Με μία σειρά από κοινωνικά μέτρα, που στόχο έχουν να αμβλύνουν τις συνέπειες του πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης και τα όσα συνεπάγεται για τις οικονομίες της Ευρώπης η σύρραξη στην Ουκρανία (κι όλα τα απρόβλεπτα από την κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή) έκλεισε το 2023 η νέα κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ στην Ισπανία. Με τον τρόπο αυτό ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός θέλει να κρατήσει σταθερή την υποστήριξη των κομμάτων που συνθέτουν το νέο πολυεδρικό του σχήμα και να δείξει πως η κυβέρνησή του έχει ακλόνητες βάσεις, που θα ενισχυθούν κι από τον κοινωνικό προσανατολισμό της.
Το υπουργικό συμβούλιο, με επικεφαλής τις τέσσερις αντιπροέδρους επί των Οικονομικών, Μαρία Χεσόυς Μοντέρο, Τερέσα Ριβέρα, Νάδια Καλβίνιο και Γιολάνδα Ντίαθ, εξέταζε μέχρι την ύστατη στιγμή τα μέτρα που αντέχει να επωμισθεί ο κρατικός προϋπολογισμός και οι αναγκαίοι περιορισμοί από τις Βρυξέλλες, και κλήθηκε να εγκρίνει τη νέα δέσμη από τα μέτρα της «κοινωνικής ασπίδας». Η εφαρμογή της και κυρίως η επιτυχία της δε, θα αποδειχθεί και πολιτικά κρίσιμη για τη μακροημέρευση της κυβέρνησης του Σοσιαλιστή ηγέτη.
Όσο παραμένει ανοικτή η διαμάχη για την παροχή αμνηστίας στους Καταλανούς ηγέτες ο Σάντσεθ ποντάρει στην απόδοση των κοινωνικών μέτρων για να γείρει υπέρ του την πλάστιγγα της δημοφιλίας. Άλλωστε όπως δείχνουν όλες οι στατιστικές προηγούμενα κοινωνικά μέτρα, όπως η εργασιακή μεταρρύθμιση και η αύξηση του κατώτατου μισθού, βοήθησαν υπέρμετρα για να μετριασθεί ο αντίκτυπος του πληθωρισμού στα ευάλωτα και μεσαία στρώματα.
Προς το παρόν η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί πως θα παραμείνει ενεργή έως τις 30 Ιουνίου η μείωση στον ΦΠΑ στα τρόφιμα. Έτσι οι καταναλωτές θα εξακολουθούν να αγοράζουν με μηδενικό συντελεστή τρόφιμα όπως το ψωμί, τα αυγά, τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ το λάδι και τα ζυμαρικά θα συνεχίσουν να τιμολογούνται με μειωμένο ΦΠΑ έως και 5%. Άλλα τρόφιμα όμως, όπως το κρέας ή το ψάρι θα εξακολουθήσουν να εξαιρούνται από αυτή τη μείωση, παρά την επιμονή ορισμένων επαγγελματικών οργανώσεων.
Παράλληλα, στη συμφωνία που ανακοίνωσε με το βασκικό EH Bildu η κυβέρνηση ανακοίνωσε την απαγόρευση εξώσεων για ευάλωτα άτομα έως το 2025 και επίσης την απαγόρευση διακοπής παροχών σε ηλεκτρικό, νερό και φυσικό αέριο. Παράλληλα αποφάσισε να επεκταθεί η ευεργετική τιμολόγηση των δημοτικών καυστήρων θέρμανσης. Παράλληλα, εξετάζεται η πρόταση του κυβερνητικού συμμάχου του Σάντσεθ, του αριστερού Sumar, να συνεχισθούν οι εκπτώσεις στο κοινωνικό τιμολόγιο και να απαγορευθούν οι απολύσεις λόγω ενεργειακής κρίσης σε εταιρείες που έχουν λάβει κρατική ενίσχυση για να την αντιμετωπίσουν.
Η ισπανική κυβέρνηση δρομολογεί ακόμη αύξηση του ορίου ελάφρυνσης των οικογενειών με στεγαστικό δάνειο και να μπορέσουν 100.000 νοικοκυριά με εισόδημα έως 37.800 ευρώ να ευεργετηθούν από την ρύθμιση. Επίσης διατηρείται και η αναστολή καταβολής όλων των προμηθειών για την περίπτωση μετατροπής από στεγαστικά δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο σε σταθερό. Με την πρωτοτυπία αυτή τη φορά ότι θα περιλαμβάνεται και η μετατροπή από κυμαινόμενο σε μικτού τύπου επιτόκιο. Κυρίως, εκείνο που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους νέους που βρίσκονται σε αναζήτηση στέγης, η κυβέρνηση Σάντσεθ προτίθεται να ανακοινώσει την αύξηση του μπόνους των 250 ευρώ για το ενοίκιο.
Ένα από τα κοινωνικά μέτρα που απετέλεσαν το σημείο τριβής ανάμεσα στους δύο κύριους εταίρους, τους Σοσιαλιστές και το Sumar, ήταν το εάν θα διατηρηθεί η δωρεάν μετακίνηση στα δημόσια μέσα μεταφοράς. Ο Σοσιαλιστές ήθελαν το μέτρο να ισχύσει μόνο για τους νέους και τους ανέργους, όμως το Sumar επέμενε και πέτυχε να διατηρηθούν οι επιδοτήσεις στο εισιτήριο και τις κάρτες απεριορίστων διαδρομών σε όλους τους πολίτες. Έτσι στο σχέδιο του προϋπολογισμού που εστάλη στις Βρυξέλλες, περιλαμβάνονται 760 εκατ. ευρώ για την επιδότηση των αστικών μεταφορών και των τοπικών κοινοτήτων και δήμων ώστε να επιδοτήσουν το εισιτήριο για τους τακτικούς χρήστες., τουλάχιστον για το προσεχές 6μηνο.Έτσι διατηρείται η δωρεάν μετακίνηση για όλους τους πολίτες που μετακινούνται τακτικά με τα κρατικά μέσα μεταφοράς και τα προαστιακά τραίνα και θα διατηρηθεί η επιδότηση κατά 30% στις περιφερειακές κυβερνήσεις για να μειώσουν έως και 50% τα τοπικά εισιτήρια.
Εκείνο όμως το μέτρο, που έκανε τη διαφορά σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη και αποτελεί τη μεγάλη επιτυχία των σοσιαλιστικών κυβερνήσεων στην Πορτογαλία και την Ισπανία, η «Ιβηρική εξαίρεση» στη μείωση του ΦΠΑ στο ρεύμα, τα νέα δεν είναι πολύ ευχάριστα για τους καταναλωτές. Και στις δύο χώρες, και στην Πορτογαλία, αλλά και στην Ισπανία, η μείωση αυτή αναμένεται να μην παραμείνει στα ίδια χαμηλά επίπεδα. Πλέον το ΦΠΑ στην ενέργεια δεν θα είναι στο χαμηλό 5%, αλλά και πάλι η αύξησή του στο 10% παραμένει χαμηλότερη από το προηγούμενο 21%, αποφεύγοντας μία θεαματική (και καταστροφική για πολλά νοικοκυριά) αύξηση των λογαριασμών ρεύματος. Το 10% για το φως θα διατηρηθεί όλο το 2024, ενώ για το φυσικό αέριο μετά το πρώτο τρίμηνο το 10% θα επανέλθει στο 21% του πριν το 2022 καθεστώτος. Αντίθετα, θα αποκατασταθούν σε τρία στάδια ο Ειδικός Φόρος και ο Φόρος Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας. Ταυτόχρονα σταθερή θα διατηρηθεί η τιμή στις φιάλες βουτανίου.
Επίσης εκείνο το μέτρο που θα εξαιρεθεί από την «κοινωνική ασπίδα» είναι οι επιδοτήσεις για καύσιμα σε διάφορους τομείς, όπως οι αγρότες και οι μεταφορές, που μαζί με την «Ιβηρική εξαίρεση» στο ρεύμα, βοήθησαν ώστε να μειωθούν ή να παραμείνουν σε σταθερή βάση πολλές τιμές. Βραχυπρόθεσμα το μέτρο δεν πρόκειται να επιφέρει αυξήσεις, καθώς η ισχύς του θα ξεκινήσει από τον Φεβρουάριο, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει σε περίπτωση που τα καύσιμα αρχίσουν πάλι να παίρνουν (λόγω Μέσης Ανατολής) ξανά την ανιούσα.
Εκείνο που απετέλεσε έντονη πηγή για έντονη αντιπαράθεση στους κόλπους της κυβέρνησης ήταν τι θα γίνει με τους προσωρινούς φόρους στις τράπεζες και τις εταιρείες ενέργειας για τα εξωφρενικά υπερκέρδη που η αύξηση της τιμής της ενέργειας και των επιτοκίων δανεισμού τους συσσώρευσαν. Η μεν σοσιαλιστική πτέρυγα προσανατολιζόταν σε μείωσή τους και στην προσέγγιση με τις μεγάλες επιχειρήσεις -έως και στήριξή τους, όπως υποστήριζε και το συμμαχικό εθνικιστικό βασκικό κόμμα PNV-, όμως το Sumar εξακολουθούσε να απαιτεί να τηρείται η εμβληματική κυβερνητική συμφωνία των δύο εταίρων. Τελικά, βρέθηκε μία σολομώντεια λύση, με τους ειδικούς δασμούς στα υπερκέρδη να παραμένουν εν ισχύ, αλλά δίνεται η δυνατότητα στις βασκικές περιοχές να καθορίζουν ειδικό καθεστώς φόρων ή ελαφρύνσεων, ώστε να δίνονται κίνητρα στις εταιρείες του τομέα για επενδύσεις. Μάλιστα η κυβέρνηση υποστηρίζει μετ’ επιτάσεως πως οι δασμοί στα υπερκέρδη θα αποτελέσουν ένα μόνιμο μέτρο. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί η ανακοινωθείσα κατάργηση των προμηθειών για την ανάληψη μετρητών από τα ταμεία των τραπεζών για ηλικιωμένους και πρόσωπα με αναπηρίες.
Αυτή είναι η όγδοη δέσμη μέτρων που προωθείται από τις κυβερνήσεις Σάντσεθ σε λιγότερο από δύο χρόνια. Μέχρι στιγμής έχουν δρομολογηθεί πόροι ύψους 47 δισ. ευρώ. Το νέο πακέτο αναμένεται να εγκριθεί μέσα στους επόμενους έξι μήνες, επομένως τα περισσότερα από τα συμφωνηθέντα μέτρα θα ισχύουν έως τις 30 Ιουνίου.
Ο Σάντσεθ γνωρίζει πως η κοινωνική πολιτική του είναι ίσως το μόνο χαρτί που μπορεί να αποτρέψει κλυδωνισμούς στο κυβερνητικό του έργο εξαιτίας της αύξουσας αντίδρασής του για τις συμφωνίες με την Καταλονία και τις Αυτονομίες. Οι κινητοποιήσεις της δεξιάς και της ακροδεξιάς στους δρόμους, ο ανοικτός πόλεμος με τη Δικαιοσύνη για την αμνηστία, αλλά και η πρόσφατη ομιλία του βασιλιά Φελίπε υπέρ της ενότητας της Ισπανίας στο Χριστουγεννιάτικο διάγγελμά του συνιστούν ένα διαρκή φαγοκύτη για την κυβερνητική σταθερότητα. Άρα, μια δέσμη μέτρων με κοινωνικό αντίκτυπο, που μάλιστα σύμφωνα με την Τράπεζα της Ισπανίας εάν συνεχίζονταν αυτά που ίσχυσαν το 2023 θα έριχναν στο 2,3 % τον πληθωρισμό το ερχόμενο έτος, αποτελεί έναν μονόδρομο για να ανατραπεί το αρνητικό πολιτικό κλίμα στα πρώτα βήματα της πολυκομματικής κυβέρνησης, που ακόμη πρέπει να πείσει για την αποτελεσματικότητά της.
