«Δεν είναι πόλεμος, είναι τρομοκρατία». Αυτό ήταν το μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου Ρώμης, κατά την καθιερωμένη ομιλία της Τετάρτης στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, σχετικά με τη σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. Πρόκειται οπωσδήποτε για μια αμφίσημη δήλωση, η οποία δεν επιρρίπτει την κατηγορία της τρομοκρατίας αποκλειστικά και μόνο στη Χαμάς, όπως είναι η συνήθεια στον κυρίαρχο λόγο στη Δύση. Υπενθυμίζεται έτσι εμμέσως ότι και ο ασύμμετρος πόλεμος από την πλευρά του ισχυρού είναι μια μορφή τρομοκρατίας από τους πλούσιους (όπως, αντιστρόφως, η συμβατική τρομοκρατία είναι ο πόλεμος των φτωχών). Ο Πάπας Φραγκίσκος κάλεσε σε προσευχή για την αμέτρητη οδύνη του λαού των Αγίων Τόπων, αλλά και για την Ουκρανία. Εντύπωση έκανε το γεγονός ότι το μήνυμα του Πάπα παρακολούθησαν ακροατές που φορούσαν παλαιστινιακές μαντίλες και είχαν γραμμένη τη λέξη «γενοκτονία» σε πανό τους που έδειχναν σορούς Παλαιστινίων σε ορύγματα.

Συναντήσεις του Πάπα με αντιπροσωπείες Ισραηλινών και Παλαιστινίων

Στις 22 Νοεμβρίου ο Πάπας Φραγκίσκος συναντήθηκε με αντιπροσωπεία 12 Ισραηλινών, των οποίων οι συγγενείς είναι όμηροι στη Γάζα, αλλά και με αντιπροσωπεία 10 περίπου Παλαιστινίων, τόσο Μουσουλμάνων, όσο και Χριστιανών, που έχουν οικογένειες, οι οποίες υποφέρουν στη Λωρίδα της Γάζας. Η αντιπροσωπεία των Παλαιστινίων συνοδευόταν από τον π. Γαβριήλ Ρομανέλι, ο οποίος είναι ιερέας στην καθολική ενορία της Αγίας Οικογενείας στη Γάζα, αλλά και από Ορθόδοξο κληρικό. Σε όλες τις συναντήσεις και ομιλίες του, ο Πάπας Φραγκίσκος τόνισε τον αμοιβαίο πόνο τόσο των Ισραηλινών όσο και των Παλαιστινίων, αποφεύγοντας προσεκτικά να είναι μεροληπτικός. Προέβη, όμως, και σε διάγνωση ότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε έναν συμβατικό πόλεμο, αλλά έναν πόλεμο στην υπηρεσία της τρομοκράτησης του αντιπάλου, ώστε να παραχθούν γεωπολιτικά αποτελέσματα. Αυτή η παρατήρησή του, όμως, δεν στόχευσε μόνο τη Χαμάς, όπως είναι η συνήθεια στον δυτικό λόγο, αλλά και στις επιδρομές των Ισραηλινών με μεγάλο κόστος σε αμάχους. Ο Πάπας κάλεσε σε προσευχή και για τους δύο λαούς και για την ειρήνη, ώστε να επικρατήσει ο διάλογος έναντι των παθών, που καταλήγουν στην αλληλοσφαγή. Συναφώς, ο Ματέο Μπρούνι, διευθυντής του Γραφείου Τύπου της Αγίας Έδρας, τόνισε ότι η φροντίδα του Πάπα Φραγκίσκου είναι αποκλειστικώς ανθρωπιστική με «πνευματική εγγύτητα στην οδύνη εκάστου ανθρωπίνου προσώπου».

Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν αναφέρθηκε στη συμφωνία εκεχειρίας, καθώς επρόκειτο για συναντήσεις συμφωνημένες πρωτύτερα, όμως χρησιμοποίησε δύο λέξεις κλειδιά, που η εκκλησιαστική διπλωματία συνήθως αποφεύγει, ήτοι τις λέξεις «τρομοκρατία» και «γενοκτονία», επιδεικνύοντας μια ασυνήθιστη τόλμη για εκκλησιαστική ηγέτη και μάλιστα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Αν και η ουδετερότητα (ή η επίφασή της) είναι ευλόγως μία διηνεκής σταθερά της εκκλησιαστικής διπλωματίας του Βατικανού, προκειμένου να ίσταται υπεράνω συγκρουόμενων μερίδων, αυτό που διαφοροποιεί τον Πάπα Φραγκίσκο από προκατόχους του είναι η τόλμη με την οποία θίγει τα συγκεκριμένα προβλήματα και προβαίνει σε πνευματικές, αλλά και πολιτικές διαγνώσεις. Μέρος της εξήγησης είναι ότι διακυβεύεται το μέλλον των Χριστιανών στη Λωρίδα της Γάζας, οι οποίοι έχουν υποφέρει από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς. Μάλιστα τα μέλη της παλαιστινιακής αντιπροσωπείας δήλωσαν έκπληκτα από το πόσο ενήμερος ήταν ο Πάπας για τους καθημερινούς αριθμούς νεκρών αμάχων στη Γάζα, ένεκα των οποίων χρησιμοποίησε και τον όρο «γενοκτονία» στη συνάντησή τους. Ως προς την πολιτική επίλυση της σύγκρουσης ο Πάπας Φραγκίσκος έχει ταχθεί υπέρ της λύσης των δύο κρατών, ενώ έχει ταυτοχρόνως εκφράσει την ανησυχία του για την άνοδο του αντισημιτισμού.

Η ίδια νοοτροπία του Πάπα Φραγκίσκου εκφράζεται και σε βιντεοσκοπημένο μήνυμά του την ίδια μέρα. Το ενδιαφέρον είναι ότι παρατηρεί ότι πόλεμοι συνέβαιναν στον πλανήτη συνεχώς, απλώς ήταν πιο μακριά από την Ευρώπη. Οι τρέχουσες συγκρούσεις στην Ουκρανία και την Παλαιστίνη είναι απλώς πιο κοντά στην Ευρώπη και για αυτό νιώθουμε την ανάγκη να αντιδράσουμε. Είναι καθαρό το ότι ο Πάπας Φραγκίσκος έχει υιοθετήσει μία προοπτική πλανητική κατά την οποία οι πολεμικές αναμετρήσεις στον παγκόσμιο νότο είναι εξίσου σημαντικές με αυτές στην Ευρώπη και κοντά της. Ο Πάπας τόνισε ότι και οι δύο λαοί, ο εβραϊκός και ο παλαιστινιακός έχουν το δικαίωμα να ζήσουν εν ειρήνη και κάλεσε σε διάλογο και διαπραγματεύσεις. Η πολιτική του Πάπα Φραγκίσκου τόσο στο Παλαιστινιακό, όσο και στο Ουκρανικό χαρακτηρίζεται από (συγκριτικά) ίσες αποστάσεις, προκειμένου να διατηρεί την ευχέρεια διπλωματικών διαμεσολαβήσεων. Το κλειδί για να καταλάβουμε αυτήν την πολιτική είναι οι τεράστιες δημογραφικές ανατροπές ένεκα των οποίων η πλειονότητα των Ρωμαιοκαθολικών πιστών βρίσκεται σήμερα στον παγκόσμιο νότο, στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική και όχι πλέον στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Για τον λόγο αυτό, ειδικά ο εξ Αργεντινής προερχόμενος Πάπας Φραγκίσκος υιοθετεί συχνά μια αντιαποικιοκρατική οπτική, που τον αποστασιοποιεί από προκατόχους του που ενίοτε θεώρησαν το Βατικανό ως προμαχώνα των δυτικών αξιών. 

Βατικανό και Ιράν: Δύο θρησκευτικά κράτη σε διάλογο

Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε, εξάλλου, συνομιλία με τον πρόεδρο του Ιράν στις αρχές Νοεμβρίου όπου τονίστηκε ότι η προστασία του παλαιστινιακού λαού και δη των αμάχων συνάδει με το μήνυμα όλων των αβρααμικών θρησκειών. Ο Πρόεδρος του Ιράν χαρακτήρισε τη σφαγή του παλαιστινιακού λαού ως «τη μεγαλύτερη γενοκτονία» του 21ου αιώνα και τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς εναντίον αμάχων ως «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Σημαντική για τη σχέση των δύο κρατών που βασίζονται αμφότερα σε μία θεολογική καταξίωση των θεσμών τους, καθώς και σε μία θεολογία της εικονικής και θεσμικής διαμεσολάβησης, που τα αντιδιαστέλλει προς τις περισσότερο εικονοκλαστικές θεολογίες του προτεσταντισμού και του σουνιτισμού, υπήρξε η επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στο Ιράκ τον Μάρτιο του 2021, όπου συνάντησε τον Μεγάλο Αγιατολλάχ Αλί αλ-Σιστάνι στο πλαίσιο της «Ημέρας Ανοχής και Συνυπάρξεως».        

Αργά βήματα αντικληρικαλισμού και φεμινισμού στο Βατικανό

Σημειωτέον ότι η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξέρχεται από μία περίοδο έντονου θεσμικού αναστοχασμού, καθώς τον περασμένο Οκτώβριο έλαβε χώρα μια σημαντική Σύνοδός της, με θέμα τη συνοδικότητα και με συμμετοχή 96 λαϊκών σε σύνολο 365 ψηφισάντων, από τους οποίους μάλιστα οι 54 ήταν γυναίκες. Επρόκειτο για μια θεαματική αναβάθμιση του λαϊκού στοιχείου και δη των γυναικών, που είχαν ίσο δικαίωμα ψήφου με τους καρδιναλίους, σε έναν θεσμό, ο οποίος φημίζεται για τον συντηρητισμό του, αλλά προσπαθεί πλέον να βρει έναν καινούργιο χαρακτήρα μέσα σε έναν μεταμοντέρνο κόσμο που αλλάζει και όπου την προτεραιότητα έχει ο παγκόσμιος νότος. Η σύνοδος αυτή που θα ολοκληρωθεί με δεύτερη συνεδρίαση το 2024 σηματοδοτεί την προσωπική δέσμευση του Πάπα Φραγκίσκου να εγκαταλειφθεί ο παραδοσιακός κληρικαλισμός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δηλαδή η αυστηρή διχοτόμηση μεταξύ κλήρου και λαού, καθώς και να αναγνωριστεί θεσμικώς η σημασία των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας.

Από το 2021 οι γυναίκες μπορούν πλέον να κατέχουν το λειτούργημα του αναγνώστη και του ακωλύτου, γεγονός που σημαίνει ότι εισέρχονται στην Αγία Τράπεζα, αλλά δεν μπορούν να ανέλθουν σε οποιοδήποτε βαθμό χρειάζεται χειροτονία, το οποίο αποτελεί ακόμη αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών. Άλλωστε χαρακτηριστικό της πολιτείας του Πάπα Φραγκίσκου είναι να δίνει περισσότερο έναν τόνο στην επιθυμητή κατεύθυνση, ενώ οι πραγματικές θεσμικές αλλαγές γίνονται πολύ πιο αργά, υπό τον φόβο άλλωστε των μαζικών αντιδράσεων από τους συντηρητικούς κύκλους. Για αυτό και δεν έχει επιτευχθεί ακόμη ένα βασικό βήμα που θα ήταν η χειροτονία διακονισσών, η οποία εξάλλου αποτελεί ζητούμενο και για την Ορθόδοξη Εκκλησία, παρόλο που είναι ένας θεσμός που έχει δοκιμαστεί τόσο στο απώτερο όσο και στο πρόσφατο παρελθόν της τελευταίας. Σημειωτέον ότι μια επιπλέον διαφορά μεταξύ Ρωμαιοκαθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ότι στους καθολικούς είναι υποχρεωτικά άγαμος όλος ο κλήρος και όχι μόνο οι επίσκοποι, καθώς ο κληρικός θεωρείται με περισσότερο ιστορικό τρόπο ως εικόνα του ιστορικού εσταυρωμένου Ιησού που βρίσκεται σε διαλεκτική με την κοινότητα, ενώ στους ορθοδόξους ο κληρικός είναι περισσότερο ένα οργανικό μέλος της κοινότητας. Το γεγονός αυτό μοιραία επιτείνει τον κληρικαλισμό.

Τα δειλά βήματα που κάνει επί των ημερών του Φραγκίσκου η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μπορεί να θεωρούνται αυτονόητα με εξωεκκλησιαστικά κριτήρια ή ακόμη και με αυτά των πλέον προοδευτικών εκκλησιών του Προτεσταντισμού, που έχουν ήδη θεσμοθετήσει πλήρη ισότητα, όμως ανατρέπουν προκαταλήψεις αιώνων, συμπεριλαμβανομένων και των συντηρητικών πεποιθήσεων με παλαιοδιαθηκικές καταβολές για την υποτιθέμενη «ακαθαρσία» των γυναικών λόγω της εμμήνου ρύσεως κ.ο.κ. Δημιουργείται πλέον ένα διαφορετικό κοσμοθεωρητικό τοπίο έμφασης στην ισότητα και άρσης μακραίωνων προλήψεων ακόμη και στην πλέον συντηρητική Εκκλησία και αυτό συνάδει με το ενδιαφέρουν του Πάπα Φραγκίσκου για τα θύματα της αποικιοκρατίας στον παγκόσμιο νότο, καθώς η Εκκλησία τονίζει τη μέριμνα για τους αδύναμους τόσο στις γεωπολιτικές συγκρούσεις, όσο (με πιο αργά βήματα) και θεσμικώς στο εσωτερικό της.