Η ετήσια σύνοδος του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ ολοκληρώθηκε στις 19 Ιανουαρίου, συγκεντρώνοντας, όπως συνήθως, την προσοχή των μεγαλυτέρων διεθνώς μέσων ενημέρωσης. Η αλήθεια είναι ότι ειπώθηκαν πολύ ενδιαφέροντα, έως και εντυπωσιακά πράγματα (ή για να το θέσουμε με άλλους όρους, εξόχως ανησυχητικά). Ανάμεσα σε άλλα ζητήματα αξίζει να δει κανείς τις συζητήσεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ).
Το 2023, στο αντίστοιχο Φόρουμ του Νταβός είχε παρουσιαστεί ένα σύντομο βίντεο για το πώς η ήδη υπάρχουσα τεχνολογία ΤΝ μπορεί να αποκωδικοποιεί τα εγκεφαλικά μας κύματα και προφανώς θα το κάνει πολύ καλύτερα στο μέλλον. Όπως κάθε νέα τεχνολογία, η ΤΝ διαθέτει μια τουλάχιστον τριπλή εκδοχή στην επίδρασή της: η πιο θετικώς αποδεκτή, η οποία πάντα προτάσσεται, είναι αυτή η οποία σχετίζεται με τη θεραπεία βλαβών στον οργανισμό και ασθενειών. Η δεύτερη εκδοχή αφορά τις παντελώς αχρείαστες πλην όμως συστηματικώς προωθούμενες καθημερινές χρήσεις: δεν θα έχουμε πια ποντίκι στον υπολογιστή, δεν θα έχουμε πληκτρολόγια και περιττές οθόνες, αλλά θα κουνάμε τα χέρια μας προκειμένου να σερφάρουμε στο διαδίκτυο, να ενεργοποιούμε τις συσκευές μας και να κάνουμε άλλα εξωτικά πράγματα. Η τρίτη, ωστόσο, εκδοχή έχει να κάνει με κάπως πιο ενοχλητικές και απειλητικές καταστάσεις: με την επιτήρηση και με τον έλεγχο απευθείας στον εγκέφαλό μας και πρώτα από όλα με τον έλεγχο στο εργασιακό περιβάλλον και στο πεδίο της αστυνόμευσης.
Μάλιστα στο βίντεο στο οποίο αναφερόμαστε, η μελλοντολόγος και νομικός (“futurist and legal ethicist”, για να μη νομίζετε ότι χλευάζουμε την επιστημόνισσα) όλως τυχαίως αναφέρθηκε σε ένα θανατηφόρο δυστύχημα, που είχε προκληθεί από έναν κουρασμένο επαγγελματία οδηγό και το οποίο θα είχε προληφθεί, αν ο οδηγός φορούσε ένα καπέλο αποτύπωσης των εγκεφαλικών του κυμάτων, που θα μετέδιδε πληροφορίες στο αφεντικό του, ώστε ο τελευταίος να μην τον αφήσει να οδηγήσει. Επίσης παρουσιάστηκε το υποθετικό παράδειγμα ενός υπαλλήλου γραφείου, του οποίου οι απάτες θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν χάρη στην πρόσβαση της αστυνομίας στο εγκεφαλικό του αποτύπωμα. (Για να το κάνουμε πιο δελεαστικό: φανταστείτε να μπορούσαμε να εντοπίσουμε τα εγκεφαλικά κύματα σεξουαλικών εγκληματιών και να τους τσακώσουμε προληπτικώς. Καλό;) Μάλιστα η επιστήμων στο εν λόγω πάνελ μας ενημέρωσε ότι ως κοινωνία θέλουμε να έχουμε δυνατότητες παρέμβασης, προκειμένου να αποτρέπουμε ατυχήματα και συμφορές, όπως και για να μην κουραζόμαστε πολύ. Θα μου πείτε υπάρχει και ο απλούστερος τρόπος για λιγότερη κούραση και ατυχήματα, που είναι να δουλεύουμε λιγότερο και να ξεκουραζόμαστε περισσότερο. Η απάντησή μας είναι απλή και μονολεκτική: boomers.
Βεβαίως, αυτή η ίδια τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παρακολουθούν οι εργοδότες αν οι εργαζόμενοι είναι παραγωγικοί, αν είναι συγκεντρωμένοι στη δουλειά τους, αν κάνουν κάτι πέρα από τη δουλειά τους εν ώρα εργασίας ή (διαβάστε το καλύτερο) να στέλνουν ένα «μικρό ερέθισμα» στον εργαζόμενο που αφαιρείται, προκειμένου να συγκεντρωθεί ξανά στη δουλειά του. Η «ειδικός» μάλιστα στο ίδιο βίντεο εξηγεί ότι αυτό είναι περίπου το ιδεώδες εργασιακό περιβάλλον: «προσαρμόσιμο» στα επίπεδα κούρασής μας. Τι μπορεί να πάει στραβά αλήθεια; Παρεμπιπτόντως δε, επεσήμανε ότι η εν λόγω τεχνολογία έχει οφέλη και κινδύνους (γενικώς και αορίστως), αλλά ότι είναι οι επιλογές μας που θα κρίνουν τι θα κυριαρχήσει. Δεν είναι οι επιλογές μας, δηλαδή οι επιλογές όλων μας, αλλά φυσικά των ισχυροτέρων και πλουσιοτέρων εξ ημών που θα μετρήσουν. Ποιος είναι ο λόγος όμως να επιμένουμε σε δυσάρεστες αλήθειες;
Σε αυτό το βίντεο πρέπει να προσθέσουμε τις απορίες του Klaus Schwab σε παλιότερη συζήτηση για το αν θα μπορούσαμε να επικοινωνούμε όλοι μεταξύ μας μέσω εμφυτευμάτων στον εγκέφαλο, καταλαβαίνοντας ο καθένας τις αντιδράσεις όλων των υπολοίπων και τη δήλωση του Zuckerberg ότι «Το Facebook του μέλλοντος τροφοδοτείται από τηλεπαθητικές σκέψεις», αρκεί να ξεπεραστούν τα νομικά ζητήματα (κάτι μας λέει ότι ξέρει πώς να ξεπερνάει τέτοια ζητήματα ο Zuckerberg, αλλά τέλος πάντων).
Τα ενδιαφέροντα νέα όμως δεν προέρχονται μόνο από το Νταβός. Σε ένα σημαντικό διεθνές συνέδριο για την ΤΝ, στην καταληκτική ομιλία, ο Owen Barnes («Προγραμματιστής ιστού, ομιλητής και σύμβουλος blockchain εταιρειών με έδρα το Λονδίνο που μοιράζονται τις αξίες του», όπως μας συστήνεται) έθεσε το ερώτημα, πώς από τα σημερινά ατελή συστήματα ΤΝ θα φτάσουμε στο «στόχο της Her?». Θα αναρωτηθείτε ποια είναι η «Her». Πρόκειται για μια ταινία του 2013, στην οποία η ΤΝ-προσωπική βοηθός είναι τόσο εξελιγμένη, ώστε ο πρωταγωνιστής την ερωτεύεται και κάνει σχέση μαζί της. (Ένα λεπτό: γιατί χρειαζόμαστε ΤΝ τόσο εξελιγμένη, ώστε να την ερωτευόμαστε και εν γένει να κάνουν αντί για εμάς ή μαζί με εμάς, όχι μόνο βαρετά πράγματα, αλλά και αυτά που συνθέτουν την πεμπτουσία της ανθρώπινης κατάστασης;).
Ας το κάνουμε λίγο «καλύτερο». Σύμφωνα με τον ίδιο ομιλητή, αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου ως επιδίωξη (;) και ως την επόμενη μεγάλη εξέλιξη είναι η «ολιστική ΤΝ». Θα πρόκειται για έναν προσωπικό βοηθό, ο οποίος θα ξέρει τα πάντα (αλλά πραγματικά τα πάντα) για εμάς. Γνωρίζοντας τα πάντα για εμάς, θα είναι η πιο στενή μας σχέση, από την οποία δεν θα πρέπει να έχουμε κανένα μυστικό ή και κάτι περισσότερο από μια σχέση: ο ψηφιακός μας εαυτός. Ή ακόμα καλύτερα: επειδή θα ξέρει τα πάντα για εμάς και δεν θα ξεχνάει ποτέ, η ΤΝ θα ξέρει για εμάς περισσότερα από εμάς τους ίδιους. Και τι είναι αυτός που ξέρει περισσότερα από εμάς και μάλιστα για εμάς; Κύριός μας. Με άλλα λόγια, το κύριο ζήτημα δεν είναι καν το θέμα της παράδοσης όχι απλώς των δεδομένων μας, αλλά της ψηφιακής μας προσωπικότητας στα ολιγοπώλια του πολύ μεγάλου κεφαλαίου και στα κράτη. Είναι ότι φτιάχνουμε κάτι μεταξύ βοηθού, ψηφιακού εαυτού και κυρίαρχού μας, ο οποίος θα εμφανίζεται σε εμάς ως μπάτλερ, φίλος, εραστής, γονιός, γυμναστής, “life coach” κλπ. (παρεμπιπτόντως και παρενθετικώς, η διαρροή δεδομένων παρόλες τις προφυλάξεις συμβαίνει συνεχώς και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ή και πιθανότητα με βάση όσα σήμερα γνωρίζουμε για κάποιο απαραβίαστο σύστημα).
Ένα λεπτό (και πάλι): γιατί τα κάνουμε όλα αυτά; Για να γλυτώνουμε χρόνο; Πολύ ωραία. Γιατί να μη δουλεύουμε λιγότερο τότε, αντί για όλα τα παραπάνω; Για να κάνουμε σχέσεις όποιου είδους; OΚ, αλλά έγινε κάτι και τελείωσαν οι άνθρωποι γύρω μας; Φυσικά, κάποιοι (στην πραγματικότητα πολλοί) θα προτιμήσουν την ΤΝ από οποιονδήποτε άνθρωπο που ξέρουν. Και λοιπόν; Πρέπει να το επιτρέψουμε; Με βάση τη δικαιωματική, woke, κουλτούρα, ναι. Αν το εξατομικευμένο υποκείμενο θέλει να κάνει σεξ με την ΤΝ που θα τροφοδοτεί με ερεθίσματα τον εγκέφαλό της/του ατελείωτα, δεν πρέπει να μπει κανείς στη μέση. Αν κάποιος θέλει να ένα ψηφιακό φύλο, αντί για ένα βιολογικό, δεν πρέπει να μας πέφτει λόγος.
Μόνο που, για όσες και όσους καταλαβαίνουν, εδώ υπάρχει κάτι πολύ μεγαλύτερο. Υπάρχουν αυτά που λέμε δημόσια τάξη, δημόσιο συμφέρον, πολιτισμικοί κώδικες και εν τέλει, ο μέχρι προσφάτως αυτονόητος ανθρωποκεντρισμός και η κεντρικότητα του φυσικού κόσμου: ο άνθρωπος κυρίαρχος του πλανήτη και ο φυσικός κόσμος ως ο μόνος πραγματικός κόσμος. Με βάση τα παραπάνω, όχι πια. Η «ολιστική ΤΝ» (ή όπως αλλιώς ονομαστεί) θα είναι εδώ για να κυριαρχήσει ή έστω να συγκυριαρχήσει ενώ ο ψηφιακός κόσμος στον οποίο θα ζει (και θα ζει μια εκδοχή δική μας επίσης) θα είναι εξίσου πραγματικός με τον φυσικό κόσμο.
Τι είδους συνοχή μπορεί να έχει ένας κόσμος, ο οποίος δε θα είναι ένας αλλά σίγουρα δύο (ο φυσικός και ο ψηφιακός) και αμέσως μετά πολύ περισσότεροι, όσοι και οι προσωπικές ψηφιακές «φούσκες» καθεμιάς και καθενός που θα φουσκώνουν σε ένα ψηφιακό περιβάλλον; Θα μπορούσαμε να δούμε αυτήν τη νέα εποχή και με ένα άλλο μάτι: ως την εποχή της γενικευμένης διαταραχής πολλαπλής προσωπικότητας. Ποιοι θα είμαστε οι γνήσιοι «εμείς»; Ποιοι θα εργάζονται και ποιοι θα καταναλώνουν; Ποιοι θα παίρνουν δύσκολες και επώδυνες αποφάσεις; Ποιοι θα ψηφίζουν και για ποιο πολιτικό σώμα ακριβώς;
Ας σκεφτούμε λίγο ένα τέτοιο πιθανό μέλλον, στο οποίο οι εγκέφαλοί μας θα μπορούν να αποκωδικοποιηθούν και να διαβαστούν από το σύστημα εξουσίας, οι εαυτοί μας θα μπορούν να αναπαραχθούν (πιθανότατα σε ακρωτηριασμένες εκδοχές τους, αλλά ποιος θα είναι εκεί να πει κάτι;) και να υποκαταστήσουν τον φυσικό εαυτό μας (αυτόν που μάθαμε να αναγνωρίζουμε μέχρι σήμερα ως πραγματικότητα), όσο ο τελευταίος θα βυθίζεται σε μια «γλυκιά» ψηφιακή νάρκωση. Ποια ακριβώς χρησιμότητα θα έχουν για το σύστημα εξουσίας οι μέχρι σήμερα πραγματικοί εαυτοί μας; Ποια μέσα πίεσης και εξέλιξης του ταξικού αγώνα θα διαθέτουμε; Ποιος θα διαμορφώνει τις διεθνείς σχέσεις; Τι έννοια λαού, πολιτικού σώματος μπορεί να υπάρξει, όταν δε θα γνωρίζουμε καν, αν συνομιλούμε με τον ψηφιακό ή φυσικό εαυτό κάποιας ή κάποιου;
Ο Μαρκούζε είχε από δεκαετίες πριν διαχωρίσει τις τεχνικές (το πολιτικώς ουδέτερο σκέλος) από την τεχνολογία, στην οποία εντυπώνεται, υπάρχει το οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο. Δεν έχουμε γενικώς ΤΝ, αλλά ΤΝ στον καπιταλισμό και ως εκ τούτου δυστοπική ΤΝ. Ενώ μάλιστα εκδοχές της Δεξιάς τοποθετούνται, έστω με τον τρόπο τους, πάνω σε αυτά τα μείζονος σημασίας ζητήματα, η Αριστερά κοιμάται ύπνο βαθύ. Είναι να απορεί κανείς αν είναι τόσο άσχετες ή τόσο συνένοχες, είτε λόγω άμεσης διαπλοκής, είτε λόγω woke κουλτούρας και πολιτικής ορθότητας οι ηγεσίες της. Υπάρχει ένας δυστοπικός κόσμος που μας περιμένει, αν συνεχίσουμε έτσι. Αλλά και ένας απελευθερωτικός, για τον οποίο αξίζει να επαναστατικοποιηθούμε και να επαναστατήσουμε.
