για το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Τέλλο Άγρα, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και τον νομικό και οικονομολόγο Γεώργιο Χαριτάκη, ο οποίος μετέφερε τα καλά λόγια του Κωστή Παλαμά για το έργο του Καβάφη, μεταξύ άλλων. Η αίθουσα περιλαμβάνει επίσης εκδόσεις διακεκριμένων Αθηναίων ποιητών και πεζογράφων με χειρόγραφες αφιερώσεις τους στον Καβάφη. Ο Άγγελος Σικελιανός τού αφιέρωσε τον Τελευταίο Ορφικό Διθύραμβο (1932), ο Κώστας Καρυωτάκης τα Νηπενθή (1921), ο Μιλτιάδης Μαλακάσης τα Αντίφωνα (1931), ο Γιώργος Θεοτοκάς τις Ώρες αργίας (1931) και η Γαλάτεια Καζαντζάκη το 11 π.μ.-1 μ.μ. κι’ άλλα διηγήματα (1929).

Το Αναγνωστήριο στο κτίριο της οδού Φρυνίχου αποτελεί τον χώρο συνάντησης του κοινού με το φυσικό αρχείο Καβάφη. Στον χώρο αυτόν φιλοξενούνται δύο ενότητες έργων τέχνης. Στην ενότητα «Προσωπογραφίες του Καβάφη» παρουσιάζεται ο Αλεξανδρινός ποιητής μέσα από τη ματιά σπουδαίων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σε έξι ιδιαίτερες προσωπογραφίες από τους Νίκο Εγγονόπουλο, David Levine, Γιώργο Ιωάννου, Σωτήρη Σόρογκα, Άρια Κομιανού και Γιάννη Κυριακίδη. Από την άλλη, η ενότητα «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι» μας καλεί να φανταστούμε την καθημερινότητα στην Αλεξάνδρεια της εποχής του Κ. Π. Καβάφη, μέσα από δέκα έργα τέχνης σύγχρονων του ποιητή ζωγράφων από την Αίγυπτο, που αποτυπώνουν στιγμιότυπα της ζωής στην πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε ο ίδιος.

Το κτίριο της οδού Φρυνίχου 16 είναι χτισμένο το 1910. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1978 και μνημείο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που χρειάζεται ειδική προστασία, καθώς παρουσιάζει εξαιρετικό και μορφολογικό ενδιαφέρον με έντονα στοιχεία εκλεκτικισμού της περιόδου 1920-1930.

Επιπλέον, η διακόσμηση της πρόσοψής του είναι εντυπωσιακή, με επιτυχημένη χρήση των αψίδων στα ανοίγματα.

Το κτίριο σώζεται σε άριστη κατάσταση και δένει αρμονικά με το περιβάλλον, καθώς η οδός Φρυνίχου αποτελεί μια από τις οδούς προσπέλασης της Πλάκας και διασώζει αρκετά αξιόλογα κτίσματα της ίδιας περιόδου.

Το 1989 πραγματοποιήθηκε διώροφη προσθήκη με υπόγειο κατ’ επέκταση του υπάρχοντος διατηρητέου κτιρίου.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, απαγορεύεται η αφαίρεση, η αλλοίωση ή η καταστροφή των επιμέρους διακοσμητικών και αρχιτεκτονικών του στοιχείων αλλά και του ίδιου του κτιρίου. Παρά τον εξωτερικό εκλεκτικιστικό-νεομπαρόκ πλούσιο διάκοσμο, στον εσωτερικό του χώρο δεν έχει κάποια αντίστοιχη αρχιτεκτονική.

Τα εγκαίνια του νέου χώρου συνοδεύονται από καλλιτεχνικές δράσεις που τιμούν τη ζωή και το έργο του ποιητή Κ. Π. Καβάφη.

Από τις 20 Νοεμβρίου και για έναν χρόνο θα είναι διαθέσιμη στο onassis.org και στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση, σε παγκόσμια ψηφιακή πρεμιέρα, η μοναδική μουσική βραδιά Waiting for the Barbarians. Από τις πανύψηλες γοτθικές αψίδες του ναού του Αγίου Θωμά στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν έρχονται στις οθόνες μας μαγικές μουσικές συνθέσεις.

Τα νέα μουσικά έργα από τη Laurie Anderson, τη Helga Davis και τον Πέτρο Κλαμπάνη, τον Nico Muhly (σε ενορχήστρωση του Nathan Thatcher), τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, την Paola Prestini και τον Rufus Wainwright (σε ενορχήστρωση της Missy Mazzoli) δίνουν μια μουσική πνοή στην ποίηση του Κ. Π. Καβάφη, ταξιδεύοντας το κοινό σε νέους ηχητικούς κόσμους. Από 22 έως 26 Νοεμβρίου, το Ίδρυμα Ωνάση παρουσιάζει στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη την περφόρμανς Constantinopoliad, που γνώρισε την αποθέωση όταν έκανε πρεμιέρα τον Απρίλιο στο καβαφικό φεστιβάλ “Archive of Desire” στη Νέα Υόρκη, σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση. Το Constantinopoliad είναι ένα χειροποίητο βιβλίο, που διαβάζεται συλλογικά από το κοινό εντός μιας ηχητικής εγκατάστασης.

Το έργο, που αποτελεί απόκριση στο αρχείο του ποιητή Κ. Π. Καβάφη, είναι εμπνευσμένο από τις κενές και σκισμένες σελίδες του “Constantinopoliad, an epic”, του ημερολογίου που άρχισε να κρατά ο νεαρός Καβάφης όταν έφυγε εσπευσμένα από την Αλεξάνδρεια με τη οικογένειά του, από χαμένα και αγνοούμενα μέσα στον χρόνο αρχεία, καθώς και από φαντάσματα, τόσο ερωτικά όσο και ιστορικά, τα οποία επισκέπτονται τον μεγαλύτερο Καβάφη στα ποιήματά του.

Τίποτα από αυτή την παράσταση δεν ξεχνιέται, ακόμα και όταν έχεις φύγει από την αίθουσα: σε αυτό το πολυπρισματικό θαύμα που ξετυλίγει η Constantinopoliad, ως διαδρομή από την εφηβεία του Κ. Π. Καβάφη μέχρι την ωριμότητα, συναντάμε όλα τα δικά μας φαντάσματα. Δύο σπουδαίες καλλιτεχνικές στιγμές που αποδεικνύουν περίτρανα, για άλλη μία φορά, πως η ζωή και το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή συνεχίζουν να εμπνέουν και να δημιουργούν πρωτόγνωρες εμπειρίες, 160 χρόνια μετά τη γέννησή του.

Στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης του Ιδρύματος Ωνάση για το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή, εκτός από την ψηφιοποίηση του αρχείου, τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και εκπαιδευτικούς, έχουν δημιουργηθεί ψηφιακά εκπαιδευτικά υλικά, κάθε καλοκαίρι πραγματοποιείται στην Αθήνα το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη, τον Απρίλιο του 2023 έγινε στη Νέα Υόρκη το καβαφικό φεστιβάλ “Archive of Desire” με πλήθος καλλιτεχνικών δράσεων στο Μανχάταν και το Μπρούκλιν, σε ανάθεση και παραγωγή του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ μέσα στο 2024 θα ολοκληρωθεί και το έργο της ψηφιοποίησης της βιβλιοθήκης του ποιητή, των βιβλίων δηλαδή που διέθετε στην προσωπική του βιβλιοθήκη.

Τέλος, το 2024 θα ανοίξει ξανά τις πόρτες της στο κοινό η Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, καθώς το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε στις αρχές του 2022 την αποκατάστασή της, με σκοπό να την καταστήσει πόλο επισκεπτών από όλο τον κόσμο.

ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ
Φρυνίχου 16Β, Πλάκα, 105 58
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο 11:00-18:00
Είσοδος ελεύθερη
Πληροφορίες: 210 3713 000

Οι ερευνητικές επισκέψεις στο Αρχείο Καβάφη γίνονται κατόπιν αιτήματος στη φόρμα ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ – Onassis Cavafy Archive