Σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Πρίστινα ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ συνάντησε την πρόεδρο του Κοσόβου Βιόσα Οσμάνι και έθεσε την προτεραιότητα στην επίθεση που είχε δεχθεί η νατοϊκή δύναμη της K-FOR (Kosovo Force) τον Μάιο, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τα γεγονότα στην Μπάνσκα τον Σεπτέμβριο. Το βασικό μήνυμα του Στόλτενμπεργκ προς το Κόσοβο ήταν ότι οι ειδικές δυνάμεις και η αστυνομία του Κοσόβου δεν μπορούν να έχουν αυτονομία, αλλά θα πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνουν άδεια από τη νατοϊκή K-FOR ως προς οποιαδήποτε δράση τους στο βόρειο Κόσοβο. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ τόνισε επίσης ότι η «Ένωση των Σερβικών Δήμων» στο Βόρειο Κόσοβο θα αποτελούσε κλειδί για την κανονικοποίηση της σχέσης Σερβίας και Κοσόβου και για ειρήνη και ευημερία στην περιοχή.

Πρόκειται, πάντως, για ένα βήμα που η αλβανική πλευρά έχει ως τώρα επιμελώς αποφύγει. Από την άλλη, τα μηνύματα του ΝΑΤΟ προς τη Σερβία είναι ότι θα πρέπει να προχωρήσει η απαγγελία και η εκδίκαση των κατηγοριών εναντίον όσων Σέρβων εμπλέκονται στα γεγονότα του Μαΐου, αλλά και του Σεπτεμβρίου στην Μπάνσκα, καθώς και να αποσυρθεί ο σερβικός στρατός από την περιοχή κοντά στο Κόσοβο. Το ΝΑΤΟ πρόκειται, εξάλλου, να πραγματοποιήσει κοινές ασκήσεις με τη Σερβία, στις οποίες έχει συγκατανεύσει ο Σέρβος πρόεδρος Αλεκσάνταρ Βούτσιτς. Η νατοϊκή πολιτική προωθεί μία κανονικοποίηση των σχέσεων Σερβίας και Κοσόβου, ώστε να κλείσει ένα πιθανό μέτωπο προβλημάτων και να καταστεί δυνατή η επικέντρωση στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή. Ορισμένα προβλήματα, ωστόσο, χρονίζουν και επιφέρουν κόστος σε πολιτικούς που υποστηρίζουν τις νατοϊκές επιλογές.

Διπλές έρευνες για τα γεγονότα της Μπάνσκα

Ως προς τα αιματηρά γεγονότα της Μπάνσκα, όπου έχασαν τη ζωή τους τρεις Σέρβοι και ένας αστυνομικός του Κοσόβου τον Σεπτέμβριο, έχει αναλάβει από σερβικής πλευράς πλήρη ευθύνη ο Μίλαν Ραντόιτσις, πολιτευτής στο βόρειο Κόσοβο με το κόμμα «Σερβική Λίστα», ο οποίος έχει παραδοθεί στις σερβικές αρχές και κατηγορείται για τη διάδοση όπλων και εκρηκτικών υλών, με αποτέλεσμα να του έχει κατασχεθεί το διαβατήριο και απαγορευθεί η μετακίνηση προς το Κόσοβο. Ο Ραντόιτσις, ο οποίος κατηγορείται ότι έχει προμηθευθεί τα εν λόγω όπλα και εκρηκτικά από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, έχει δηλώσει ότι σκοπός των πράξεών του είναι η «αντίσταση στο καθεστώς του Άλμπιν Κούρτι».

Ο Ραντόιτσις επιμένει στις καταθέσεις του ότι έδρασε χωρίς καμία συνεννόηση με τις σερβικές αρχές, τις οποίες και δεν ενημέρωσε, καθότι έχουν σοβαρές διαφορές απόψεων σχετικά με τη δέουσα πολιτική ως προς το βόρειο Κόσοβο. Από την άλλη, οι δικαστικές αρχές του Κοσόβου που ερευνούν την προέλευση των όπλων, έχουν δηλώσει ότι δεν πρόκειται για όπλα της εποχής του πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αλλά είναι σύγχρονης κατασκευής, καθώς και ότι έχουν ταυτοποιήσει 38 Σέρβους που συμμετείχαν στα επεισόδια. Οι σερβικές αρχές θεωρούν ότι η προέλευση των όπλων είναι από την Τούζλα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δηλώσει ότι είναι αρμοδιότητα του Κοσόβου να διεξαγάγει τις σχετικές έρευνες και ότι η Σερβία οφείλει να συνεργασθεί απροϋπόθετα.

Η τρέχουσα κρίση στο Κόσοβο υπονομεύει το πολιτικό μέλλον τόσο του Σέρβου προέδρου Αλεκσάνταρ Βούτσιτς όσο και του Αλβανοκοσοβάρου πρωθυπουργού Άλμπιν Κούρτι, ενώ κρίση διέρχεται και το κόμμα «Σερβική Λίστα» στο βόρειο Κόσοβο. Ο Βούτσιτς ειδικότερα βαρύνεται με το γεγονός ότι στις 26 Μαΐου κάλεσε τους Σέρβους του Κοσόβου σε φιλική προς αυτόν διαδήλωση στο Βελιγράδι και αυτό χρησιμοποιήθηκε από τις ειδικές δυνάμεις του Κοσόβου, προκειμένου να εισέλθουν στο βόρειο Κόσοβο και να εγκαταστήσουν Αλβανούς δημάρχους, που δεν αναγνωρίζουν οι Σέρβοι, σε τρεις από τους τέσσερις δήμους που θεωρούνται κομβικοί λόγω σερβικής πλειοψηφίας. Ενώ γίνονται επίσημες προτροπές στο Βελιγράδι και την Πρίστινα από τη Δύση για χαλάρωση της έντασης, Σέρβοι στο βόρειο Κόσοβο συλλαμβάνονται και ενίοτε κακοποιούνται, σύμφωνα με λίστες που έχει συντάξει μονομερώς η κυβέρνηση του Κοσόβου και που έχουν επίσης κατατεθεί στο κοινοβούλιο του Κοσόβου. Η σερβική πλευρά ανησυχεί ότι αν συνεχιστούν αυτές οι μονομερείς συλλήψεις, ο τελικός ορίζοντας δεν είναι άλλος από την εθνοκάθαρση των Σέρβων από το βόρειο Κόσοβο.

Η «Ένωση των Σερβικών Δήμων» στο βόρειο Κόσοβο

Το κύριο θέμα των συζητήσεων παραμένει η αναγνώριση αυτονομίας σε δέκα δήμους του βορείου Κοσόβου με σερβική πλειοψηφία (Gračanica, Štrpce, Novo Brdo, Klokot, Parteš, Ranilug, Severna Mitrovica, Leposavić, Zvečan, Zubin Potok) ως παραχώρηση, προκειμένου να αναγνωριστεί το Κόσοβο. Η σερβική πλευρά θεωρεί ότι η Ένωση των Σερβικών Δήμων στο βόρειο Κόσοβο θα είναι ένα μέσο για την εξάσκηση και την προστασία των δικαιωμάτων της σερβικής μειονότητας, το οποίο θα πρέπει να παραχωρήσει η Πρίστινα, προκειμένου να αναγνωριστεί. Για τους Σέρβους του βορείου Κοσόβου βασικά διακυβεύματα είναι το να συνεχίσουν να υπάρχουν σερβικοί θεσμοί στον τομέα της υγείας, της παιδείας και της κοινωνικής πρόνοιας με έμφαση στην εκμάθηση της σερβικής γλώσσας, καθώς θεωρείται αναγκαίο να συνεχίσουν οι σερβικοί δήμοι να εντάσσονται στο σερβικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η πλευρά του Κοσόβου επιμένει ότι η Ένωση αυτή δεν μπορεί να έχει εκτελεστική εξουσία και θα πρέπει να είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα του Κοσόβου.

Οι Αλβανοί του Κοσόβου φοβούνται ότι η παραχώρηση εκτελεστικών εξουσιών σε μια σερβική Ένωση των Δήμων θα κάνει το Κόσοβο να ομοιάζει με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία δεν έχει κατορθώσει την ενότητά της ως χώρα, αλλά είναι διηρημένη μεταξύ των συστατικών μερών της με εθνοτικά κριτήρια (Κροάτες, Μουσουλμάνοι και Σέρβοι). Για τους Αλβανοκοσοβάρους η ύπαρξη θεσμών στην εκπαίδευση, την υγεία κ.ά., που θα ακολουθούν το σερβικό σύστημα, σημαίνει μία αποσάθρωση και «βοσνιοποίηση» του Κοσόβου. Οι Σέρβοι, όμως, εκτός των άλλων, φοβούνται ότι η αναίρεση των υπαρχόντων θεσμών σημαίνει ότι σημαντικό μέρος του σερβικού πληθυσμού θα απωλέσει την εργασία του, καθώς θα αντικατασταθεί από Αλβανούς στις εν λόγω υπηρεσίες.

Κατά την τελευταία συζήτηση σχετικά με την Ένωση των Σερβικών Δήμων στο Βόρειο Κόσοβο, η οποία διεξήχθη στις Βρυξέλλες στις 16 Νοεμβρίου, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης του Κοσόβου Μπέσνικ Μπισλίμι δήλωσε ότι η πλευρά του είναι έτοιμη να υπογράψει το σχέδιο για την Ένωση των Σερβικών Δήμων στον δρόμο για την κανονικοποίηση των σχέσεων με τη Σερβία. Ο Σέρβος διευθυντής του Γραφείου για το Κόσοβο Πέταρ Πέτκοβιτς τόνισε ότι το σχέδιο πρέπει να συνάδει με τις συμφωνίες του 2013 και 2015 και δέχθηκε ότι το Βελιγράδι είναι έτοιμο να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα. Ένα περαιτέρω ζήτημα είναι αν στις προσεχείς σερβικές κοινοβουλευτικές εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου θα συμμετάσχει το βόρειο Κόσοβο, όπως συνέβαινε στην περίοδο από το 2012 έως το 2020, με τον Πέταρ Πέτκοβιτς να αποκλείει την πιθανότητα να υπάρξει μια παρόμοια συμμετοχή, καθώς δεν συνάδει με την παρούσα κατάσταση των συνομιλιών με το Κόσοβο, το οποίο θεωρεί ότι χρειάζεται ειδική διακυβερνητική συμφωνία, η οποία αυτή τη στιγμή δεν υφίσταται. Κατά τον Άλμπιν Κούρτι, μια παρόμοια συμφωνία πρέπει να ζητηθεί από τη Σερβία στη βάση της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Ο Πέτκοβιτς χαρακτήρισε το ότι αδυνατούν να ψηφίσουν οι Σέρβοι του βορείου Κοσόβου ως μια παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, δεν έχει καταστεί δυνατό στους Σέρβους του Βορείου Κοσόβου να ψηφίζουν, καθώς μια οποιαδήποτε συμφωνία θα σήμαινε αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.

Ξαναγράψιμο της Ιστορίας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Ένα ακόμη θέμα που προκαλεί προβληματισμό είναι ότι το μνημείο για τους Σέρβους στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε θέση και στην τοποθεσία του σχεδιάστηκε μνημείο για τους στρατιώτες της νατοϊκής K-FOR που έπεσαν κατά το καθήκον. Το γεγονός αυτό προβλημάτισε το σερβικό κοινό ως προσπάθεια ξαναγραψίματος της Ιστορίας, ιδιαίτερα καθώς κατά τον πρόσφατο εορτασμό της Ανακωχής του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου την 11η Νοεμβρίου διαπιστώθηκε ότι το μνημείο για τους Σέρβους πεσόντες είχε αφαιρεθεί.

Η εν λόγω αφαίρεση επιβεβαιώθηκε από την επισκοπή Ράσκας και Πριζρένης, η οποία εξέφρασε επίσης φόβους για επανερμηνεία της Ιστορίας σε βάρος της συμβολής της Σερβίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της σχετικής σερβο-γαλλικής φιλίας. Η γαλλική και η γερμανική πρεσβεία παραδέχτηκαν ότι το μνημείο είχε μετακινηθεί και ότι ο εορτασμός του τέλους του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε θεωρηθεί ως «αμφιλεγόμενος» σε μέρος των μέσων ενημέρωσης του Κοσόβου. Υπενθυμίζεται ότι το Κόσοβο είχε ενταχθεί στο βασίλειο των Σέρβων το 1913 και μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ανήκε στο Βασίλειο των Σέρβων, των Κροατών και των Σλοβένων, ενώ προηγουμένως ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η έντονη σερβική αγανάκτηση για αυτήν την υποβάθμιση της σερβο-γαλλικής συμμαχίας, η οποία είχε υπάρξει αποφασιστική κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε τη γαλλική πρεσβεία στο να εγγυηθεί ότι θα φροντίσει να τιμηθούν δεόντως όλοι οι νεκροί των πολέμων, με την έμφαση του ανακοινωθέντος, ωστόσο, να βρίσκεται στους 18 Γάλλους στρατιώτες, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους, ενώ υπηρετούσαν στη νατοϊκή K-FOR. Για τους Σέρβους αυτή η υποβάθμιση του ρόλου της Σερβίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα, δεδομένου μάλιστα ότι οι πληγές στην περιοχή είναι ακόμη ανοικτές.