«Η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν» έλεγε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από το βήμα της Βουλής στις 12 Ιουνίου 1976. Η αμέσως προηγούμενη αποστροφή κατά την ομιλία αυτή ήταν: «Η ελληνική πολυπραγμοσύνη, για να μην πω εξυπνάδα, εκδηλώνεται κυρίως σε θέματα εξωτερικής πολιτικής». Αυτό ίσως είχε στο μυαλό του ο Ανδρέας Παπανδρέου την επόμενη δεκαετία και σφυρηλάτησε στενούς διπλωματικούς δεσμούς με τα αραβικά κράτη, κόντρα στη συλλογική Δύση, κίνηση που μας γλίτωσε από πολλά βάσανα και χρησιμοποιούσαμε το μετρό μας ανέμελοι είκοσι χρόνια μετά – σε αντίθεση με τους κατοίκους της Μαδρίτης. Η Ελλάδα δεν έχει υπάρξει ακόμη στόχος επιθέσεων του ριζοσπαστικού Ισλάμ, αν και αυτό μπορεί σύντομα να άλλαξει. Σε κάθε περίπτωση, όσο και να καμωνόμαστε τους Ευρωπαίους, ο φυσικός χώρος μας είναι η Ανατολική Μεσόγειος, όπου ο ελληνικός λαός έχει παρουσία αιώνων και ιστορικές σχέσεις φιλίας και συνεργασίας με τους λαούς της. Σχέσεις και φιλίες που τα τελευταία χρόνια όχι απλά αγνοούμε, αλλά διαταράσσουμε επικίνδυνα – και ισχυριζόμαστε εδώ πως αυτό είναι ένα τραγικό λάθος. Από τη Λιβύη έως το Ισραήλ, η Ελλάδα ποντάρει σε ένα κουτσό άλογο.

Ηθικά και γεωπολιτικά διλήμματα

Με αφορμή τη συνεχιζόμενη γενοκτονική εισβολή στη Γάζα, έχει προβληθεί, κυρίως εξ αριστερών, το επιχείρημα πως η Ελλάδα πρέπει να είναι από τη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Η αλήθεια είναι πως υπάρχει μια έντονη ηθική διάσταση στο θέμα. Πράγματι, και ενώ θα έπρεπε θεωρητικά να είναι αρκούντως ικανό επιχείρημα πως δεν είναι αποδεκτό ένα κράτος τον 21ο αιώνα να ακολουθεί πολιτική απαρτχάιντ, να βομβαρδίζει αμάχους και να προβαίνει σε εθνοκαθάρσεις, η πραγματικότητα είναι πιο πολύπλοκη. Φρόντισε μετά παρρησίας να μας το θυμίσει η ελληνική κυβέρνηση, με διάφορους υπουργούς της να δηλώνουν τις πρώτες μέρες της ισραηλινής εισβολής στη Γάζα ότι δεν είναι οι Παλαιστίνιοι τουρίστες, οι οποίοι γεμίζουν τα ταμεία της χώρας, αλλά οι Ισραηλινοί, πως το Ισραήλ αποτελεί τροφοδότη τεχνολογιών (όπως το Predator υποθέτουμε) και πολύτιμο σύμμαχο της χώρας έναντι της Τουρκίας. Μια βίαιη υπογράμμιση του επιχειρήματος πως η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, με γείτονες που δεν καλλιεργούν τουλίπες και πως πρέπει να είναι πάντα με τον ισχυρό, δηλαδή τη συλλογική Δύση και το Ισραήλ.

Κάπως έτσι, η Ελλάδα βρέθηκε να απέχει από το πρώτο ψήφισμα του ΟΗΕ για εκεχειρία, μια κατάπτυστη κίνηση τόσο ηθικά, όσο όμως και γεωπολιτικά. Αυτή ήταν η πλέον δουλοπρεπής κίνηση της χώρας μας απέναντι στις ΗΠΑ, μια κίνηση που δεν εξυπηρετεί ούτε την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού, ούτε τα λεγόμενα «εθνικά συμφέροντα», κίνηση σε πλήρη ευθυγράμμιση και με τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης στον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο πρωθυπουργός σπεύδει κάθε φορά να κάνει απόλυτες δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης, να προσφέρει απλόχερη υποστήριξη στις πιο ακραίες επιλογές της Δύσης και να δηλητηριάζει τις σχέσεις του ελληνικού λαού με όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Βασιλικότερη του βασιλέως, η Ελλάδα διακόπτει ιστορικούς δεσμούς και πυροβολεί τα πόδια της, ενώ ο κόσμος γύρω της αλλάζει.

Ο ισχυρός του σήμερα και οι ισχυροί του αύριο

Το σφιχταγκάλιασμα της Ελλάδας με τη Δύση δεν έχει πάει τόσο καλά όσο παρουσιάζεται. Η χώρα σημαδεύτηκε τον 20ό αιώνα με δύο εθνικές καταστροφές (συγκρίσιμες στον ευρωπαϊκό χώρο μόνο με τα δεινά της ηττημένης Γερμανίας), συμμαχικές βόμβες στόχευσαν τις ελληνικές πόλεις κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, ενώ η επτάχρονη δικτατορία είχε, αν μη τι άλλο, ύποπτες διασυνδέσεις με την Ουάσινγκτον. Στο σήμερα παρουσιάζεται η Δύση ως ο αποτρεπτικός παράγοντας ενός ελληνοτουρκικού πολέμου, γεγονός όμως που, κατά τα φαινόμενα, δεν επαρκεί για τη χρεοκοπημένη χώρα μας, η οποία είναι πρωταθλήτρια αμυντικών δαπανών, με 3,54% του ΑΕΠ να δίνεται για τις ένοπλες δυνάμεις.

Ταυτόχρονα εγείρεται και το ερώτημα: είμαστε πράγματι στο κλαμπ των ισχυρών; Προφανώς οι ΗΠΑ έχουν μια στρατιωτική και οικονομική ηγεμονία, η οποία δεν είναι εύκολα αμφισβητήσιμη. Ο αέρας όμως έχει αρχίζει να αλλάζει κατεύθυνση και μπορεί σύντομα να εξελιχθεί σε καταιγίδα. Η συλλογική Δύση βαλτώνει σε κάθε επίπεδο, οι ΗΠΑ αδυνατούν να επιβληθούν στην κρίσιμη για αυτές περιοχή της Μέσης Ανατολής ενώ στρατιωτικές ήττες (όπως στο Αφγανιστάν) έχουν πλήξει καίρια το γόητρό τους. Πρόθυμοι σύμμαχοι της Δύσης, όπως Ουκρανοί και Κούρδοι, βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν μόνοι τους τα αδιέξοδα των πολιτικών της υπερδύναμης, όπερ σημαίνει να σφάζονται για ξένα συμφέροντα.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία υπήρξε καθοριστικής σημασίας για τις αλλαγές του πλανητικού συσχετισμού δύναμης. Οι «πορτοκαλί επαναστάσεις» αυτή τη φορά δεν θα αιματοκυλίσουν τον Παγκόσμιο Νότο, αλλά έναν ευρωπαϊκό λαό, στην πίσω αυλή της Δύσης, αλλά στη μπροστινή αυλή της Ρωσίας. Και η Ρωσία δεν είναι κάποια δύναμη που αδιαμαρτύρητα θα μπει στη γωνία. Το επικίνδυνο γεωπολιτικό παιχνίδι που ξεκίνησε η Δύση το 2014 στην Ουκρανία ήταν μαθηματικά βέβαιο πως θα έφερνε ένοπλη σύγκρουση – και η Δύση απέτυχε να απομονώσει την αντίπαλο Ρωσία. Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία επέκτεινε τις αμυντικές της δυνατότητες, ανέπτυξε ανεξάρτητα τους οικονομικούς τομείς στους οποίους δέχτηκε κυρώσεις και σφυρηλάτησε ακόμη πιο στενές σχέσεις με άλλες δυνάμεις και τον Παγκόσμιο Νότο. Το εγχείρημα των BRICS φαίνεται να αποκτά νέα δυναμική, με σημαντικούς ενεργειακούς παίκτες (Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ρωσία) να είναι πλέον μέλη του, ενώ αφρικανικές χώρες έχουν ξεκινήσει να διακόπτουν σχέσεις εξαρτησης με τους πρώην αποικιοκράτες τους.

Ο κόσμος μεταβάλλεται με γρήγορο τρόπο και η παντοδυναμία των ΗΠΑ βάλλεται πανταχόθεν. Δυναμικές κοινωνίες, νέες σε πληθυσμό και πρόθυμες να πειραματιστούν πολιτικά και οικονομικά έρχονται στο προσκήνιο και διεκδικούν ρόλο. Οι μέρες που οι τύχες του κόσμου αποφασίζονται μόνο στην Ουάσινγκτον έχουν παρέλθει και μετά τις πρόσφατες εξελίξεις στη Γάζα, ο Παγκόσμιος Νότος δύσκολα θα συγχωρέσει τη συλλογική Δύση και τους καλοθελητές της.

Μέχρι και στο πεδίο των λεγόμενων και δυτικών αξιών, όπως της αστικής δημοκρατίας και των δικαιωμάτων (συλλογικών και ατομικών) υπάρχει μια αξιοσημείωτη υποχώρηση. Αντιμέτωπες με εσωτερικές αντιφάσεις και εξωτερικές πιέσεις, οι δυτικές δημοκρατίες μοιάζουν πια σκιά του παλιού τους εαυτού, με τον «ελεύθερο κόσμο» να μοιάζει ολοένα και λιγότερο ελεύθερος. Σε πολιτικό επίπεδο η δημοκρατία μοιάζει να έχει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης εκτός του βορείου ημισφαιρίου, όπου συνεχώς εκφυλίζεται: ίσως σε κάποια χώρα του Παγκόσμιου Νότου που παλεύει ακόμη για κοινωνική απελευθέρωση.

Η Ελλάδα αντί να ακολουθεί μονοδιάστατη εξωτερική πολιτική θα πρέπει να ανοίξει δίαυλο συνεργασίας με αυτές τις χώρες σε Αφρική, Λατινική Αμερική και Ασία. Για να το κατορθώσει αυτό, θα πρέπει να μάθει αρχικά να λέει και κάποια όχι στους δυτικούς συμμάχους και να ορίζει κόκκινες γραμμές. Ο φυσικός χώρος του ελληνικού λαού δεν είναι με τους δυτικούς καταπιεστές, αλλά με τους λαούς που διεκδικούν έναν πολυφωνικό κόσμο. Άλλωστε, όπως σοφά λέει ο ελληνικός λαός, «ανήκομεν εις τη Δύσιν μέχρι να αρχίσει το πρώτο κλαρίνο». Αυτή την περίοδο τυγχάνει τα κλαρίνα και οι ξυπόλυτοι να σηκώνουν κεφάλι. Μάλλον δεν πρέπει να στέλνουμε τη φρεγάτα «Ύδρα» να τους πυροβολεί – για το καλό του δικού μας κεφαλιού δηλαδή.