Η σύγκρουση ανάμεσα στον ατλαντισμό και σε πιο φιλειρηνικές πολιτικές με άξονα την ανεξαρτησία κρίσης κάθε χώρας, αλλά και την αναζήτηση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής ειρήνης και ασφάλειας, εξακολουθεί να είναι ένα βασικό διακύβευμα στην Ανατολική Ευρώπη. Χαρακτηριστικό (αλλά όχι μοναδικό) σύμπτωμα οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην Κροατία.
Το Ουκρανικό και η διαφθορά κυριάρχησαν στις εκλογές στην Κροατία
Στις βουλευτικές εκλογές που έλαβαν χώρα στην Κροατία στις 17 Απριλίου το κυβερνών κόμμα Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HDZ: Hrvatska demokratska zajednica) με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Αντρέι Πλένκοβιτς έλαβε την πρώτη θέση για τέταρτη συνεχόμενη φορά, κερδίζοντας 34,44% των ψήφων και 61 έδρες, αλλά δεν κατόρθωσε να λάβει αυτοδυναμία και χρειάζεται να προβεί σε κυβέρνηση συνεργασίας. Τη δεύτερη θέση έλαβε ο σοσιαλδημοκρατικός συνασπισμός Ποταμοί της Δικαιοσύνης (Rijeke pravde) του προέδρου της Κροατίας Ζόραν Μιλάνοβιτς με 25,41% των ψήφων και 42 έδρες. Την τρίτη θέση κατέλαβε ο ακροδεξιός συνασπισμός Κίνημα της Πατρίδας (Domovinski pokret) του Ίβαν Πέναβα με 9,57% και 14 έδρες. Η ακροδεξιά καθίσταται έτσι ρυθμιστής του ποιος θα είναι εντέλει ο κυβερνών συνασπισμός. Η αριστερή πολιτική πλατφόρμα Μπορούμε (Možemo! – politička platforma) της Σάντρα Μπέντσιτς έλαβε 9.06% και 10 έδρες. Ακολούθησε το χριστιανικό συντηρητικό κόμμα Κροάτες Κυριαρχιστές (Hrvatski suverenisti) του Νίκολα Γκρμόγια με 8,02% και 11 έδρες. Μπήκαν τέλος στη Βουλή ο συνασπισμός Η Κροατία μας (Naša Hrvatska) του Ντάβορκο Βίντοβιτς, που περιλαμβάνει σοσιαλδημοκρατικό και αγροτικό κόμμα, με 3,4% και 4 έδρες, καθώς και ο συνασπισμός του φιλελεύθερου κόμματος Focus με το κεντρώο κόμμα Republika με 2,25% και μία μοναδική έδρα (επικεφαλής του συνασπισμού είναι ο Νταμίρ Βάντελιτς).
Οι εκλογές προκλήθηκαν αφότου ο πρόεδρος της Κροατίας Ζόραν Μιλάνοβιτς διέλυσε το κοινοβούλιο τον Μάρτιο, και κατήλθε στις εκλογές με τον σοσιαλιστικό συνασπισμό που περιλαμβάνει το κόμμα SPD (Socijaldemokratska partija Hrvatske). Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κροατίας είχε προειδοποιήσει τον Μιλάνοβιτς ότι δεν μπορεί να είναι ταυτοχρόνως πρόεδρος της χώρας και υποψήφιος, με αποτέλεσμα αυτός να δεσμευτεί ότι θα παραιτηθεί πριν τη λήξη της θητείας του. Η προεκλογική περίοδος σφραγίστηκε έτσι από την έντονη αντίθεση ανάμεσα στον πρωθυπουργό Πλένκοβιτς και τον πρόεδρο Μιλάνοβιτς σε μια σειρά από θέματα, όπως είναι η στάση της χώρας στο Ουκρανικό, οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση κ.ά. Το φιλοευρωπαϊκό κυβερνών κόμμα (HDZ), το οποίο και έχει εισαγάγει την Κροατία στη Ζώνη Σένγκεν και την Ευρωζώνη, κατηγορείται για πλειάδα σκανδάλων και για διαφθορά, καθώς και για την αύξηση του πληθωρισμού, ο οποίος εξαφανίζει τους ήδη χαμηλούς μισθούς και συντάξεις.
Τα ζητήματα αυτά ήταν στην αιχμή της αντιπολίτευσης του Μιλάνοβιτς, ο οποίος είναι κατά της βοήθειας στην Ουκρανία και είχε ως κύριο προεκλογικό σύνθημα την ειρήνευση στην Ευρώπη και τη μη εμπλοκή της Κροατίας σε πόλεμο. Λόγω της εκτεταμένης κυβερνητικής διαφθοράς, ο Μιλάνοβιτς είχε προτείνει προεκλογικώς τη δημιουργία μιας κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας ενάντια στη διαφθορά, η οποία θα περιελάμβανε, ει δυνατόν, όλα τα κόμματα πλην του κυβερνώντος. Η ανταπόκριση από τα υπόλοιπα κόμματα, που έχουν εξαιρετικά διάφορες ιδεολογικές αφετηρίες, ποικίλε με συνέπεια τη δυσκολία του εγχειρήματος. Από την άλλη, ο Πλένκοβιτς επέλεξε μία νεο-ψυχροπολεμική ρητορική ως κύρια προεκλογική αιχμή του. Απηύθυνε ως κατηγορία στον Μιλάνοβιτς το ότι θα προσεγγίσει την Κροατία στον «ρωσικό κόσμο» και τόνισε τις ομοιότητες μεταξύ Ρωσίας και Σερβίας ως κύριο λόγο που οι Κροάτες ψηφοφόροι οφείλουν να ψηφίζουν έναν αντιρωσικό συνασπισμό. Ο Μιλάνοβιτς θεωρείται έτσι ως ομοϊδεάτης των πολιτικών ηγετών Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας και Ρόμπερτ Φίτσο της Σλοβακίας, αν και υπάρχουν σημαντικές ιδεολογικές διαφορές στην κομματική και πολιτική τους προέλευση.
Το κυβερνών κόμμα γνώρισε πάντως πτώση λόγω μειζόνων σκανδάλων, καθώς περίπου τριάντα υπουργοί έχουν εγκαταλείψει την κυβέρνηση τα τελευταία οκτώ χρόνια για λόγους διαφθοράς. Το τελευταίο σκάνδαλο που έχει απασχολήσει την κροατική κοινή γνώμη εντός του 2024 είναι τα μηνύματα στην πλατφόρμα WhatsApp, τα οποία διέρρευσαν ανάμεσα στο στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος Γιόσιπα Ρίματς και τον εισαγγελέα Ίβαν Τούρουντιτς, τα οποία δείχνουν προς την κατεύθυνση έντονου λόμπινγκ, νεποτισμού και εξαγοράς επίδρασης, που συνεχίστηκαν και μέχρι την τελευταία στιγμή της προεκλογικής περιόδου τον Απρίλιο, εμπλέκοντας και τον υπουργό Μεταφορών και Υποδομών Όλεγκ Μπούτκοβιτς. Το σκάνδαλο προκάλεσε διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις στο Ζάγκρεμπ. Ο προβληματισμός από την εκτεταμένη διαφθορά του φιλοευρωπαϊκού κυβερνώντος κόμματος το οδήγησε σε πτώση στις βουλευτικές εκλογές, όμως ο Μιλάνοβιτς δεν έχει κατορθώσει να πραγματώσει το πρόταγμά του για έναν ευρύ συνασπισμό ενάντια στη διαφθορά, με σύνθημα το «έρχονται ποταμοί δικαιοσύνης» («Rijeke pravde dolaze»), λόγω της κομματικής και ιδεολογικής πολυδιάσπασης της αντιπολίτευσης. Η περίπτωση που συζητείται περισσότερο είναι μια συμμαχία γύρω από το σοσιαλιστικό κόμμα SDP του Μιλάνοβιτς μαζί με κόμματα αριστερά, συντηρητικά και μειονοτήτων.
Στο μεταξύ, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κροατίας έκρινε ότι ο πρώην πρόεδρος Ζόραν Μιλάνοβιτς δεν δικαιούται να σχηματίσει κυβέρνηση, σε περίπτωση πάντα που δεν τα καταφέρει ο πρωθυπουργός Αντρέι Πλένκοβιτς, και παρόλο που παραιτήθηκε πριν τη λήξη της θητείας του, λόγω εχθροπαθούς συμπεριφοράς και δηλώσεων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, αν και τρία από τα μέλη του Συνταγματικού Δικαστηρίου διαφώνησαν έντονα και εξέδωσαν ξεχωριστή γνωμοδότηση. Ο Ζόραν Μιλάνοβιτς κατήγγειλε την απόφαση ως απολύτως χαρακτηριστική της διαφθοράς την οποία αντιμάχεται, παραθέτοντας στοιχεία για συνεννοήσεις του προέδρου του δικαστηρίου Μίροσλαβ Σεπάροβιτς με υπουργούς του κυβερνώντος κόμματος HDZ. Τόνισε ότι υπάρχει έτσι κίνδυνος πραξικοπηματικής εκτροπής από τη δημοκρατία με μια κατάφωρη αγνόηση της λαϊκής βούλησης. Σε κάθε περίπτωση, ρυθμιστής των εξελίξεων έχει καταστεί η ακροδεξιά σε μία πιθανή σύμπλευση με το φιλοευρωπαϊκό κέντρο, η οποία είναι συνήθης κατά το τελευταίο διάστημα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μονομερές δημοψήφισμα στο Κόσσοβο
Εντάσεις, όμως, υπάρχουν και αλλού στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Στη Σερβία υπάρχει προβληματισμός για το ποια θα ήταν η απάντηση του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς σε μια ενδεχόμενη ένταξη του Κοσσόβου στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Επιπλέον γεωπολιτική ρευστότητα προκαλούν οι δηλώσεις του Μίλοραντ Ντόντικ, επικεφαλής της Σερβικής Δημοκρατίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη για ανεξαρτησία της, οι οποίες έχουν αρχίσει ήδη από τον Οκτώβριο του 2022. Το πρότυπο θα μπορούσε να είναι τα δημοψηφίσματα που οργανώθηκαν για την ένωση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Μια υπερβολική ταπείνωση της Σερβίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης εγκυμονεί κινδύνους τόσο ως προς τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και μια ενδεχόμενη συνεργασία μεταξύ του προέδρου Βούτσιτς και του προέδρου Ντόντικ, όσο και για το ίδιο το Κόσσοβο.
Στο Κοσσυφοπέδιο η κυρίως ένταση προκύπτει από το γεγονός ότι οι Σέρβοι αποφάσισαν να μποϊκοτάρουν το δημοψήφισμα με θέμα την απομάκρυνση των Αλβανών δημάρχων, που είχαν τοποθετηθεί το 2023 σε τέσσερις δήμους του Βορείου Κοσσόβου (Βόρεια Μιτρόβιτσα, Ζβετσάν, Ζούμπιν Ποτόκ και Λεπόσαβιτς) χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του πλειοψηφούντος εκεί σερβικού πληθυσμού. Το μποϊκοτάζ ήταν απόφαση του κόμματος Σερβική Λίστα (SrpskaLista), το οποίο θεωρεί ότι υπάρχει βία και εκφοβισμός των Σέρβων, που αναιρούν την αξιοπιστία του όποιου δημοψηφίσματος, καθώς και ότι δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για δημοψήφισμα σε καμία διεθνή συμφωνία για την επίλυση των προβλημάτων του Κοσσόβου με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ως μια μονομερής κίνηση των Αλβανών.
Εκκλήσεις του Όρμπαν για ειρήνευση στην Ευρώπη
Σε ομιλία του στο Συντηρητικό Ινστιτούτο Burke στις Βρυξέλλες, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, η οποία αναλαμβάνει την εκ περιτροπής προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Ιούλιο, δήλωσε ότι η Ουκρανία δεν είναι πλέον κυρίαρχο κράτος και δεν θα υπήρχε χωρίς τη στήριξη της Δύσης, ενώ τόνισε ότι σκοπός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε να είναι η ειρήνη και όχι η στήριξη μιας χώρας που είναι αδύνατο να κερδίσει τον πόλεμο.
Στο μεταξύ, παραδόξως η φωνή του Ούγγρου πρωθυπουργού ενώθηκε με αυτήν του φιλελεύθερου Πολωνού ομολόγου του Ντόναλντ Τουσκ σε μια κριτική της συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση με αντικείμενο την πολιτική προς τις αφίξεις μεταναστών. Παρότι ο Όρμπαν και ο Τουσκ είναι οι δύο ακραίως αντίθετοι πόλοι στην Ανατολική Ευρώπη, ως προς το μεταναστευτικό επικράτησε η μακροπρόθεσμη κοινή πολιτική των χωρών τους να αρνείται τη μετεγκατάσταση μεταναστών στο έδαφος τους.
Ο Πολωνός πρωθυπουργός αντιμετωπίζει επίσης κρίση στο εσωτερικό ως προς το φλέγον ζήτημα των αμβλώσεων, το οποίο ήταν στην κορυφή της προεκλογικής ατζέντας του κόμματός του. Τώρα, όμως, το ζήτημα διχάζει τον κυβερνητικό συνασπισμό με αποτέλεσμα κυβερνητική κρίση. Το σχετικό νομοσχέδιο θα χρειαστεί, εξάλλου, την έγκριση του προέδρου της Πολωνίας Αντρέι Ντούντα, ο οποίος είναι πιθανό να ασκήσει βέτο. Ο πρωθυπουργός Τουσκ γνωρίζει, επομένως, την πρώτη σοβαρή κρίση της νέας θητείας του, καθώς αφενός μπορεί να αναγκαστεί σε συμβιβασμούς που θα απογοητεύσουν τους φιλελεύθερους υποστηρικτές του, αφετέρου ενδέχεται να μην μπορέσει να περάσει μέτρα που αποτέλεσαν εμβληματικά προτάγματά του πριν τις εκλογές.
Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, πάντως, επιχειρεί να προωθηθεί ως ηγέτης ενός φιλειρηνικού μετώπου εν όψει των ευρωεκλογών. Το σκεπτικό που αναπτύσσει κατά την ευρύτερη περίοδο πριν τις ευρωεκλογές είναι ότι οι κυρώσεις προς τη Ρωσία έχουν μάλλον βοηθήσει τη ρωσική οικονομία, ενώ έχουν βλάψει την ίδια την Ευρώπη και ότι χωρίς προοπτική ειρήνευσης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής ασφαλείας η βοήθεια προς την Ουκρανία έχει απλώς ως αποτέλεσμα τη μαζική απώλεια των ζωών των Ουκρανών.
Το πρόβλημα, όμως, κατά τον Όρμπαν, είναι ότι ιδίως η πρόσφατη ρητορική των Βρυξελλών κινδυνεύει να οδηγήσει σε μια ακόμη αμεσότερη εμπλοκή ολόκληρης της Ευρώπης και δη της Ανατολικής σε απευθείας πόλεμο με τη Ρωσία. Η παύση του φιλοπόλεμου κλίματος θα έπρεπε, λοιπόν, να είναι η προτεραιότητα στις ερχόμενες Ευρωεκλογές. Ο Όρμπαν τόνισε ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι δεν αποκαλούνται εξαρχής «παγκόσμιοι πόλεμοι», αλλά αρχίζουν από μία επιμέρους διένεξη, όπως συνέβη κατά τον Α’ Παγκόσμιο στα Βαλκάνια, και εξελίσσονται σε απευθείας παγκοσμίους πολέμους, όταν υπάρχει φιλοπόλεμο πνεύμα. Ένα φιλειρηνικό μέτωπο στην Ευρώπη θα σήμαινε τη διάθεση να κάτσουμε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με σκοπό μια μακροπρόθεσμη δομή ασφάλειας και ειρήνης.
