Καθώς συνεχίζονται στο Βελιγράδι δυναμικές διαδηλώσεις με σκοπό την ανατροπή της κυβέρνησης του Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που επανεξελέγη τον Δεκέμβριο του 2023, τίθεται το ερώτημα αν βρίσκεται σε εξέλιξη ένα σερβικό Μαϊντάν ή, έστω, μια πρόβα «έγχρωμης επανάστασης» στη Σερβία. Οι διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο Βελιγράδι και στις 16 Ιανουαρίου, είχαν ως θέμα όχι μόνο την αμφισβήτηση των εκλογικών αποτελεσμάτων στις εκλογές της 17ης Δεκεμβρίου 2023, αλλά και το γεγονός ότι η δολοφονία του πρώην ηγέτη της πρωτοβουλίας «Σερβία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη» το 2018 δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί, με αιτιάσεις για έλλειμμα στο κράτος δικαίου. Οι διαδηλώσεις είχαν ως επίκεντρο της διαμαρτυρίας την Εκλογική Επιτροπή, αλλά περιέλαβαν και μία θρησκευτική διάσταση με επίσκεψη στην εκκλησία του αγίου Μάρκου και άναμμα κεριών, κάτι που γενικά δεν είναι ασυνήθιστο σε πολιτικές διαδηλώσεις στη Σερβία. Στη διαδήλωση συμμετείχε η αντιπρόεδρος του κόμματος «Ελευθερία και Δικαιοσύνη» Μαρινίκα Τέπιτς, η οποία μόλις ολοκλήρωσε μια απεργία πείνας 12 ημερών. Αίτημα της διαδήλωσης είναι η παραίτηση της κυβέρνησης Βούτσιτς. Το κόμμα εντάσσεται στον αντιπολιτευόμενο συνασπισμό «Η Σερβία ενάντια στη Βία».
O κίνδυνος οργανωμένης «πειρατείας» της λαϊκής διαμαρτυρίας
Το κύριο ζήτημα που προκύπτει με τον συνασπισμό «Η Σερβία ενάντια στη Βία» είναι ότι προβάλλει φλου και απολίτικα συνθήματα, όπως τη γενική και αόριστη εναντίωση στη βία, αλλά και εργαλειοποιεί θέματα, όπως οι ομαδικές δολοφονίες από νεαρά άτομα εναντίον τυχαίων αγνώστων, που έλαβαν χώρα στη Σερβία τον Μάιο του 2023, προκειμένου να στρέψει τις εύλογες διαδηλώσεις μια πληθώρας πολιτών ετερόκλητων πολιτικών προφίλ, προς μια προειλημμένη συγκεκριμένη φιλοδυτική και νατοϊκή κατεύθυνση. Πρόκειται για μια πειρατεία (high-jacking) θεμιτών λαϊκών διαδηλώσεων προς συγκεκριμένους γεωπολιτικούς σκοπούς που έχουμε δει ως συνταγή και σε άλλες «έγχρωμες επαναστάσεις». Πρόσωπο κλειδί θεωρείται εν προκειμένω ο Πάβλε Γκρμπόβιτς, ο οποίος ηγείται στο φιλελεύθερο Κίνημα των Ελευθέρων Πολιτών (Pokret slobodnih gradjana), που αποτελεί μέρος της Συμμαχίας των Φιλελευθέρων και Δημοκρατικών της Ευρώπης. Ο Γκρμπόβιτς, που έχει λάβει το βραβείο Rising Star της Εταιρείας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών Ευρώπης, παρουσιάζει έντονη αντικυβερνητική δράση τουλάχιστον από το 2020. Τον Ιούνιο του 2021 τον βρίσκουμε να συζητά τις δημοκρατικές διαδικασίες στη Σερβία με τον ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ για τα Δυτικά Βαλκάνια Μάθιου Πάλμερ, ενώ το φθινόπωρο του 2022 έγινε δεκτός στο γερμανικό κοινοβούλιο από τον επικεφαλής του γερμανικού Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος, Κρίστιαν Λίντνερ. Κατά το 75ο Συνέδριο της Φιλελεύθερης Διεθνούς στη Σόφια, ο Γκρμπόβιτς συζήτησε με αντιπροσωπεία του Βρετανικού Κοινοβουλίου για την θέση της Σερβίας στη γεωπολιτική συνθήκη της Ευρώπης και λίγο αργότερα σχηματίστηκε ο συνασπισμός «Η Σερβία ενάντια στη Βία». Βεβαίως, οι «έγχρωμες επαναστάσεις» πλέον πολλές φορές αποτυγχάνουν (λ.χ. σε Λευκορωσία, Καζαχστάν, Κιργισία), καθώς η συνταγή τους είναι πλέον διαγνωσμένη, και η κυβέρνηση Βούτσιτς φαίνεται να έχει έναν στέρεο έλεγχο των κρατικών αρμών, ύστερα από μία δεκαετία στην εξουσία. Ωστόσο, οι συνεχείς διαδηλώσεις στήνουν ένα σκηνικό ασταμάτητης μακροχρόνιας αμφισβήτησης, όπως στο ουκρανικό Μαϊντάν κατά τον χειμώνα του 2013-2014, το οποίο μπορεί να αποβεί επικίνδυνο, κυρίως αν συνδυαστεί με άλυτα γεωπολιτικά προβλήματα και ανοικτά μέτωπα στο Κοσσυφοπέδιο και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Από εκεί προέρχονται και οι κυρίως κίνδυνοι για την κυβέρνηση Βούτσιτς, η οποία επιμένει να ασκεί πολυπολική εξωτερική πολιτική και να αρνείται τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας, που απαιτεί η «συλλογική Δύση», με αποτέλεσμα να φαίνεται πλέον επιθυμητό για την τελευταία μια αντικατάσταση της παρούσας σερβικής κυβέρνησης.
Οι εορτασμοί της επετείου της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας
Ο πρόεδρος της Σερβίας έσπευσε λ.χ. να χαιρετίσει το γεγονός ότι στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας η 32η επέτειος από την ίδρυσή της στις αρχές Ιανουαρίου εορτάστηκε με πλήρη αδιαφορία για τις δυτικές εγκλήσεις ότι η έμφαση αυτή στην αυτοδιάθεση παραβιάζει το Σύνταγμα του σύνολου κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και αυξάνει την εχθροπάθεια. Υπενθυμίζουμε ότι μετά τις συμφωνίες του Ντέιτον το 1995 η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας αποτελεί συστατικό μέρος του σύνολου κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, το οποίο περιλαμβάνει και το συστατικό μέρος των Κροατών και των Μουσουλμάνων. Τον Ιούνιο του 2023 το Κοινοβούλιο της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας πέρασε νόμο που ακυρώνει σχετικές αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου της σύνολης Βοσνίας-Ερζεγοβίνης για το παράνομο των εορτασμών. Στη συνέχεια, όμως, ο νόμος αυτός ακυρώθηκε στο ευρύτερο ομοσπονδιακό επίπεδο της σύνολης Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και το Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ότι η μη εφαρμογή των νόμων του τιμωρείται με φυλάκιση έως και πέντε ετών. Ένα επιπλέον ζήτημα που έχει τεθεί είναι ότι συνιστώσες, όπως η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας δεν δικαιούνται να χρησιμοποιούν την κρατική περιουσία του σύνολου κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. (Παρεμπιπτόντως, παρόμοιες περιπλοκές δείχνουν και το πόσο κακή ιδέα θα ήταν να εφαρμοστούν παρόμοιες λύσεις τύπου Βοσνίας-Ερζεγοβίνης σε θέματα του Ελληνισμού, όπως στην Κύπρο).
Στις αρχές Ιανουαρίου του 2024 η αμερικανική πρεσβεία στο Σαράγεβο έκανε δήλωση με την οποία υπενθύμισε ότι οι εορτασμοί για τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας αποτελούν «εγκληματική πράξη». Από τη συγκρότησή της η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας είχε την έννοια της παραμονής στην τότε σερβοκεντρική Γιουγκοσλαβία, μία φιλοδοξία η οποία δεν τηρήθηκε κατά τις συμφωνίες του Ντέιτον. Για αυτό και ο εορτασμός της επετείου έχει θεωρηθεί ως ενάντιος στο Σύνταγμα της συνολικής Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, γιατί υπονομεύει την ενότητά της και για αυτό έχει καταδικαστεί ο χαρακτήρας της ως εθνικής εορτής τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αναγνώριση βεβαίως του Κοσόβου από τη «συλλογική Δύση» (με λίγες εξαιρέσεις) έχει υπονομεύσει τη συνέπεια παρόμοιων διακηρύξεων, καθώς έχουν δημιουργηθεί δύο μέτρα και δύο σταθμά και έχει ανοίξει έκτοτε ο ασκός του Αιόλου και για τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ενώ λόγω των διπλών κριτηρίων οι Σέρβοι δεν μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια και αξιοπιστία των δυτικών θεσμών.
Σε κάθε περίπτωση, προκάλεσε εντύπωση ότι στους εν λόγω πρόσφατους τριήμερους εορτασμούς για την επέτειο της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, στους οποίους συμμετείχαν τουλάχιστον 3.400 πολίτες, συμπεριλαμβανομένων και ενώσεων βετεράνων του πολέμου, παρευρέθησαν ο πρόεδρος του κοινοβουλίου της Σερβίας Βλάντιμιρ Όρλιτς, αλλά και ο πατριάρχης Σερβίας Πορφύριος, οι οποίοι παρακολούθησαν τον σερβοβόσνιο ηγέτη Μίλοραντ Ντόντικ να διακηρύσσει ότι κανείς δεν θα στερήσει το δικαίωμα των Σέρβων στην ελευθερία και ότι ο διηνεκής στόχος του σερβικού λαού είναι ένα σερβικό κράτος στην περιοχή. Οι εορτασμοί, οι οποίοι ολοκληρώθηκαν με μουσική συναυλία και πυροτεχνήματα, είχαν έναν έντονο φιλορωσικό χαρακτήρα, καθώς μάλιστα συμμετείχαν σε αυτούς, κρατώντας ρωσική σημαία, μέλη του σερβικού παραρτήματος της οργάνωσης μοτοσικλετιστών «Νυχτερινοί Λύκοι», οι οποίοι έχουν ως βάση τους τη Ρωσία. Κατά τους εορτασμούς τιμήθηκε και ο Ούγγρος ηγέτης Βίκτορ Όρμπαν, οπαδός του κυριαρχισμού στην Ανατολική Ευρώπη, για την πολιτική του στήριξη, με το ίδιο βραβείο με το οποίο είχε πέρσι τιμηθεί ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος έχει επισκεφθεί δύο φορές τη Ρωσία από την έναρξη της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στην Ουκρανία το 2022, έχει εξάρει το ότι η Ρωσία σέβεται τις δημοκρατικά εκλεγμένες ηγεσίες των άλλων χωρών, χωρίς προσπάθειες πολιτικής παρέμβασης, σε αντίθεση, όπως τόνισε, με τις ΗΠΑ, οι οποίες ανατρέπουν ακόμη και τις κυβερνήσεις που έχουν οι ίδιες παλαιότερα εγκαταστήσει, αν σταματήσουν να υπακούν στα κελεύσματά τους. Σημειωτέον ότι και ο ίδιος ο Μίλοραντ Ντόντικ είχε υπάρξει ο εκλεκτός της Δύσης στην αρχή της διακυβέρνησής του το 1998 με την «Ένωση των Ανεξάρτητων Σοσιαλδημοκρατών» και είχε προβληθεί ως ο φιλοδυτικός μεταρρυθμιστής που θα οδηγούσε τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας στη μετά Κάρατζιτς εποχή.
Από την άλλη, η αμερικανική βούληση κατέστη έκδηλη με την πτήση δύο αεροσκαφών F-16 πάνω από την πόλη Μπάνια Λούκα, όπου ήταν το επίκεντρο των εορτασμών, και γενικά πάνω από το έδαφος της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, γεγονός που ερμηνεύτηκε ως υπόμνηση ότι, αν χρειαστεί, οι ΗΠΑ θα υπερασπιστούν το δημιούργημά τους της ενωμένης Βοσνίας-Ερζεγοβίνης με κάθε δυναμικό τρόπο. Είχαν προηγηθεί κοινές ασκήσεις ανάμεσα στις αμερικανικές αεροπορικές δυνάμεις και τις ένοπλες δυνάμεις της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ενάντια σε ό,τι ονομάστηκε «αυτονομιστική δραστηριότητα».
Η παρούσα δικαστική διαμάχη με θέμα τους εν λόγω εορτασμούς θεωρείται ως η μεγαλύτερη συνταγματική κρίση στη Βοσνία Ερζεγοβίνη από τη δεκαετία του 1990. Ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος υφίσταται προσωπικά κυρώσεις από τις ΗΠΑ από το 2017 και από το Ηνωμένο Βασίλειο από το 2022, χαρακτήρισε από την πλευρά του τις κινήσεις της Ουάσινγκτον ως έναν «υβριδικό πόλεμο» ενάντια στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας. «Εμείς δεν καλούμε σε επανάσταση. Δεν προετοιμαζόμαστε για πόλεμο, αλλά για πολιτικές αποφάσεις στο επίπεδο του κοινοβουλίου του κράτους μας και σε αυτό του κοινοβουλίου της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας», ήταν η δήλωση του Ντόντικ. Τη στιγμή αυτή οι Μουσουλμάνοι στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη πιέζουν προς μία πιο ενωτική μορφή του κράτους τρεις δεκαετίες πλέον μετά τις συμφωνίες του Ντέιτον, όμως σε αυτό ανθίστανται όχι μόνο οι Σέρβοι, αλλά και οι Κροάτες. Για τη Δύση, βεβαίως, το διακύβευμα είναι η κυβέρνηση Βούτσιτς στη Σερβία να ευθυγραμμιστεί με τις ευρωπαϊκές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και να αρνηθεί την πολυπολική εξωτερική πολιτική της, οπότε οι εντάσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη γίνονται αντικείμενο εργαλειοποίησης προς μεγαλύτερη πίεση, όταν οι διαδηλώσεις τύπου Μαϊντάν δεν φαίνεται να αρκούν από μόνες τους.
