Στην καρδιά του Μπουένος Άιρες βρίσκεται η εμπορική περιοχή της Μπαλβανέρα. Γεμάτη καταστήματα που πωλούν ό,τι μπορεί να βάλει ο ανθρώπινος νους, είναι από τις πιο ζωηρές γειτονιές της πρωτεύουσας, θυμίζοντας περισσότερο ανατολίτικο παζάρι, παρά μια γειτονιά στη Λατινική Αμερική. Πέρα από τον ζωηρό εμπορικό χαρακτήρα, η γειτονιά είναι και το κέντρο της εβραϊκής κοινότητας, της πολυπληθέστερης σε αυτή τη γωνιά του κόσμου. Σε μεγάλο βαθμό οι ορθόδοξοι Εβραίοι, η πλειοψηφία της κοινότητας, συμμετείχαν χωρίς προβλήματα στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Αργεντινής. Η ήσυχη ζωή τους διαταράχθηκε το 1992, όταν στις 17 Μαρτίου ένα βαν φορτωμένο με εκρηκτικά στάθμευσε μπροστά από την πρεσβεία του Ισραήλ. Η επακόλουθη έκρηξη κατέστρεψε την πρεσβεία και κόστισε τη ζωή σε 29 άτομα, κυρίως διερχόμενους Αργεντίνους. Στις 18 Ιουλίου του 1994, δύο χρόνια αργότερα, ακολούθησε δεύτερη βομβιστική επίθεση. Το πρωινό εκείνο ένα λευκό βαν φορτωμένο με εκρηκτικά εισήλθε στο κτίριο του Συνδέσμου Ισραηλινών Αργεντινής (AMIA) και στις 09:53 ανατίναξε τον χώρο, δολοφονώντας 86 ανθρώπους και τραυματίζοντας 300. Να σημειωθεί πως και οι δύο ήταν βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, με τους δράστες να είναι ανάμεσα στους νεκρούς, και ότι αποτελούν τις μεγαλύτερες τρομοκρατικές επιθέσεις στην ιστορία της Αργεντινής.
Για την επίθεση στην πρεσβεία ανέλαβε την ευθύνη η «Οργάνωση της Ισλαμικής Τζιχάντ», ως αντίποινα για τη δολοφονία από τον ισραηλινό στρατό του συνιδρυτή της Χεζμπολάχ, Αμπάς αλ Μουσάουι. Η οργάνωση ήταν μια μικρή στρατιωτική ομάδα που στήριξε τη Χεζμπολάχ κατά τη διάρκεια του Λιβανικού Εμφυλίου, δρούσε από το 1983 και διαλύθηκε λίγους μήνες μετά την επίθεση, μέσα στο 1992. Η ανάληψη ευθύνης για την επίθεση στο ΑΜΙΑ, ήταν ελαφρώς πιο πολύπλοκη. Πολλοί έδειξαν το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, με κανέναν όμως να μην αναλαμβάνει την πατρότητα, ενώ μια περίεργη ανάληψη ευθύνης με πολύπλοκη διαδρομή ήρθε καιρό μετά, από την οργάνωση «Ανσάρ Αλλάχ» της Υεμένης, τους γνωστούς μας Χούθι. Στην πραγματικότητα, για τη δεύτερη και μεγαλύτερη επίθεση, δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα των δραστών και αυτή αντιμετωπιζόταν ευρέως ως ορφανό χτύπημα, με την ανάληψη ευθύνης εκ μέρους της Ανσάρ Αλλάχ να μην θεωρείται αξιόπιστη. Χαρακτηριστικό δε είναι, πως η συγκεκριμένη οργάνωση μπήκε στη σχετική λίστα τρομοκρατικών οργανώσεων των ΗΠΑ πολύ πρόσφατα, απόδειξη πως κανείς τότε δεν πήρε στα σοβαρά την ανάληψη ευθύνης.
Η έρευνα που ακολούθησε δεν μας έκανε σοφότερους και ήταν γεμάτη σκοτεινά σημεία και, κατά τα φαινόμενα, βουτηγμένη στο αίμα. Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα έφτασε σε μια κατάληξη προ ολίγων ημερών, με το δικαστήριο του Μπουένος Άιρες να βγάζει ετυμηγορία: πίσω από τις αιματηρές επιθέσεις βρίσκεται το Ιράν και η Χεζμπολάχ, ενώ προηγούμενοι εισαγγελείς που ερευνούσαν την υπόθεση, καταδικάστηκαν για συγκάλυψη. Η απόφαση αυτή μπορεί να έχει ευρείες επιπτώσεις, δεδομένης της συγκυρίας, αλλά θεωρούμε πως πριν φτάσουμε σε αυτές έχει μια αξία να παρακολουθήσουμε την πορεία της έρευνας.
Βόμβες, πυρηνικά και πολλά αναπάντητα ερωτήματα
Οι επιπτώσεις των επιθέσεων ήταν άμεσες. Η Αργεντινή το 1992 βρισκόταν υπό την προεδρία του περονιστή Κάρλος Μένεμ και ήταν σε φάση επαναδιαπραγμάτευσης μιας συμφωνίας εξαγωγής εμπλουτισμένου ουρανίου στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, απαραίτητη πρώτη ύλη για το πυρηνικό πρόγραμμα της τελευταίας. Η συμφωνία ακυρώθηκε τελικά μετά τη δεύτερη επίθεση και, όπως θα δούμε παρακάτω, θεωρήθηκε πως το Ιράν σχεδίασε την επίθεση προκειμένου να πιέσει την Αργεντινή -αψυχολόγητη και τελικά λανθασμένη ενέργεια, αν υποθέσουμε πως η κατηγορία ευσταθεί. Μια δεύτερη άμεση επίπτωση ήταν και η στοχοποίηση της πολυπληθούς αραβικής κοινότητας που ζει στις βόρειες επαρχίες της Αργεντινής και κυρίως των κατοίκων της επαρχίας του Μισιόνες. Οι Άραβες Αργεντίνοι, μαζί με ομοθρήσκους τους στην Παραγουάη, κατηγορήθηκαν ως συνεργάτες της Χεζμπολάχ.
Η προσοχή εστιάστηκε στην περιοχή του Τριπλού Συνόρου (Αργεντινής-Παραγουάης-Βραζιλίας) και συγκεκριμένα στην πόλη Σιουδάδ δελ Έστε της Παραγουάης. Οι αμερικανικές αρχές, οι οποίες γρήγορα ενεπλάκησαν στην υπόθεση, ονόμασαν την πόλη ως το πιο επικίνδυνο μέρος για την ασφάλεια στη Λατινική Αμερική και την χαρακτήρισαν Κasbah (δηλαδή φρούριο στα αραβικά). Η περιοχή ήταν (και είναι) πράγματι γνωστή για το λαθρεμπόριο, αλλά αυτό που ακολούθησε ήταν αναβαθμισμένο. Στηριγμένοι και από τις αναφορές του γνωστού για τις διασυνδέσεις του με το FBI, την CIA και το State Department, αρμόδιου για την υπόθεση Αργεντινο-εβραίου εισαγγελέα Αλμπέρτο Νισμάν, οι ΗΠΑ κατάφεραν να συμφωνήσουν με τις αρχές της Παραγουάης για μόνιμη στάθμευση αμερικανικού στρατιωτικού προσωπικού στην περιοχή, προσωπικό το οποίο μάλιστα έχει διπλωματική ασυλία. Η Παραγουάη αποτελεί παραδοσιακό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή, αλλά εκείνη την περίοδο υπήρχε μια διάθεση για «αριστερή στροφή» (ο βήχας όμως τους κόπηκε γρήγορα). Όπως μπορεί να επιβεβαιώσει και το «Κοσμοδρόμιο» που βρέθηκε στην επίμαχη περιοχή προ ολίγων μηνών, η παρουσία στρατού και αστυνομίας είναι ιδιαιτέρως έντονη και σήμερα, τριάντα χρόνια μετά τις επιθέσεις.
Ο εισαγγελέας Νισμάν ήταν πεπεισμένος πως πίσω από τις επιθέσεις βρισκόταν το Ιράν και πως έλαβε και εσωτερική υποστήριξη για να δράσει. Προβάλλοντας το επιχείρημα πως το Ιράν σχεδίασε τις επιθέσεις, ώστε να πιέσει την Αργεντινή να συνεχίσει την πυρηνική συμφωνία, εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για έξι Ιρανούς υπηκόους. Βασική αντίφαση της έρευνάς του ήταν το συμπέρασμα πως τα εκρηκτικά εισήλθαν στη χώρα με επιβατικές πτήσεις και συγκεκριμένα σε μπουκάλια σαμπουάν. Αν υπήρξε πράγματι μεγάλης έκτασης δίκτυο τρομοκρατών στη Λατινική Αμερική, η εισαγωγή εκρηκτικής ύλης μέσω πτήσεων ακούγεται αψυχολόγητη επιλογή, ενώ αγνοήθηκε και το πόρισμα του «Γραφείου Αλκοόλ, Καπνού και Εκρηκτικών» των ΗΠΑ, το οποίο σε αυτοψία του κατέληξε πως το κτίριο του ΑΜΙΑ ήταν παγιδευμένο με εκρηκτικά – πράγμα που υποδηλώνει εσωτερικό συνεργό εντός της εβραϊκής κοινότητας. Ο Νισμάν επιπλέον ζήτησε τη δίωξη του προέδρου Κάρλος Μένεμ με την κατηγορία της συγκάλυψης, αλλά προσπάθησε να αποφύγει αντίστοιχη δίωξη στον τότε αρμόδιο υπουργό Εσωτερικών Κάρλος Βλαντίμιρ Κόρατς. O Κόρατς, μέλος της εβραϊκής κοινότητας και υπεύθυνος για τη δημιουργία του Μουσείου του Ολοκαυτώματος, κατηγορήθηκε για μια παράνομη πληρωμή 400.000 δολαρίων στον Κάρλος Τεγιελδίν, ο οποίος και είχε κατηγορηθεί για την παραχώρηση του οχήματος με το οποίο έγινε η επίθεση στο AMIA. Τελικά η έρευνα κατά του υπουργού ξεκίνησε το 2013 και δεν είχαμε κάποια εξέλιξη. Αντιθέτως εξελίξεις είχαμε με τον εισαγγελέα Νισμάν: το 2015 βρέθηκε νεκρός με μια σφαίρα στο κεφάλι, μία ημέρα πριν εμφανισθεί να καταθέσει στο Κογκρέσο της Αργενιτνής. Οι αρχικές διαβεβαιώσεις πως επρόκειτο για αυτοκτονία έπεσαν σύντομα στο κενό, αλλά ακόμη και σήμερα δεν γνωρίζουμε τον δολοφόνο του. Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε είναι πως αν μη τι άλλο ο μακαρίτης είχε ύποπτες διασυνδέσεις με ανθρώπους που δεν θα έπρεπε: το μαρτυρούν και οι φουσκωμένοι λογαριασμοί που διατηρούσε στις ΗΠΑ. Για την υστεροφημία του να σημειώσουμε πως το Ισραήλ τον αναγνωρίζει σήμερα ως «μάρτυρα για την δικαιοσύνη».
Cui bono?
Κατηγορίες συγκάλυψης εκτοξεύονταν για καιρό ανάμεσα στο πολιτικό προσωπικό της Αργεντινής, με τους εισαγγελείς να κατηγορούν εναλλάξ προέδρους, υπουργούς και δικαστικούς λειτουργούς (π.χ. ο εισαγγελέας Γκαλεάνο κατηγορείται για συγκάλυψη ευθυνών μελών της συριακής κοινότητας, ενδεχομένως σε σχέση με άλλες βρωμοδουλειές λαθρεμπορίου που θα έβγαιναν στην επιφάνεια σε περίπτωση έρευνας). Θα σας απαλλάξουμε εδώ από μια επίπονη, γεμάτη ονόματα, διαδρομή εντός του πολιτικού σκηνικού του Μπουένος Άιρες και θα μεταφερθούμε στην πρόσφατη πολύκροτη απόφαση.
Το δικαστήριο έκρινε πως το Ιράν βρίσκεται πίσω από τις επιθέσεις και το κατηγορεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Με αυτή την απόφαση ανοίγει ο δρόμος για προσφυγές σε διεθνή δικαστήρια, ενώ η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ονομάζεται «κράτος-τρομοκράτης». Η απόφαση επεκτείνει το πόρισμα της Μοσάντ, σύμφωνα με το οποίο το Ιράν χρηματοδότησε, αλλά δεν έφερε εις πέρας την επίθεση και δεδομένης της σημερινής γεωπολιτικής κατάστασης, οι επιπτώσεις είναι ευρείες. Η κυβέρνηση Μιλέι χαιρέτησε την απόφαση, η οποία σίγουρα ευνοεί τον πολιτικό της σχεδιασμό. Υπενθυμίζεται πως ο ακροδεξιός νέος πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι αποτελεί ένθερμο υποστηρικτή του Ισραήλ, ασπαζόμενος ο ίδιος τον Ιουδαϊσμό, και πως η κυβέρνηση σχεδιάζει να μεταφέρει την πρεσβεία της χώρας στην Ιερουσαλήμ, σε ένα διπλωματικό no go εν μέσω της παρούσας κρίσης. Τέλος, ανοίγει ο δρόμος της δίωξης πολιτικών του αντιπάλων, όπως της πρώην προέδρου Κριστίνα Κίρτσνερ, η οποία μπορεί να βρεθεί να κατηγορείται για συγκάλυψη.
Δεν είμαστε σε θέση και ούτε και είναι ο ρόλος μας να κρίνουμε την απόφαση ενός δικαστηρίου στην Αργεντινή, ούτε και να ορίσουμε σε τι βαθμό έπαιξε ρόλο η αλλαγή κυβέρνησης στο Μπουένος Άιρες. Αλλά σε ζητήματα με τέτοιες προεκτάσεις είναι σημαντικό να δούμε τους νικητές και τους χαμένους: δεν εξετάζουμε δηλαδή ποιος προκάλεσε το μακελειό της δεκαετίας του ’90 αλλά ποιος τελικά ευνοήθηκε από την πολιτικο-δικαστικο-μιντιακή διαχείριση των πραγμάτων.
Αν το Ιράν σχεδίασε τις επιθέσεις για να πιέσει την κυβέρνηση της Αργεντινής, δεν του πήγε πολύ καλά. Όχι απλά βρέθηκε αντιμέτωπο με μια σοβαρή και απεχθή κατηγορία, αλλά τορπίλισε έτσι μια σημαντική συμφωνία όπως και τις φίλιες σχέσεις με μια μεγάλη χώρα (και του Ιράν η αλήθεια είναι δεν του περισσεύουν φίλοι στη διεθνή σκηνή). Στην αντίπαλη όχθη, οι ΗΠΑ μέσω αυτής της ιστορίας βρέθηκαν πιο ενισχυμένες, με επέκταση της στρατιωτικής τους παρουσίας στη Λατινική Αμερική υπό το πρόσχημα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Η παρουσία τους σίγουρα ενισχύει και αυτήν της Μοσάντ, η οποία έχει εδώ και δεκαετίες ισχυρό δίκτυο στην περιοχή και κάτω από την μύτη της οποίας πραγματοποιήθηκαν οι επιθέσεις.
Το Ισραήλ, από την άλλη, σίγουρα ενίσχυσε τη θέση του μέσα στην αργεντινή κοινωνία. Το σοκ των επιθέσεων ήταν τέτοιο που προκάλεσε στην Αργεντινή κύμα συμπάθειας τόσο ισχυρό και βαθύ, που ακόμη και σήμερα ορίζει τη διάθεση της κοινής γνώμης. Μετά τις επιθέσεις της Χαμάς, χιλιάδες Αργεντίνοι και Αργεντίνες βγήκαν στους δρόμους για να διατρανώσουν την υποστήριξή τους στο κράτος του Ισραήλ, αντίθετα με την αδιαφορία που επέδειξαν όταν το Ισραήλ εισέβαλε στη Γάζα. Με την εκλογή Μιλέι έχουμε και στροφή στην επίσημη εξωτερική πολιτική της χώρας. Επιπλέον η ακύρωση της συνεργασίας Αργεντινής-Ιράν ήταν κομβικής σημασίας για το Ισραήλ, καθώς η Τεχεράνη αποτελεί τον νούμερο ένα κίνδυνο για την ασφάλειά του. Ένα Ιράν με ενεργό πυρηνικό πρόγραμμα είναι ο απόλυτος εφιάλτης για το Τελ Αβίβ. Τέλος, πράγμα σημαντικό για το περικυκλωμένο από εχθρούς εβραϊκό κράτος, περίπου 100.000 Αργεντίνοι Εβραίοι θορυβημένοι από τις επιθέσεις σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις ακολούθησαν την Aliyah, τον δρόμο επιστροφής στη Γη της Επαγγελίας δηλαδή.
Η απόφαση του δικαστηρίου λοιπόν θα έχει τόσο εσωτερικές, όσο και διεθνείς επιπτώσεις. Το μόνο βέβαιο είναι πως έχουμε ακόμη δρόμο για πλήρη δικαίωση των θυμάτων από τις βομβιστικές επιθέσεις, δικαίωση που δύσκολα θα πραγματωθεί. Προσώρας, οι εκατόμβες των νεκρών απλώς αυξάνονται.
