Για πολλούς, το γεγονός ότι μια εξουσιοδότηση μπορεί σήμερα να πραγματοποιηθεί μέσω του gov.gr και δεν χρειάζεται να στηθούμε σε μια «ατελείωτη» ουρά στο ΚΕΠ της γειτονιάς, μοιάζει με την εκπλήρωση την ίδια της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Στην Ελλάδα, ίσως και να είναι έτσι. Αυτό δεν σημαίνει επ’ ουδένι όμως ότι το gov.gr και το δωρεάν wifi που αρχίζουν να παρέχουν ολοένα και περισσότεροι δήμοι στη χώρα μας, συνδέονται με τη μεγάλη πρόκληση με την οποία είναι αντιμέτωπα σήμερα όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και η οποία δεν είναι άλλη από τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
H έκθεση «Ελλάδα & Ψηφιακός Μετασχηματισμός |Η ευκαιρία του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» που δημοσίευσε πρόσφατα η ερευνητική κοπερατίβα ‘ThinkBee|a cooperative for progressive policies’ -την έρευνα υπογράφει ο ειδικός στην Πολιτική για την Καινοτομία, Κωνσταντίνος Νικολόπουλος- έχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα να προσφέρει για τη θέση της Ελλάδας απέναντι στην ταχέως αναδυόμενη «Βιομηχανία 4.0».
Πρόκειται για μία σημαντική προτεραιότητα η οποία απουσιάζει τόσο από τη δημόσια πολιτική όσο και από τον δημόσιο διάλογο, μέσα από προτάσεις και παρεμβάσεις αναφορικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό Κράτους και επιχειρήσεων.
Παρουσιάζοντας τις προσπάθειες άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως και τις διεθνείς τάσεις στο πεδίο, η έκθεση επισημαίνει τα όρια και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν δημόσιος και ιδιωτικός τομέας σε αυτή τη συγκυρία, αλλά και τις παρεμβάσεις εκείνες που είναι δυνατόν να προσφέρουν αναπτυξιακή προοπτική.
Απροετοίμαστη και χωρίς εθνική πολιτική η Ελλάδα
Αν γυρίσουμε λίγο το βλέμμα προς τα πίσω, θα διαπιστώσουμε πως στη χώρα μας προσπάθειες μετάβασης σε μια ψηφιακή εποχή υπήρξαν πολλές εδώ και δεκαετίες. Η πιο πρωτοπόρα από όλες ήταν η «μηχανογράφηση» του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας τη δεκαετία του 1970. Τα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας γνωρίσαμε στην Ελλάδα το taxis, μια πρωτοπόρα εφαρμογή διαδυκτιακού ελέγχου του κράτους. Το 2020 ήρθε και το Gov.gr το οποίο για τα δεδομένα της Ελλάδας, ήταν πραγματικά μία τομή.
Άλλωστε, κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου Covid-19, οι ανέπαφες συναλλαγές θεωρήθηκαν -και έγιναν- οι πλέον ασφαλείς για τη δημόσια υγεία.
Παράλληλα, οι ψηφιακές τεχνολογίες θεωρήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως εργαλείο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στις κρίσεις, γι’ αυτό και στον Κανονισμό 2021/2418 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη θέσπιση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) καταλαμβάνουν κεντρικό ρόλο μετά την προτεραιότητα της «πράσινης μετάβασης».
Ένας από τους στόχους του εν λόγω μηχανισμού, είναι και η αναβάθμιση των ψηφιακών επιδόσεων της Ε.Ε., επιδόσεις που καταγράφονται κάθε χρόνο στον δείκτη Digital Economy and Society Index (DESI).
Ο εν λόγω δείκτης αναλύει τις επιδόσεις κάθε χώρας στους τομείς των ψηφιακών δεξιοτήτων, συνδεσιμότητας, ψηφιακών εφαρμογών των επιχειρήσεων και ψηφιακών εφαρμογών στο Δημόσιο. Σε όλους δηλαδή τους τομείς όπου ο ΜΑΑ δίνει την δυνατότητα βελτίωσης. Επιπλέον, ο δείκτης DESI κατατάσσει τα κράτη μέλη ανάλογα με το επίπεδο ψηφιοποίησής τους και αναλύει τη σχετική πρόοδό τους κατά την τελευταία πενταετία, λαμβάνοντας υπόψη το σημείο εκκίνησής τους.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αφιερώνουν κατά μέσο όρο το 26% των διαθέσιμων από τον ΜΜΑ πόρων για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει το όριο στο 20%.
Ορισμένα πιο διορατικά κράτη που έχουν τη βούληση και τη δυνατότητα όπως η Γερμανία, η Αυστρία, το Λουξεμβούργο και η Λιθουανία αφιερώνουν περισσότερο από 30% των διαθέσιμων πόρων.
Τα δεδομένα του δείκτη DESI για την Ελλάδα είναι απογοητευτικά καθώς κατατάσσει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια σταθερά στις τρεις τελευταίες θέσεις. Από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ψηφιακή επίδοση της Ελλάδας παρατηρείται διαχρονικά χαμηλή συνδεσιμότητα όσον αφορά στην κάλυψη των δικτύων πολύ υψηλής χωρητικότητας (VHCN) και 5G αλλά και χαμηλή (μόνο 9%) διείσδυση σταθερών ευρυζωνικών επικοινωνιών ταχύτητας τουλάχιστον 100 Mbps.
Επίσης σημειώνεται χαμηλή ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στις επιχειρηματικές δραστηριότητες καθώς μόνο το 39% των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων παρουσιάζουν τουλάχιστον βασικό επίπεδο ψηφιακής έντασης έναντι 55% που είναι ο μέσος όρος της Ε.Ε..
Την ίδια στιγμή παρατηρούνται και σημαντικές ελλείψεις πολιτικής όπως η απουσία Εθνικής Στρατηγικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της βιομηχανίας, καθώς και για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ).
Γιατί όμως η Ελλάδα είναι ουραγός στο ζήτημα της συνδεσιμότητας
Όπως εξηγεί στο «Κοσμοδρόμιο» ο Κωνσταντίνος Νικολόπουλος η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά 27η στους 28 της Ε.Ε. στο ζήτημα της συνδεσιμότητας για δυο κυρίως λόγους. «Ο πρώτος είναι ο γεωφυσικός. Η Ελλάδα είναι χώρα με μεγάλες ορεινές εκτάσεις και πάρα πολλά νησιά. Αμφότερα αυτά τα γεωμορφολογικά στοιχεία που δεν απαντώνται σε καμία άλλη χώρα της ΕΕ δυσχεραίνουν την επένδυση σε δίκτυα επικοινωνιών. Δεν είναι τυχαίο πως οι χώρες της ΕΕ που κατατάσσονται συνήθως πρώτες, όπως η Ολλανδία, η Δανία, το Βέλγιο, η Μάλτα, είναι μικρές, ενιαίες και επίπεδες. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί την σταθερότητα στις τελευταίες θέσεις. Η πολύ αργή σύνδεση οφείλεται και στην ποιότητα του δικτύου. Μέχρι πριν λίγα χρόνια όλες οι περιοχές στην Ελλάδα είχαν δίκτυα από χαλκό, ενώ μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να αποκτούν δίκτυα από οπτικές ίνες.
Ο συνδυασμός πολύ χαμηλών ταχυτήτων διαδικτύου (12-30 Mbps όταν ο Μέσος όρος στην Ε.Ε είναι 100-200 Mbps) και πολύ υψηλών τιμών σύνδεσης (37.97€ όταν ο Μέσος όρος στην ΕΕ είναι 23.10€) , σε σύγκριση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν πως οι πάροχοι έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν κακή ποιότητα σε υψηλές τιμές και έτσι δεν έχουν κανένα κίνητρο για επενδύσεις. Αυτή η τακτική φανερώνει συνήθως μια εναρμονισμένη πρακτική (καρτέλ). Είναι χαρακτηριστικό πως στο πιο σύνηθες καταναλωτικό πακέτο, 20 GB mobile data με 100 κλήσεις το μήνα, η τιμή στην Ελλάδα είναι 52.72€ ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 24.15€.»
Η μεγάλη πρόκληση του Ταμείου Ανάκαμψης
Κομβικό ζήτημα στην όλη συζήτηση είναι σύμφωνα με τον κ. Νικολόπουλο το γεγονός πως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προσφέρει αυτή τη στιγμή σε κρατικές ενισχύσεις ένα τεράστιο ποσό (σχεδόν 32 δις) το οποίο αν δεν αξιοποιηθεί με ορθολογικά και επιστημονικά κριτήρια θα οδηγήσει σε μια ακόμα κατασπαταληση πολύτιμων πόρων και μια ακόμα χαμένη με όρους παραγωγής γενιά.
Σημειώνεται πως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με βασικούς πυλώνες την πράσινη και τη ψηφιακή μετάβαση, τη γνωστή πλέον «διπλή μετάβαση», σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε ως εργαλείο στήριξης στις κοινωνίες που δοκιμάστηκαν τόσο λόγω της επιβράδυνσης των εργασιών κατά την περίοδο της πανδημίας του covid-19, αλλά και ως απάντηση στις ολοένα επιδεινούμενες περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Σύμφωνα με τον κ. Νικολόπουλο, η εγχώρια μέχρι στιγμής εμπειρία από τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του σχεδίου «Ελλάδα 2.0» δείχνει πως υπάρχει μεν μεγάλο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των πόρων, οι επενδύσεις όμως δεν στρέφονται μεσομακροπρόθεσμα σε ένα βιώσιμο ψηφιακό μέλλον, αλλά κυρίως μετατρέπονται σε βραχέος ορίζοντα ενισχύσεις ώστε να καλυφθούν κενά της παρελθούσας και παρούσας υστέρησης της ελληνικής οικονομίας.
«Όσον αφορά στα έργα που έχει σχεδιάσει η Ελλάδα με στόχο να υποβάλλει στον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πρόκειται για μια ακόμα χαμένη ευκαιρία» λέει ο ίδιος και προσθέτει: «Το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων (57%) απορροφάται από εταιρίες λογισμικού χαμηλής εξειδίκευσης το οποίο πωλούν στο κράτος και εκείνο με τη σειρά του προσφέρει στους πολίτες ψηφιακές υπηρεσίες. Οι περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες είναι άχρηστες γιατί βασίζονται σε διαδικασίες ταυτοποίησης μητρώων που θα μπορούσαν απλά να έχουν καταργηθεί αφού όλα πλέον τα μητρώα του κράτους μπορούν να αλληλεπιδρούν στο ψηφιακό νέφος. Οι επενδύσεις που θα είχαν νόημα, όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων περιορίζονται στο ευτελές ποσό των 350 εκατομμυρίων και ακόμα και αυτά τα ποσά δικαιολογούν δαπάνες ψηφιακού μάρκετινγκ, ιστοσελίδων και στην καλύτερη περίπτωση λογισμικού διαχείρισης αποθήκης».
Όπως συνεχίζει να εξηγεί ο ίδιος: «Την ίδια στιγμή απουσιάζει πλήρως ο πραγματικός ψηφιακός μετασχηματισμός που είναι η εισαγωγή τεχνολογιών αιχμής: ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, εικονική/επαυξημένη πραγματικότητα, διαδίκτυο των πραγμάτων στην παραγωγική διαδικασία, αφήνοντας τον κόσμο της παραγωγής στο περιθώριο της τεχνολογικής επανάστασης που συντελείται».
Η γραφειοκρατία στο διηνεκές και το διακύβευμα τώρα
Πίσω, στο καυτό ερώτημα του γιατί η Ελλάδα έχει μείνει τόσο πίσω στον ψηφιακό μετασχηματισμό, o κ. Νικολόπουλος απαντά: «Θα μπορούσαμε να μιλάμε για ψηφιακό μετασχηματισμό αν οι νέες τεχνολογίες αντικαθιστούσαν παραδοσιακές και πλέον άχρηστες διαδικασίες όπως το πρωτόκολλο ή η ταυτοπροσωπία, ή οι βεβαιώσεις οι οποίες ακόμα και σήμερα απασχολούν χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους και αντί για αυτές τις διαδικασίες είχαν διοχετευθεί σε παραγωγικά καθήκοντα όπως ο έλεγχος της αγοράς, ο σχεδιασμός δημοσίων έργων και νομοθετικών πρωτοβουλιών ακόμα και η κάλυψη των κενών στη δημόσια εκπαίδευση. Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι η ψηφιοποίηση της υπάρχουσας γραφειοκρατίας μέσα από χιλιάδες μικρές συμβάσεις και απευθείας αναθέσεις».
Και ενώ την ίδια στιγμή είναι αλήθεια πως και άλλες χώρες προσπαθούν να καλύψουν δικά τους κενά μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας τα δικά τους κενά δεν σχετίζονται με «βασικές» ανάγκες. «Καμία από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν διαφήμισε ποτέ ως κάλυψη ανάγκης την συγκέντρωση υπαρχόντων υπερσυνδέσμων (links) σε μία ιστοσελίδα (το περίφημο gov.gr) ως μεταρρύθμιση του Κράτους» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Νικολόπουλος.
Και ποιο είναι το πραγματικό διακύβευμα αυτή τη στιγμή για την υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού αλλά και πως μπορεί αυτός να γίνει πράξη; Όπως απαντά ο κ. Νικολόπουλος: «Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων προϋποθέτει καταρχάς τον επανασχεδιασμό των αναγκών τους και κατά δεύτερον την αναβάθμιση των ικανοτήτων του προσωπικού τους. Και τις δυο αυτές προϋποθέσεις μπορεί να τις καλύψει μόνο η τρέχουσα παραγωγική γενιά Ελλήνων (30-45 ετών) που τυγχάνει να είναι η πλέον εφοδιασμένη με υψηλή πανεπιστημιακή μόρφωση και είτε υποαπασχολείται (εστίαση, ταξί, βενζινάδικα) είτε αναζητεί εργασία με βάση τα προσόντα της στο εξωτερικό. Επιπλέον, πρέπει να θεωρείται δεδομένο πως οι περισσότερες επιχειρήσεις αν δεν ακολουθήσουν το ψηφιακό άλμα της εποχής, θα αναγκαστούν να κλείσουν».
——–
* Εικόνες και πίνακες από την έκθεση «Ελλάδα & Ψηφιακός Μετασχηματισμός |Η ευκαιρία του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» που δημοσίευσε πρόσφατα η ερευνητική κοπερατίβα ‘ThinkBee|a cooperative for progressive policies’
