Η δεξιά μισεί τη σύγχρονη τέχνη. Παραδόξως, το μίσος της δεξιάς έχει συμβάλλει τα μάλα στη διάδοσή της.
Η εκστρατεία των Ναζί κατά της «εκφυλισμένης τέχνης» για παράδειγμα, γέμισε τα μουσεία των ΗΠΑ με φυγαδευμένα κυβιστικά και σουρεαλιστικά αριστουργήματα. Λίγες δεκαετίες αργότερα, το 1989, η συμπερίληψη σε γκαλερί της Νέας Υόρκης της φωτογραφίας Piss Christ του Καθολικού Χριστιανού Αντρές Σεράνο, που απεικονίζει τον Εσταυρωμένο βουτηγμένο σε δοχείο γεμάτο με τα ούρα του καλλιτέχνη, προκάλεσε πολιτικό σκάνδαλο και κρατικές περικοπές χρηματοδότησης, υπό την πίεση των Ρεπουμπλικανών. Η φήμη του Σεράνο εκτοξεύτηκε, ενώ αυτός περιλήφθηκε ανάμεσα στους προσκεκλημένους του Πάπα μόλις τον περασμένο Ιούνιο στον εορτασμό των πενήντα χρόνων της συλλογής σύγχρονης τέχνης του Βατικανού. Η «βέβηλη» τέχνη ήταν στο επίκεντρο της αμερικανικής δεξιάς υστερίας και το 1999, όταν ο Ρούντι Τζουλιάνι ζήτησε, αλλά δεν πέτυχε, την απόσυρση του «Η Αγία Παρθένος Μαρία» από έκθεση στη Νέα Υόρκη. Ο νιγηριανής καταγωγής Βρετανός Κρις Οφίλι είχε απεικονίσει μια μαύρη Παναγία δίπλα σε περιττώματα ελέφαντα και φωτογραφικά αποκόμματα αιδοίων. Ο πίνακας, αξίας εκατομμυρίων πλέον, βρίσκεται στην μόνιμη συλλογή του MoMA.
Στα δικά μας, όμως. Πολλοί ίσως θυμούνται το μένος του Μιλτιάδη Έβερτ για το έργο του Βέλγου Τιερί ντε Κορντιέ που εκτέθηκε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα το 2003. Ο πίνακας απεικόνιζε έναν σταυρό που στάζει και στην άκρη του κάδρου, ένα πέος. Η αποκαθήλωση του έργου με εντολή του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου κρίθηκε τελικά παράνομη από τον Συνήγορο του Πολίτη την επόμενη χρονιά, όταν σχέδια του Κορντιέ εντάχθηκαν στην μόνιμη συλλογή του Κέντρου Πομπιντού.
Εν τω μεταξύ, η εντολή του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη να αφαιρεθεί από έκθεση στο ελληνικό προξενείο της Νέας Υόρκης το «Neighborhood Guilt» (= Η Ενοχή της Γειτονιάς) της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ έχει ήδη ως αποτέλεσμα να γίνει viral η φωτογραφία του έργου στο διαδίκτυο μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο. Η σύνθεση της Λαλέ αποτελείται από ροζ και λευκά σεντόνια γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, ραμμένα στο σχήμα της ελληνικής σημαίας. Τα χρώματα όμως συνιστούν «διακωμώδηση του εθνικού μας συμβόλου» σύμφωνα με τον επικεφαλής της «Νίκης» Δημήτρη Νατσιό, που έσπρωξε πρώτος το θέμα στη Βουλή. Η σημαία, πρόσθεσε, «αλλάζει χρώμα, μόνον όταν βαφτεί κόκκινη από το αίμα των αγώνων του λαού μας». Αυτός εικάζω θα είναι και ο λόγος που ο Νατσιός δεν έχει ζητήσει ακόμα απόσυρση της ματωμένης σημαίας του Πολυτεχνείου από την ετήσια πορεία μνήμης.
Ο ηθικός πανικός της δεξιάς είναι βέβαια κωμικός και η καταδίκη της λογοκρισίας δεδομένη. Αυτό όμως δεν καθιστά αυτομάτως την τέχνη που ενοχλεί ούτε βέβηλη, ούτε ανατρεπτική. Ο Σεράνο έχει πει για τον «κατουρημένο» Χριστό του: «Εάν σας ενοχλεί, ίσως είναι καλό να σκεφτείτε τι συνέβη πάνω στον Σταυρό». Προσωπικά δεν είμαι σίγουρη τι θέλει να σκεφτούμε η Λαλέ. Η Ελλάδα είναι βουτηγμένη στο αίμα τόσο παλιών αγώνων, όσο και παρόντων κρατικών εγκλημάτων – κατά επιβατών τρένων, γυναικών και αντρών κρατουμένων, πνιγμένων προσφύγων και Ρομά εφήβων από σφαίρες της αστυνομίας. Μήπως η Λαλέ θέλει να πει πως ειδικά για την έμφυλη ατομική βία είναι ένοχη η (εθνική μας;) «γειτονιά» – εμείς όλοι δηλαδή, το ίδιο με την εξουσία που σκοτώνει μαζικά και λογοκρίνει επιλεκτικά;
Η περιγραφή του Προξενείου για την έκθεση κάνει επίσης αναφορά σε αίμα. Εκεί διαβάζουμε πως τα σεντόνια που δώρισαν στην καλλιτέχνιδα γυναίκες που «ζουν ακόμα» στην Ελλάδα, «απορροφούν το αίμα τους». Σε αυτά «όλες έχουν ξαπλώσει απελπισμένες και φοβισμένες […] Η πλειονότητα των θυμάτων γυναικοκτονίας, δολοφονούνται στα σπίτια τους και στα κρεβάτια τους. Η ζωή τους τελειώνει στο κρεβάτι που στρώνουν κάθε πρωί».
Παρά τον έντονο συναισθηματισμό της δήλωσης όμως, τα σεντόνια του έργου της είναι καθαρά και προσεκτικά ραμμένα. Η σημαία της Λαλέ δε διαταράσσει τη γραμμικότητα του συμβόλου, όπως έκανε το πρόσφατο ευρηματικό έργο της ομάδας Beetroot Design για το ατύχημα στα Τέμπη. Αν και οι φωτογραφίες σίγουρα θα αδικούν την αμεσότητα του πρωτότυπου και θα αλλοιώνουν την χρωματική του παλέτα, από αυτό που βλέπω απουσιάζει η απελπισία και ο φόβος, πόσο μάλλον μια απεικόνιση της σωματικής βίας. Αυτά ίσως υπάρχουν στην πρόθεση της καλλιτέχνιδας και στη διαλεκτική πλαισίωση του έργου, όχι όμως στην φυσική του υπόσταση. Χωρίς βία, παραβίαση και τη συγγενή τους αίσθηση του βέβηλου, η καταδίκη της Λαλέ για συλλογική ενοχή δεν δείχνει όμως πέρα από την εικόνα, παρά μόνο πλέον προς τις συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες της εξουσίας.
