Ένας χρόνος πέρασε από την τραγωδία-έγκλημα των Τεμπών. Ένας χρόνος από τότε που 57 άνθρωποι ανέβηκαν πάνω στο τρένο του Intercity 62 με προορισμό Αθήνα-Θεσσαλονίκη και δεν βγήκαν ποτέ ζωντανοί μέσα από αυτό, αλλά τα σώματά τους έγιναν ένα με τα λιωμένα σίδερα από τη φωτιά που κατασπάραξε τα μπροστινά βαγόνια μετά τη θανατηφόρα σύγκρουση της επιβατικής με την εμπορική αμαξοστοιχία.
Ένας χρόνος πέρασε από το έγκλημα των Τεμπών, ένας χρόνος που όχι μόνο οι ιθύνοντες αυτής της τραγωδίας δεν έχουν τιμωρηθεί, αλλά, μάλιστα, αφού ξαναψηφίστηκαν για βουλευτές της κυβέρνησης στις πρόσφατες εκλογές, συνεχίζουν να κυκλοφορούν ελεύθεροι, να λοιδορούν τα θύματα και τις οικογένειές τους, να ψεύδονται ασύστολα και, κυρίως, να προσπαθούν με κάθε τρόπο να συγκαλύψουν τις αιτίες της σύγκρουσης των δύο τρένων. Ψέματα, εξαπάτηση, συγκάλυψη και ύβρις απέναντι στους νεκρούς αλλά και στους επιζήσαντες που προσπαθούν κάθε μέρα να παλέψουν με τους εφιάλτες τους, είναι η ηχηρή απάντηση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας και του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Είναι δεδομένο ότι με κάποια τμήματα της ελληνικής κοινωνίας μας χωρίζει μια πολιτική και ηθική άβυσσος. Για παράδειγμα, με τους ψηφοφόρους του Κώστα Καραμανλή που δεν σταμάτησε για ούτε ένα λεπτό να ψεύδεται για το έγκλημα των Τεμπών, με τους υποστηρικτές του Άδωνι Γεωργιάδη που δήλωνε ανερυθρίαστα ότι «εαν λέγαμε ότι υπήρχε πρόβλημα δεν θα πατούσε κανείς το πόδι του στο τρένο», με τους δημοσιογράφους που έκρωζαν για μήνες σαν σμήνος από συντονισμένους παπαγάλους ότι για όλα φταίει ο σταθμάρχης, ο μηχανοδηγός, ο τάδε και ο δείνα που μπήκε νύχτα στην υπηρεσία και δεν ήταν καλά εκπαιδευμένος και όχι η συστηματική εξαθλίωση του ΟΣΕ σε όλα τα επίπεδα ως αποτέλεσμα της ιδιωτικοποίησής του στο πλαίσιο των μνημονιακών πολιτικών.
Μέσα στο πηχτό σκοτάδι στο οποίο βουλιάζει η χώρα μας κάτω από την ηγεμονία του Κυριάκου Μητσοτάκη, υπάρχουν και αχτίδες φωτός. Πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν «αυτοί οι ωραίοι δικοί μας», όπως έλεγε ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Την ώρα που οι περισσότεροι καλλιτέχνες και διανοούμενοι επέλεξαν τον δρόμο της σιωπής πολύ πριν το προτρέψει δημόσια ο Μητροπολίτης Λαρίσης και Τυρνάβου Ιερώνυμος, κάποιοι άλλοι καλλιτέχνες έστησαν σκαλωσιές στο σημείο της τραγωδίας και έδωσαν το ταλέντο τους και την ψυχή τους για να φιλοτεχνηθεί μια συγκλονιστική τοιχογραφία αφιερωμένη στη μνήμη των 57 νεκρών των Τεμπών.
Στο έργο απεικονίζονται με γκρίζο και υπόλευκο χρώμα οι 57 ψυχές των ανθρώπων που χάθηκαν στα Τέμπη πάνω σε κόκκινο φόντο, το χρώμα του αίματος αλλά και του αγώνα για δικαιοσύνη. Ανάμεσα στις άυλες φιγούρες κυλάει σαν φίδι ένα ολοκαίνουριο τρένο που στην πρόσοψη φέρει το σήμα του ευρώ. Είναι το τρένο του «εκσυγχρονισμού» και της «Ελλάδας 2.0» που τρέχει προς το μέλλον αδιαφορώντας για τα πάντα εκτός από το κέρδος, περιμένοντας τα επόμενα θύματά του. Ακριβώς κάτω από το εικαστικό κομμάτι, οι καλλιτέχνες μας θέτουν το εξής ζωτικό δίλλημα: «Τα κέρδη τους ή οι ζωές μας». Ένα δίλλημα πανανθρώπινο και διαχρονικό που δεν ξεκινάει από την τραγωδία των Τεμπών, και, δυστυχώς, δεν θα σταματήσει και σε αυτή.
Το σχέδιο της τοιχογραφίας φιλοτεχνήθηκε από έξι εξαιρετικούς καλλιτέχνες με πρωτοβουλία του Εργατικού Κέντρου της Λάρισας σε συνεργασία με το Εικαστικό Επιμελητήριο. Η ομάδα των καλλιτεχνών αποτελείται από τους Εβίνα Βασδέκη, Νίκο Γούλιο, Κίμωνα Διαμαντή, Μαρία-Ελένη Θαλασσινού, Θανάση Καραμπάλιο και ο Στράτο Μπόμπολο.
Όταν άκουσα πως πίσω από το συγκεκριμένο έργο βρίσκονται και Λαρισαίοι καλλιτέχνες, ήμουν σίγουρη που θα είναι μέσα σε αυτούς και ο αγαπημένος φίλος Θανάσης Καραμπάλιος, ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει ένα από τα πιο εμβληματικά πανό που υψώθηκαν τις πρώτες ημέρες μετά την τραγωδία των Τεμπών. Και δεν μπορώ να κρύψω την περηφάνια μου για αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη, που βρίσκεται πάντα μπροστά στις κρίσιμες στιγμές της ιστορίας.
«Πέρυσι που έγινε το δυστύχημα στα Τέμπη συγκλονίστηκε όλη η Ελλάδα, και πόσο μάλλον εμείς στη Λάρισα που είμαστε δίπλα στο σημείο της σύγκρουσης και γέμισε το νοσοκομείο μας από νεκρούς και τραυματίες», μου λέει στο τηλέφωνο ο Θανάσης όταν τον ρώτησα πώς πάρθηκε η πρωτοβουλία για τη φιλοτέχνηση της τοιχογραφίας.
Σε αυτό το τρένο έχουμε ανέβει όλοι μας αμέτρητες φορές στη ζωή μας, όπως και τα παιδιά μας. Ο γιος μου είναι 16 ετών και παίρνει συνεχώς αυτό το τρένο για να μετακινηθεί στην περιοχή. Με το που μάθαμε για το δυστύχημα, όλοι σκεφτήκαμε απευθείας πως μπορεί να ήμασταν εμείς ή τα παιδιά μας στη θέση των ανθρώπων που σκοτώθηκαν
-Θανάση, πώς πάρθηκε η απόφαση για τη δημιουργία της τοιχογραφίας;
Πέρυσι έκανα ένα πανό για τις διαμαρτυρίες που έλαβαν χώρα στη Λάρισα. Φέτος που κλείνει ένας χρόνος από το δυστύχημα, όλοι νιώθαμε πως κάτι πρέπει να γίνει. Βλέποντας όλα αυτά τα αίσχη που έχουν κάνει με την εξεταστική επιτροπή, ότι πηγαίνουν να κουκουλώσουν το θέμα μπροστά στα μάτια μας, ήταν άμεση ανάγκη να γίνει μια δράση.
Όταν συζητήσαμε για τις προθέσεις μας με το Εργατικό Κέντρο της Λάρισας, οι άνθρωποι εκεί έδειξαν άμεση προθυμία βοήθειας και υποστήριξης για το εγχείρημα, που δεν ήταν εύκολη υπόθεση αν σκεφτείς πως έπρεπε να ανέβουμε στα πέντε μέτρα με σκαλωσιές και τηρουμένων όλων των μέτρων ασφαλείας. Αντίστοιχα, έτσι βρέθηκαν και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες που αποτέλεσαν την ομάδα για τη δημιουργία του έργου και όλα έγιναν κατόπιν συνεννόησης και συζήτησης και των έξι μας.
-Και πώς εμπνεύστηκες τη θεματική του έργου;
Όταν πήγα πριν ένα μήνα στο μέρος που έγινε το δυστύχημα ήταν μια μέρα βροχερή και συννεφιασμένη. Το μέρος έμοιαζε με στοιχειωμένο. Έβλεπες φωτογραφίες ξεθωριασμένες, το μνημείο έφερε τα σημάδια από τις πλημμύρες, ένα ερεβώδες θέαμα. Ειδικά με την ομίχλη που επικρατεί στο σημείο τις πρωινές ώρες, ένιωθα σαν να αναβλύζουν οι ψυχές των νεκρών.
Για αυτό και σκέφτηκα να συνδέσω δύο πράγματα, αφενός τη γενική αντίληψη ότι αυτό το μέρος είναι «καταραμένο» στην Ελλάδα, αν σκεφτούμε ότι σκοτώθηκαν οι οπαδοί του ΠΑΟΚ και μετά οι μαθητές από το Μακροχώρι Ημαθίας, τώρα οι 57 άνθρωποι στο τρένο. Στον παλιό δρόμο υπάρχουν παντού εικονοστάσια από ανθρώπους που σκοτώθηκαν με το αυτοκίνητο σε αυτό το μέρος. Αλλά δεν σκοτώνεται κανένας επειδή υπάρχει μια «κατάρα», απεναντίας πρόκειται για ένα πανέμορφο μέρος.
Όταν σκοτώθηκαν τα παιδιά από το Μακροχώρι, ήταν ένας οδηγός νταλίκας που δεν είχε δέσει καλά τα φύλλα νοβοπάν στην καρότσα επειδή έτρεχε να προλάβει ώστε να βγάλει κάποιος περισσότερα φράγκα. Το έγκλημα των Τεμπών έγινε επειδή ο ΟΣΕ ιδιωτικοποιήθηκε, τα τρένα διαλύθηκαν, η τηλεδιοίκηση δεν δούλευε εδώ και πολύ καιρό και δεν τηρούνταν κανένα μέτρο ασφαλείας. Σε τελική ανάλυση, κανένας δεν θέλησε να τηρήσει τα μέτρα ασφαλείας επειδή αυτό ήταν κόστος. Και όταν θέλεις να ελαχιστοποιήσεις το κόστος, θέλεις άμεσα να μεγιστοποιήσεις το κέρδος.
Αυτό που σκέφτηκα, λοιπόν, για το έργο, ήταν να φτιάξω 57 μορφές, τις οποίες δεν προσπαθήσαμε με τους συναδέλφους να μοιάζουν με τα θύματα, καθώς δεν θεωρούμε πως θα είναι οι τελευταίοι που θα πεθάνουν σε αυτό το μέρος, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι σε αυτό το σημείο σκοτώθηκαν 57 άνθρωποι. Επίσης, φτιάξαμε ένα τρένο που δεν είναι σμπαραλιασμένο, αλλά ένα τρένο που είναι καινούριο και τρέχει στις ράγες. Δεν είναι το τρένο της σύγκρουσης αλλά το τρένο της «ανάπτυξης» με σήμα το ευρώ που λέει ότι εμείς θα προχωράμε προς το μέλλον, αλλά όσες θυσίες χρειαστεί θα τις κάνετε εσείς, όχι εμείς.
Κάποιοι έβγαλαν αμύθητα κέρδη, κάποιοι πλήρωσαν αυτά τα κέρδη με τις ζωές των παιδιών τους.
-Θα μου σχολιάσεις τις δηλώσεις του Μητροπολίτη Λαρίσης που είπε πως «τον κεκοιμημένο τον τιμάς με τη σιωπή, όχι με τον θόρυβο»;
Καταρχάς, στις δηλώσεις του επιμένει να μην αναγνωρίζει ότι έγινε έγκλημα, επιμένει να μιλάει για «ανθρώπους που φύγανε». Δεν θέλει να πει πως ήταν έγκλημα, γιατί προφανέστατα δεν είναι η δουλειά να το πει, γιατί φαίνεται πως η δουλειά του είναι να πει στον οποιονδήποτε άλλο ότι «βούλωσε το και εσύ». Δεν περίμενα από καμία εκκλησία να βγει μπροστά και να απαιτήσει δικαιοσύνη, αλλά αυτό που περιμένουμε οι περισσότεροι από την εκκλησία είναι να δώσει μια παρηγοριά στον κόσμο. Όχι να πει στον κόσμο «βούλωσε το», να κουνάει το δάχτυλο σε όποιον άνθρωπο προσπαθεί να διεκδικήσει κάτι ή να εκφραστεί για το πως τον συγκλόνισε αυτό που έγινε.
Και μιλάμε για τον ίδιο Μητροπολίτη που όταν ψηφιζόταν ο γάμος των ομοφυλοφίλων κάλεσε το ποίμνιό του σε ολονυχτία στην εκκλησία. Όπου τον βολεύει επιλέγει να πολιτικοποιήσει τα πράγματα. Στην τελική ορισμένοι άνθρωποι δεν θέλουμε τσομπάνη πάνω από το κεφάλι μας, αν θέλει να το παίξει τσομπάνης να το κάνει σε εκείνους που έχουν ανάγκη την ποιμαντική του.
-Και για όσοι κατηγορούν γενικά για πολιτικοποίηση του δυστυχήματος;
Καλά κάνει και τίθεται πολιτικά το ζήτημα, καθώς αυτό το έγκλημα δεν έγινε από την «κακιά στιγμή» αλλά είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης πολιτικής. Είμαστε ένα «πάμε και ό,τι βγει» εδώ και 30 χρόνια.
Όλα είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης, αν οι κυβερνώντες ήθελαν να έχουν πλήρη έλεγχο των τρένων, θα το είχαν κάνει. Γιατί στο ζύγι τους όλα είναι πολύ απλά, τι να σκοτωθεί ένα άτομο, τι πενήντα; Αυτοί τα παιδιά τους δεν θα τα βάλουν ποτέ στο τρένο, τα δικά μας παιδιά θα γίνονται συνεχώς θυσία. Για αυτό και έχει επιβληθεί σιωπητήριο στα ΜΜΕ, οι δημοσιογράφοι ασχολούνται με κάθε άσχετο ζήτημα εδώ και έναν χρόνο ενώ δεν έχει δοθεί σχεδόν καθόλου δημόσιο βήμα στους συγγενείς των θυμάτων.
Εμείς με το έργο μας δεν ζητάμε γενικά και αόριστα «δικαιοσύνη», κάτω από την τοιχογραφία γράψαμε το σύνθημα «τα κέρδη τους ή ζωές μας» γιατί αυτό είναι το διακύβευμα αυτή τη στιγμή και πιο ξεκάθαρο δεν μπορούσε να γίνει. Επίσης, η τραγωδία των Τεμπών είναι ένα ζήτημα που έχει ξεφύγει από το ατομικό πένθος, από τα στενά όρια της οικογένειάς των θυμάτων, αλλά αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα για όλη την Ελλάδα. Θα κάνουμε πολλά χρόνια για να το ξεπεράσουμε ως κοινωνία.
Αλλά ακόμα και σε ατομικό επίπεδο, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί πρέπει να δικαιολογήσουμε ότι πονάμε, ότι κλαίμε για αυτούς τους 57 ανθρώπους που σκοτώθηκαν. Δεν ξέρω πως φτάσαμε ως κοινωνία να σκεφτόμαστε έτσι, να μην αντιλαμβανόμαστε τον πόνο, τον φόβο και την αγωνία να σκέφτεσαι ότι θα παραλάβεις το παιδί σου σε κομμάτια, ότι θα μπορούσε να είναι ο καθένας στη θέση αυτών των 57 ανθρώπων.
Ο καθένας μας διαχειρίζεται διαφορετικά τον πόνο, το πένθος, τη θλίψη, την οργή, την απελπισία του για αυτό το θέμα και εμείς ό,τι κάναμε, το κάναμε με σεβασμό προς τα θύματα και τις οικογένειές τους, για να διατηρήσουμε τη μνήμη των νεκρών ζωντανή. Και θα παλέψουμε για να μείνει αυτή η μνήμη ζωντανή.
*Ευχαριστώ θερμά τον Θανάση Καραμπάλιο για την κουβέντα μας. Είναι ένας εξαιρετικός καλλιτέχνης, πυλώνας της ελληνικής σκηνής κόμικς, με σπουδαία έργα που επικεντρώνονται στην προεπαναστατική και επαναστατική περίοδο του 1821 αλλά και στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Θεσσαλία.
