Η Θεσσαλονίκη τις τελευταίες ημέρες έχει έρθει αντιμέτωπη με τις σκοτεινές πτυχές της πόλης, την ακροδεξιά, τον ρατσισμό, την ομοφοβία και τη θρησκοληψία. Μετά την επίθεση μιας αγέλης νέων ανθρώπων -κυρίως ανήλιων- σε δυο queer άτομα που απλά υπήρχαν στην πλατεία Αριστοτέλους, σειρά είχε και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου το ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου έγινε μήλον της έριδος διχάζοντας για ακόμα μια φορά την πόλη.
Συγκεκριμένα, η αφίσα του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ φαίνεται πως ενόχλησε την εκκλησία και συγκεκριμένα, τον Μητροπολίτη Φιλόθεο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος με επιστολή του προς της διευθύντρια του Φεστιβάλ εξέφρασε, με πολύ ευγενικό τρόπο -πράγμα σπάνιο για Μητροπολίτη στις ημέρες μας- τις αντιρρήσεις του και τις ανησυχίες του τόσο για την προβολή του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ όσο και για την αμφιλεγόμενη αφίσα του που αναρτήθηκε στο κέντρο της πόλης.
Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος ζήτησε από την Ελίζ Ζαλαντό η αφίσα να μην αναρτηθεί, διότι «είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης».
Στη συγκεκριμένη αφίσα απεικονίζεται σταυρωμένη μια ημίγυμνη έγκυος γυναίκα που ομοιάζει με την εικόνα της Παναγίας.
Η αφίσα του ντοκιμαντέρ, το οποίο παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα το βράδυ της Τρίτης 12 Μαρτίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ και καταγράφει το αυτονόητο αίτημα των γυναικών της Ευρώπης για αυτοδιαχείριση του σώματός τους, διεκδικώντας το δικαίωμα τους στην έκτρωση, την εξωσωματική γονιμοποίηση αλλά και την ευθανασία, αναρτήθηκε για πρώτη φορά πριν από έναν περίπου μήνα στον προσωπικό λογαριασμό της Ελίνας Ψύκου στο Facebook προσελκύοντας τόσο θετικά όσο και αρνητικά σχόλια.
Παρά τις ευγενικές διαφωνίες και επισημάνσεις του Μητροπολίτη Φιλόθεου, όπως και το αίτημα για απόσυρση της συγκεκριμένης αφίσας, δεν παρουσίασαν αντίστοιχη αβρότητα και φιλικές διαθέσεις οι ακροδεξιές ομάδες της πόλης, οι οποίες κάλεσαν σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας το απόγευμα της Τρίτης έξω από τον κινηματογράφο Ολύμπιον στην πλατεία Αριστοτέλους. Βέβαια, παρά την απαγόρευση της αστυνομίας για συναθροίσεις και συγκεντρώσεις -ακόμα ένα θεάρεστο «δημοκρατικό» μέτρο των αρχών της πόλης μας- έλαβε χώρα μεγάλη αντιφασιστική συγκέντρωση έξω από τον κινηματογράφο, με αποτέλεσμα η ακροδεξιά συγκέντρωση να πάει μεγαλειωδώς κουβά αφού κανένας δεν τόλμησε να πατήσει έξω από το Ολύμπιον.
Βέβαια, μεγάλο ενδιαφέρον έχει και η απάντηση της διευθύντριας του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, όπου με μια μακροσκελή επιστολή της προς τον Μητροπολίτη Φιλόθεο προσπάθησε να εξηγήσει -επίσης μνημειωδώς ευγενικά- γιατί η αφίσα δεν μπορεί να λογοκριθεί και να αποκαθηλωθεί από τη θέση της.
Εδώ η επιστολή της Ελίζ Ζαλαντό, Διευθύντριας του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης:
«Παναγιώτατε,
Διάβασα με προσοχή την επιστολή που μου αποστείλατε, η οποία καθόλου δεν με υπέβαλε σε ταλαιπωρία- όπως πολύ ευγενικά αναφέρετε. Εν αντιθέσει, χάρηκα που μου κοινοποιήσατε τις εξόχως ενδιαφέρουσες απόψεις σας. Καταρχάς, σας ευχαριστώ για τις θερμές ευχές σας για την επιτυχία του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καθώς και για το γεγονός ότι «σας γεμίζουν χαρά και ελπίδα οι καλλιτεχνικές μας δραστηριότητες, οι πρωτοβουλίες μας για ενίσχυση της κινηματογραφικής κοινότητας, οι συναντήσεις δημιουργών και καλλιτεχνών – ιδίως νέων». Το κεντρικό θέμα της επιστολής σας είναι το ντοκιμαντέρ της κ. Ελίνας Ψύκου Αδέσποτα κορμιά που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του φετινού μας Φεστιβάλ.
Θα χαρώ να συναντηθούμε μετά το τέλος του Φεστιβάλ μας και να συζητήσουμε από κοντά αυτό το θέμα. Μέχρι τότε επιτρέψτε μου να σας εκφράσω κι εγώ, με φιλόκαλη και ειλικρινή διάθεση, μερικές σκέψεις που έκανα κατά την ανάγνωση της επιστολής σας. Στην πραγματικότητα οι σκέψεις μου εδράζονται σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι καθαρά νομικός και δικαιοκρατικός. Όπως πολύ σωστά αναφέρετε, το ντοκιμαντέρ της κ. Ψύκου «εξερευνά τη σωματική αυτονομία στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών». Σας προσκαλούμε στην προβολή για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι ότι το ντοκιμαντέρ αυτό διατρέχεται από την επιθυμία της δημιουργού να καταγράψει τις αγωνίες ανθρώπων που υποφέρουν διότι περιορίζεται η ελευθερία τους. Ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπω κι εγώ με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω.
Η βία, οι επιθέσεις κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες αυξάνονται συνεχώς. Αυξάνονται και οι επιθέσεις κατά αδυνάτων και διαφορετικών. Μόλις χθες στην πλατεία Αριστοτέλους, μια ανάσα από την έδρα του Φεστιβάλ μας, είδαμε με φρίκη και αγανάκτηση μια αήθη και βίαιη επίθεση εναντίον δυο διεμφυλικών ατόμων, τα οποία διασώθηκαν καθαρά από τύχη. Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της Δημοκρατίας.
Η Δημοκρατία είναι ένας θεσμός υπέροχος που μας καλεί να συμβιώνουμε με άτομα, τα οποία ενδεχομένως έχουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές μας. Αν αυτές οι απόψεις δεν κηρύσσουν το μίσος και δεν καλούν σε παράνομες πράξεις, αν δεν απειλούν τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και της Δημοκρατίας κι αν δεν παραβαίνουν τους υπάρχοντες νόμους, τότε οφείλουμε να τις ακούμε μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας αποδοχής και αγάπης. Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. Το ίδιο είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει και με άλλα καλλιτεχνικά έργα που παρουσιάζονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες τέχνης και μουσεία. Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου.
Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Χωρίς να έχουμε καμία σχέση με τη δημιουργία της, έχουμε ακούσει στο Φεστιβάλ πολλές διαφορετικές απόψεις: από θετικές και εγκωμιαστικές, έως προσβλητικές και απειλητικές. Όμως ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος επίσημος φορέας μπορεί να την απαγορεύσει από τη στιγμή που δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τους νόμους. Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα.
Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας. Υπάρχει όμως κι ένας δεύτερος άξονας πάνω στον οποίο εδράζονται οι σκέψεις μου, κι αυτός είναι περισσότερο θεωρητικός. Μου γράφετε ότι τα τελευταία χρόνια διάφοροι καλλιτέχνες «χρησιμοποιούν τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης για να διαφημίσουν εκδηλώσεις και δημιουργήματα τέχνης, υπερβαίνοντας τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης». Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνει και αυτό, όχι όμως με την αφίσα της κ. Ψύκου, η οποία δεν πιστεύω ότι προσβάλλει «την ελεύθερη διάθεση της αγάπης μας για τον Χριστό, την Εκκλησία Του και τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης μας». Δεν υπάρχει κάτι προσβλητικό ή χλευαστικό σε αυτή την αφίσα.
Δεν ακολουθεί βεβαίως τη γνωστή εκκλησιαστική τεχνοτροπία, όμως εκατοντάδες καλλιτέχνες από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνοτροπίες για να απεικονίσουν τα Πάθη του Χριστού και να τα ταυτίσουν αλληγορικά με τις αγωνίες των αενάως πασχόντων ανθρώπων. Πιστεύω δηλαδή ότι η συγκεκριμένη αφίσα, όπως μου γράφετε κι εσείς, επιδιώκει «την ψυχική ανάταση και Ανάσταση, την αποκατάσταση του ανθρώπου στο πρωτόκτιστο κάλλος της Θεότητος».
Επιτρέψτε μου τέλος, Παναγιώτατε, να εκφράσω την άποψη ότι ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτοκώτα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη. Με τον ίδιο τρόπο που υποδεχθήκαμε τον Ιησού με τα παρακάτω λόγια του Ύμνου: «δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὃς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τὴν κεφαλὴν ποῦ κλίνῃ».
Με βαθιά εκτίμηση,
Ελίζ Ζαλαντό
Γενική Διευθύντρια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Τουλάχιστον, αν έχει βγει κάτι καλό από όλο αυτό είναι ότι μαθαίνουμε σταδιακά να διαφωνούμε με πολιτισμό και ευγένεια, με εκτενή επιχειρήματα και σοβαρές αντιπαραθέσεις και όχι με τραμπουκισμούς και απειλές, ύβρεις και κατάρες. Μέσα στη γενικότερη μαυρίλα της εποχής μας, αυτές οι δύο επιστολές που αντάλλαξαν ο Μητροπολίτης Φιλόθεος και η Ελίζ Ζαλαντό ίσως σηματοδοτούν μια άλλη, πιο «φωτεινή» πλευρά της Θεσσαλονίκης όπου μπορεί, επιτέλους, «να συμφωνήσει ότι διαφωνεί» και να πάει παρακάτω.
