Τη δεκαετία του ‘80 τα τεχνικά, τα εσπερινά, τα επαγγελματικά λύκεια της Γκράβας ήταν ο φόβος και ο τρόμος των καθηγητών. Η Γκράβα έμεινε θρυλική για δεκαετίες. Το ίδιο και το Τεχνικό Λύκειο Περιστερίου ή το Πολυκλαδικό της Νέας Φιλαδέλφειας πάνω στην Εθνική οδό. Όλα αυτά τα σχολεία έχτισαν μεθοδικά τη φήμη τους ως σχολεία για αποσυνάγωγους, τραμπούκους και δύσκολα παιδιά, σχολεία όπου η χρήση ναρκωτικών έδινε κι έπαιρνε, όπως και οι βίαιες συρράξεις.
Έκτοτε, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Τα Τεχνικά Λύκεια άλλαξαν όνομα, άλλαξαν σε ένα βαθμό πρόγραμμα, επίσης σε έναν βαθμό αναβαθμίστηκαν και πολλαπλασιάστηκαν -αυτή τη στιγμή λειτουργούν στη χώρα 410 ΕΠΑΛ στα οποία διδάσκουν 140.000 εκπαιδευτικοί.
Ένα στοιχείο που παραμένει σταθερό είναι η βία που ξεσπά στους κόλπους τους, η οποία όμως έχει αλλάξει πρόσωπα και μορφές, αλλά και γενεσιουργές αιτίες. Το παράδειγμα του περασμένου Φεβρουαρίου είναι χαρακτηριστικό. Στο ΕΠΑΛ Λαγκαδά στη Θεσσαλονίκη πέντε μαθητές 17 και 18 ετών ξυλοκόπησαν 18χρονο συμμαθητή τους για ασήμαντη αφορμή, στέλνοντάς τον στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της ΕΡΤ ο διευθυντής του 1ου ΕΠΑΛ Λαγκαδά, Δημήτρης Χατζόπουλος είχε τονίσει τότε πως: «πρόκειται για καθαρή περίπτωση προσωπικής αντιδικίας μαθητών. Δεν έχει καμία σχέση με οπαδικά από την πληροφορία, που έχω».
Ξύλο εξαιτίας ενός λάθος like
Ο Κώστας Ασημακόπουλος, διευθυντής στο ΕΠΑΛ Κορυδαλλού, με 25χρονη πείρα στην τεχνική εκπαίδευση ξεκαθαρίζει καταρχάς πως «δεν είναι τόσο ‘ροκ’ οι σκηνές στα σημερινά ΕΠΑΛ όσο ήταν τη δεκαετία του 1980 στην Γκράβα π.χ. Στην πλειονότητα των σχολείων οι καθηγητές δεν… φοβούνται να κάνουν μάθημα».
Ο κ. Ασημακόπουλος περιγράφει ποιο είναι το σημερινό πρόσωπο της βίας. «Η βία στα Τεχνικά Λύκεια τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 είχε σε μεγάλο βαθμό να κάνει με τις ομάδες και τα οπαδικά. Τώρα πια είναι γενικευμένη και αφορά σε πολλά ζητήματα, πολύ συχνά, προσωπικά. Πυροδοτείται για παράδειγμα από ένα ‘λάθος’ like στο facebook. Μπορεί να πέσει ξύλο γιατί ένα κορίτσι κοίταξε το αγόρι μιας άλλης συμμαθήτριας. Συχνά η βία προκαλείται και από την πλήξη, την απουσία νοήματος».
Και μπορεί πιο παλιά τον χάρτη της βίας στα Τεχνικά Λύκεια να τον έφτιαχναν οι μικρές, σκληροπυρηνικές ομάδες, όμως τώρα η κατάσταση είναι γενικευμένη. «Η βία ασκείται και από παιδιά που δεν το περιμένεις, παιδιά από δομημένες οικογένειες» εξηγεί ο ίδιος.
Το αίσθημα του αρχηγού, αυτού που έχει εξουσία σε συνδυασμό με την υποτίμηση προς τα άλλα πρόσωπα του σχολείου, είναι ισχυρό στοιχείο σε πολλούς σημερινούς εφήβους και ειδικά στα αγόρια. Το αίσθημα εξουσίας και ηγεσίας, η υποτίμηση προς τους άλλους, είναι έντονα. Πολλά παιδιά μαθαίνουν πολεμικές τέχνες μόνο και μόνο για να μπορούν να ρίχνουν ξύλο, σύμφωνα με τον κ. Ασημακόπουλο.
«Το σχολείο μου είναι μικρό, οπότε τα φαινόμενα μικροεγκληματικότητας είναι σχετικά λίγα και αντιμετωπίσιμα συγκριτικά με άλλα σχολεία. Ωστόσο υπάρχουν και αφορούν και τα κορίτσια, όχι μόνο τα αγόρια» λέει με τη σειρά της στο «Κοσμοδρόμιο» η Γεωργία, καθηγήτρια δομικών έργων σε ΕΠΑΛ στα Πατήσια. Προσθέτει μάλιστα και το εξής: «η βία παρουσιάζει μικρή αύξηση αλλά η μεγάλη αλλαγή σε σχέση με προηγούμενες γενιές είναι ότι είναι πιο κανονικοποιημένη. Κάποιες φορές έχουμε ξυλοδαρμούς, μεταξύ αγοριών αλλά και κοριτσιών. Η βία χρησιμοποιείται για την επίλυση διαφορών. Ενίοτε έχουμε μικροκλοπές, κλοπές κινητών κ.τ.λ».
Η βία που προέρχεται από τα κορίτσια είναι στοιχείο στο οποίο στέκονται και οι δύο καθηγητές. Ενδεικτική είναι η είδηση πως πριν από τρία χρόνια, μια 16χρονη είχε σβήσει τσιγάρο στο μάτι συμμαθήτριας της στο ΕΠΑΛ Δραπετσώνας.
Ο κ. Ασημακόπουλος το τονίζει ξανά: «Δεν είναι περισσότερη η βία στα ΕΠΑΛ σήμερα, οι ‘απαντήσεις’ όταν προκύπτουν θέματα, είναι πολύ πιο βίαιες. Τώρα έχουμε χτυπήματα στο κεφάλι. Και το θέμα δεν είναι από ποια γειτονιά, από ποιο άλλο ΕΠΑΛ ή πλατεία είναι ο αντίπαλος. Στην Αθήνα ειδικά, την τερατώδη πρωτεύουσα, έχουν απαλειφθεί οι κόντρες για αυτά τα ζητήματα. Υπάρχουν λυκειόπαιδα από το κέντρο της Αθήνας που δεν έχουν έρθει ποτέ στον Κορυδαλλό και το αντίστροφο. Η μεγάλη πόλη τα καταπίνει όλα».
Δεν συμβαίνει το ίδιο με την επίδραση του διαδικτύου και των ψηφιακών εφαρμογών στο περιβάλλον του σχολείου. «Τα παιδιά είναι εντελώς άμαθα κι αμπριφάριστα για τη συμπεριφορά που πρέπει να επιδεικνύουν στον ψηφιακό κόσμο. Βλέπουμε ήδη από παραδείγματα άλλων σχολείων ότι μαθητές έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν την ΑΙ (Τεχνητή Νοημοσύνη) με παραβιαστικό τρόπο και βρίσκονται αντιμέτωποι με ποινικά αδικήματα».
Το πώς θα τα πάει τελικά κάθε σχολείο με όλες τις παραπάνω προκλήσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κουλτούρα που αναπτύσσεται μέσα στους κόλπους του- από τη συμπεριφορά και την παρουσία του συλλόγου καθηγητών, του συλλόγου γονέων αλλά και το ενδιαφέρον που δείχνει για το σχολείο η γειτονιά και ο δήμος.
Αργά αλλά σταθερά, τα ΕΠΑΛ αναβαθμίζονται
Όσον αφορά την ποιότητα των σπουδών στα ΕΠΑΛ, έχει κι αυτή βελτιωθεί σύμφωνα με τον Ασημακόπουλο. Από το 1999 κι έπειτα, μια σειρά από μεταρρυθμίσεις κάνουν τα σημερινά ΕΠΑΛ πιο προσανατολισμένα στον στόχο τους. Τελευταία, αυτή του 2017, όπου δόθηκε στα ΕΠΑΛ ποσοστό 1% για να καταλαμβάνουν θέσεις στα ΑΕΙ, ποσοστό το οποίο αργότερα έγινε 5% για τις θέσεις σε Πολυτεχνεία και Ιατρικές και 10% για τις υπόλοιπες σχολές.
Αυτό σύμφωνα με τον κ. Ασημακόπουλο έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια, καλούς μαθητές στα ΕΠΑΛ. Όπως περιγράφει ο ίδιος: «Η παραπάνω αλλαγή δημιούργησε μια κουλτούρα μεταφοράς καλών μαθητών προς τα ΕΠΑΛ. Φέτος, έχω πάνω από 50 παιδιά εκπαιδευτικών από τα 700 όλου του σχολείου που έχουν κάνει τη στρατηγική επιλογή να έρθουν σε ΕΠΑΛ για να συμμετέχουν στις Πανελλήνιες από το δικό μας σχολείο. Έχουμε μαθήτρια που ήρθε στην β λυκείου από Γενικό Λύκειο με βαθμολογία 19.8. Για ένα καλό μαθητή, του 16 ας πούμε, δεν είναι δύσκολο να περάσει σε ένα τμήμα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Χαροκόπειο, στην Πάντειο. Στο πανεπιστήμιο Κρήτης, στη σχολή ηλεκτρολόγων υπάρχουν θέσεις, στα οικονομικά της ΑΣΟΕΕ επίσης. Από του 240-250 μαθητές της Γ΄ Λυκείου που έχουμε στο σχολείο μας, οι 60 θα περάσουν σε σχολές».
Βέβαια, όπως ο προσθέτει ο κ. Ασημακόπουλος, οι Πανελλαδικές εξετάσεις συνεχίζουν να καθορίζουν την ποιότητα εκπαίδευσης αλλά και το χάσμα ανάμεσα σε ΕΠΑΛ και Γενικά Λύκεια. Όπως εξηγεί ο ίδιος: «Όταν ο μεγάλος όγκος των μαθητών μπαίνει στο Πανεπιστήμιο από τα ΓΕΛ, τα πράγματα είναι προκαθορισμένα. Αν θέλουν να βοηθήσουν τα ΕΠΑΛ πρέπει να αυξήσουν τις ποσοστώσεις στα πανεπιστήμια ή να κάνουν ριζικές αλλαγές. Αυτό που χρειάζονται τα ΕΠΑΛ είναι κίνητρα σπουδών. Χρειάζονται ολοκληρωμένα σχολικά περιβάλλοντα. Ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς σε σταθερή βάση για να εξομαλύνονται τα κοινωνικά προβλήματα μέσα στο σχολείο και στη συνέχεια, οργανική διασύνδεση με τις δομές».
Η Γεωργία περιγράφει με τη σειρά της την ποιότητα των σπουδών που χαρακτηρίζει σήμερα τα ΕΠΑΛ: «Το πρόγραμμα σπουδών στα ΕΠΑΛ, καθώς και τα αναλυτικά προγράμματα και τα βιβλία, δεν έχουν επικαιροποιηθεί εδώ και πολλά χρόνια με αποτέλεσμα να είναι, χρόνο με το χρόνο, όλο και πιο παρωχημένα. Πρόσφατα έγιναν κάποιες αλλαγές που αφορούν στα πρότυπα ΕΠΑΛ και θα εφαρμοστούν σιγά σιγά σε όλα, αλλά κι αυτές έχουν γίνει χωρίς καινούργια βιβλία, χωρίς να έχουν επιμορφωθεί οι εκπαιδευτικοί, και δεν ξέρω κατά πόσο θα μπορέσουν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά
Τα τεχνικά και επαγγελματικά λύκεια είναι εμπνευστικά και δημιουργικά για ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών και μαθητριών. Είναι επίσης σχολεία πιο ελεύθερα, πιο συμπεριληπτικά και πιο ανοιχτόμυαλα από τα γενικά λύκεια. Ωστόσο, χρειάζονται πολλές βελτιώσεις, κυρίως σε βιβλία και εργαστηριακό εξοπλισμό, έτσι ώστε να εκσυγχρονιστούν, και να γίνουν ακόμα πιο δημιουργικά, ακόμα πιο χρήσιμα, ακόμα πιο εμπνευστικά.
Συνολικά θα έλεγα ότι τα ΕΠΑΛ, παρά το ότι έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια κάποιες θετικές κινήσεις με τα προγράμματα ΜΝΑΕ (Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ), πλήττονται από την υποχρηματοδότηση περισσότερο από τα σχολεία γενικής παιδείας. Ο λόγος είναι ότι τα ΕΠΑΛ προετοιμάζουν μαθητές για την αγορά εργασίας, άρα πρέπει να είναι πάντα ενήμερα για τις εξελίξεις που συμβαίνουν σε κάθε ειδικότητα και να έχουν σύγχρονο εργαστηριακό εξοπλισμό. Χωρίς αυτά, τα ΕΠΑΛ παρακμάζουν».
