Μέχρι να ολοκληρώσετε την ανάγνωση αυτού του κειμένου, τουλάχιστον ένα παιδί Παλαιστινίων θα έχει δολοφονηθεί στη Γάζα από ισραηλινά και αμερικανικά όπλα με τη συνεργασία κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκατοντάδες μετανάστες πνίγηκαν στο ναυάγιο της Πύλου, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν στα σύνορα της Ευρώπης. Πόσοι από αυτούς ήταν ανήλικοι; Πόσοι κακοποιήθηκαν από συνοριακούς φύλακες;
Δεν ξέρουμε και ίσως δεν μάθουμε ποτέ. Εδώ και δυο χρόνια όμως, οι θεσμοί και εκπρόσωποι της Ε.Ε. διατείνονται πως τους απασχολεί η ασφάλεια των παιδιών, όχι όμως στα σύνορα, τις φυλακές, ή τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά στο κρυφό σύμπαν που ονομάζεται σκοτεινό διαδίκτυο, ή αλλιώς «dark web».
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από τη αρχή.
Το 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να γίνει μέρος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας η υποχρεωτική σάρωση όλων των ιδιωτικών μας μηνυμάτων σε ένα αδιάκοπο και αδιάκριτο «chatcontrol». Οι διαδικτυακές πλατφόρμες και εφαρμογές όπως τα Facebook, Telegram, TikTok, και εικονικά τηλεφωνικά συστήματα («data clouds»), θα υποχρεώνονταν δια του νόμου να χρησιμοποιούν μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης για να «σκανάρουν» τα κρυπτογραφημένα μηνύματα όλων των πολιτών της Ένωσης. Σκοπός αυτής της οργουελικής πρότασης; Η ανίχνευση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης και «παιδικής πορνογραφίας».
Το σχέδιο σκόνταψε γρήγορα σε μαζικές αντιδράσεις, μεταξύ αυτών και από το Κοινοβούλιο της Ε.Ε. που έκανε λόγο για παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος στην ιδιωτικότητα. Οι επιστήμονες ψηφιακής τεχνολογίας περιέγραφαν την αδυναμία της τεχνητής νοημοσύνης να εντοπίζει ύποπτη ψηφιακή συμπεριφορά. Εκατοντάδες μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας εξέδωσαν , για παράδειγμα, πως η καθημερινή σάρωση δισεκατομμυρίων εικόνων, βίντεο, κειμένων και ηχητικών μηνυμάτων θα οδηγούσε σε εκατοντάδες εκατομμύρια «ψευδώς θετικά» ευρήματα, ανάμεσά τους και εντελώς νόμιμες εικόνες μεταξύ συναινούντων ενηλίκων. Σε μια αναλυτική αποδόμηση της πρότασης, το διεθνές δίκτυο για τα ψηφιακά δικαιώματα (EDRi) προειδοποίησε και για τον κίνδυνο ποινικοποίησης των νέων, με ιδιαίτερες βλάβες για τους ΛΟΑΤΚΙ. Η προτεινόμενη νομοθεσία θα αύξανε την πιθανότητα να γίνουν τα τηλέφωνα των ανήλικων πιο ευάλωτα σε εισβολείς, καθώς και να αποκλειστεί η πρόσβαση στο διαδίκτυο για όσους είναι εγκλωβισμένοι σε κακοποιητικές οικογένειες. Η δε προσθήκη ενός τεράστιου όγκου δεδομένων στα καθήκοντα των διωκτικών αρχών θα δυσχέραινε την έγκαιρη διερεύνηση πραγματικών καταγγελιών. Με άλλα λόγια, η προτεινόμενη στρατηγική προστασίας και πρόληψης δεν ήταν καν εφικτή, ούτε αποτελεσματική.
Σε αυτές τις αντιρρήσεις ήρθε σύντομα να προστεθεί και το σκάνδαλο. Μια ενδελεχής δημοσιογραφική έρευνα του Balkan Insight αποκάλυψε πως η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ίλβα Γιοχάνσον (Ylva Johansson) προετοίμασε την πρόταση σε «συνεχή και στενή σχέση συνεργασίας» με την Thorn, μια οργάνωση με έδρα τις ΗΠΑ (και πελάτη το αμερικανικό υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας) που αναπτύσσει εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Η Thorn συναντούσε Ευρωπαίους εκπροσώπους για μήνες πίσω από κλειστές πόρτες, και όχι μόνο. Σε μια περίπτωση με ευθεία ανταπόκριση στην ελληνική επικαιρότητα, η Γιοχάνσον μίλησε μαζί με τον συνιδρυτή της Thorn Αμερικανό ηθοποιό Άστον Κούτσερ (Ashton Kutcher) σε σύνοδο των Βρυξελλών που διοργάνωσε η Εύα Καϊλή. Η έρευνα του Balkan Insight ανέδειξε επίσης και τη δυνατότητα χειρισμού αυτών των λογισμικών από τις διωκτικές αρχές για ευρύτερη καταστολή.
Μετά την πολύμηνη κατακραυγή λοιπόν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να υποχωρεί. Και λέω «φαίνεται», διότι με νέα πρόταση νόμου που κατατέθηκε για έγκριση στο Κοινοβούλιο (εδώ το πλήρες κείμενο στα ελληνικά), αποσύρει μεν το chatcontrol, επιμένει δε στην καλλιέργεια ηθικού πανικού για αυξανόμενους διαδικτυακούς κινδύνους κατά των ανηλίκων.
Κανείς δεν αμφιβάλλει πως οι κίνδυνοι για τα παιδιά στο διαδίκτυο είναι υπαρκτοί. Η Επιτροπή όμως συγχέει τη σεξουαλική κακοποίηση με την εικονική πραγματικότητα. Η πρόταση κάνει λόγο για «παιδοφιλικά εγχειρίδια» που διαδίδονται στο dark web, προκειμένου να καθοδηγούν πιθανούς δράστες, καθώς και σε πορνογραφικό υλικό βαθυπαραποίησης, τα λεγόμενα «deep fakes». Τα πορνογραφικά deep fakes είναι εικόνες και βίντεο με ψηφιακά τοποθετημένα πρόσωπα ανήλικων σε πορνογραφικό υλικό, και άρα δεν απεικονίζουν πραγματικά περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης.
Πόσα είναι λοιπόν αυτά τα «παιδοφιλικά εγχειρίδια» και deep fakes; Πώς στοιχειοθετείται η επίδραση των εγχειριδίων αυτών σε συγκεκριμένους δράστες και παράνομες πράξεις; Και πόσοι είναι οι ανήλικοι των οποίων τα πρόσωπα έχουν χρησιμοποιηθεί σε deep fakes; Αντί για λεπτομερή στοιχεία, η πρόταση προβάλλει ασαφείς, τρομακτικές στατιστικές.
Διαβάζουμε για παράδειγμα πως ένα στα πέντε παιδιά της Ευρώπης «υποφέρει από κάποια μορφή σεξουαλικής βίας, τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου» και πως μόνο το 2022 «υπήρξαν 1,5 εκατομμύριο καταγγελίες σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στην Ε.Ε.» Οι τεράστιοι αριθμοί θυμίζουν παρόμοια φουσκωμένα νούμερα για το σεξουαλικό τράφικινγκ ανηλίκων, ενώ αναπαράγουν μια σύγχυση: πως η αναπαράσταση μιας φαντασίωσης που μπορεί να μην γίνει ποτέ γνωστή στο άτομο που στοχοποιείται είναι εξίσου βλαπτική με την πραγματική κακοποίηση.
Ούτε είναι σαφές πώς η εστίαση στους κινδύνους του διαδικτύου θα συμβάλει μακροχρόνια στη διόρθωση ενός πολύπλευρου κοινωνικού προβλήματος. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει πως οι περισσότεροι ανήλικοι κακοποιούνται από άτομα που γνωρίζουν, συμπεριλαμβανομένων και μελών της οικογένειάς τους. Η πρόταση της Επιτροπής όμως δεν προωθεί ουσιαστικές τομές, αλλά επέκταση του χρονικού ορίου καταγγελιών για τα ανήλικα θύματα, και υποχρεωτική καταγγελία πιθανών αδικημάτων από όσους εργάζονται με παιδιά. Εναποθέτει έτσι το βάρος στο ποινικό σύστημα, και μεταθέτει την ευθύνη (πιθανώς και την ποινική) σε εργαζόμενους και άλλους φορείς. Εν τω μεταξύ, το Κοινοβούλιο προτίθεται να παρατείνει και την «προσωρινή παρέκκλιση» από την ευρωπαϊκή οδηγία προστασίας της ιδιωτικότητας στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, ειδικά για την παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Η εξαίρεση αυτή επιτρέπει την εθελοντική σάρωση μηνυμάτων υπό προϋποθέσεις (πχ. όσων είναι ήδη ύποπτοι στις αρχές).Η κερκόπορτα της παραβίασης της ιδιωτικότητας στο διαδίκτυο θα παραμένει έτσι μισάνοιχτη.
Το κατά πόσον θα προστατέψουν οι νομοθεσίες αυτές τα παιδιά στα κράτη-μέλη της Ένωσης μπορεί να το προβλέψει κανείς εύκολα και από τις εθνικές μας εξελίξεις. Ο νέος Ποινικός Κώδικας της ΝΔ, που τόσο έχει διαφημίσει την πρόθεσή της να τιμωρεί αυστηρότερα τη σεξουαλική βία κατά των ανηλίκων και χωρίς να είναι σαφής η έκταση του προβλήματος στην Ελλάδα, προτείνει αυστηρότερες ποινές για σωρεία αδικημάτων, ξεσηκώνοντας εδώ και μήνες έντονες αντιδράσεις από τον νομικό κόσμο. Μαζί με τις αυστηρότερες ποινές για ενήλικους, ακούμε όμως πως η ΝΔ θα μειώσει την ποινική ευθύνη και των ανηλίκων από τα δώδεκα έτη στα δέκα. Η ακραία τιμωρητικότητα στρέφεται αναπόφευκτα και απροκάλυπτα κατά των παιδιών.
Η φιγούρα του «παιδόφιλου» διευκόλυνε πάντα αυτήν την στροφή, όπως έχουμε γράψει στο παρελθόν, με πρώτη διδάξασα τις ΗΠΑ. Σε μια περίοδο καταιγιστικών παγκόσμιων εξελίξεων και υπαρξιακής ευρωπαϊκής κρίσης, οι θεσμοί της Ε.Ε. φαίνεται να βρίσκουν διέξοδο στην ποινικολαγνική ρητορική που έχει ως πρόσχημα τα παιδιά. Οι επιπτώσεις αυτής της εξέλιξης όμως, τόσο για τα παιδιά όσο και για όλους τους πολίτες της Ένωσης, δεν θα είναι «deep fake».
