Η Γερμανία και η Ρουάντα κατέθεσαν πρόταση στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να ανακηρυχθεί η 11η Ιουλίου ως διεθνής ημέρα της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα. Η πρόταση εγκρίθηκε, καθώς 84 χώρες ψήφισαν θετικά, 19 αρνητικά και 68 απείχαν (μεταξύ τους η Ελλάδα και η Κύπρος, καθώς και η Σλοβακία, που ήταν οι μόνες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν ψήφισαν θετικά, μαζί με την Ουγγαρία). Η Ελλάδα απείχε με το σκεπτικό ότι «δεν είναι η κατάλληλη στιγμή» για μια παρόμοια θέσπιση, καθώς το μήνυμα που θα δοθεί δεν θα συμβάλει στην καταλλαγή και στην ενταξιακή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Απείχε επίσης η Ινδία. Μεταξύ των 19 χωρών που ψήφισαν αρνητικά ξεχωρίζουν η Ρωσία, η Κίνα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ουγγαρία, ενώ βρίσκουμε και τη Λευκορωσία, την Κούβα, τη Νικαράγουα, την Ερυθραία και το Μάλι. Μεταξύ των χωρών που ψήφισαν υπέρ του ψηφίσματος είναι και το Μαυροβούνιο, γεγονός που οδήγησε σε μαζικές διαδηλώσεις στην Πόντγκοριτσα, στις οποίες συμμετείχαν και κληρικοί του Πατριαρχείου της Σερβίας. Η σερβική πλευρά οργάνωσε επίσης στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών πάνελ, που τεκμηρίωσαν εγκλήματα πολέμου που έκανε η μουσουλμανική πλευρά κατά την περίοδο του πολέμου του 1992-1995. Ορισμένες πιο πρακτικές διαστάσεις της πρότασης αφορούν στην καταδίκη οποιουδήποτε αρνείται τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα ως ιστορικό γεγονός, καθώς και όποιου «δοξάζει» άτομα που έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα πολέμου, συμπεριλαμβανομένης και της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα. Σημειωτέον ότι στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη υπάρχει ήδη νόμος ενάντια στην άρνηση της γενοκτονίας, ο οποίος εισήχθη το 2021 από τον τότε Ύπατο Αρμοστή Βαλεντίν Ίντσκο.
Πώς βλέπει την αναγνώριση η σερβική πλευρά
Για τη σερβική πλευρά, η αναγνώριση παγκόσμιας ημέρας μνήμης της γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα συνιστά στιγματισμό ενός ολόκληρου έθνους και θα καταστήσει δύσκολη τη συμβίωση των λαών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, καθώς η μία από τις συνιστώσες της, δηλαδή η Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, θα θεωρηθεί ότι έχει συσταθεί μέσα από γενοκτονία. Τον κώδωνα του κινδύνου έκρουσε σχετικά ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος ήταν, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στον ΟΗΕ τυλιγμένος με σερβική σημαία και παρατήρησε ότι όσοι εμπλέκονταν στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα έχουν ήδη καταδικαστεί σε ισόβιες καθείρξεις από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και ότι η αναγνώριση διεθνούς ημέρας είναι περισσότερο μια πολιτική απόφαση, που αποσκοπεί στο να στιγματίσει διηνεκώς τη μία πλευρά ενός πολέμου, εναποθέτοντάς της την ηθική και πολιτική ενοχή. Το αποτέλεσμα θα είναι σε αυτήν την περίπτωση η μεγαλύτερη ομοψυχία όσων στιγματίζονται.
Ο Βούτσιτς χαρακτήρισε την απόφαση ως άνοιγμα του κουτιού της Πανδώρας και τόνισε ότι δεν πρόκειται να φέρει συμφιλίωση, αλλά, αντιθέτως, θα ξανανοίξει τα τραύματα της περιοχής και θα φέρει πολιτική καταστροφή. Έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο παράδοξο ότι αυτά τα «ηθικά μαθήματα» στη διεθνή κοινότητα και τη Σερβία έχουν ξεκινήσει από τη Γερμανία. Σημειωτέον ότι θα πρόκειται για την πρώτη φορά που θα έχουμε ημέρα μνήμης για μια γενοκτονία στην Ευρώπη μετά το ναζιστικό Ολοκαύτωμα, όπου έχασαν τη ζωή τους πάνω από έξι εκατομμύρια Εβραίοι και άλλα έθνη και κοινωνικές μειονότητες. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για τη Ρουάντα που έχει τη δική της ημέρα μνήμης της γενοκτονίας του 1994 κάθε 7η Απριλίου. Είναι, λοιπόν, χαρακτηριστικό ότι η πρόταση έγινε από τις δύο χώρες, οι οποίες έχουν στο παρελθόν κατηγορηθεί για γενοκτονία, με τους αριθμούς των νεκρών να είναι βεβαίως ασύμμετρα μεγαλύτεροι, πάνω από 6 εκατομμύρια στην περίπτωση της Γερμανίας και 500.000 με ένα εκατομμύριο στην περίπτωση της Ρουάντα. Διατυπώθηκε επίσης η άποψη από τον διευθυντή του ΟΗΕ Richard Gowan ότι δεν ήταν σκόπιμο η αναγνώριση ημέρας γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα να συμβεί τη στιγμή που υπάρχουν μαζικοί φόνοι δεκάδων χιλιάδων αμάχων στην Παλαιστίνη.
Κίνδυνοι αναζωπύρωσης συγκρούσεων στα Δυτικά Βαλκάνια
Ο επικεφαλής της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, Μίλοραντ Ντόντικ, τόνισε ότι το ψήφισμα του ΟΗΕ θα οδηγήσει στη διάλυση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης υπό την παρούσα μορφή της, καθώς θα υπάρξει διαίρεση μεταξύ των συνιστωσών. Στη δήλωσή του υπογράμμισε ότι το τέλος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης θα έρθει από αυτούς που ομνύουν σε αυτήν, ενώ για τους Σέρβους της Βοσνίας είπε ότι «θα προσπαθήσουμε να είμαστε καλοί γείτονες και να χωρίσουμε ειρηνικά».
Για τη σερβική πλευρά, η ψηφοφορία στον ΟΗΕ αποτελεί μία πολιτική απόφαση, η οποία δεν σχετίζεται με ιστορική ανάλυση. Η σερβική πλευρά δεν αρνείται ότι έχει συντελεσθεί έγκλημα πολέμου στη Σρεμπρένιτσα, αλλά διαφωνεί με τον χαρακτηρισμό του ως γενοκτονίας, καθώς θεωρεί ότι η τελευταία σημαίνει μια προσπάθεια ολοκληρωτικής εξάλειψης ενός έθνους, συμπεριλαμβανομένων και των αμάχων, ενώ στη Σρεμπρένιτσα είχε συμβεί διαχωρισμός ανάμεσα σε εμπόλεμα και μη εμπόλεμα μέρη. Τονίζεται η ειρωνεία ότι στη βάση αυτής της πρότασης είναι η Γερμανία, σύμφωνα με μια πολιτική να επεκτείνεται η χρήση του όρου «γενοκτονία» σε όσο πιο πολλές περιπτώσεις είναι δυνατό, ώστε να αμβλύνεται ο εξέχων χαρακτήρας των ναζιστικών εγκλημάτων πολέμου, τα οποία στόχευαν κατ’ εξοχήν τους αμάχους. Παρόμοια μπορούν να ειπωθούν και για τη Ρουάντα. Το πρόβλημα, λοιπόν, της σερβικής πλευράς δεν έγκειται στην ίδια την παραδοχή ευθύνης, αλλά στον μαξιμαλισμό στη χρήση του όρου «γενοκτονία», καθώς και στο γεγονός ότι παραβιάζονται έτσι οι Συνθήκες του Ντέιτον. Ως προς τη θρησκευτική διάσταση, το Πατριαρχείο της Σερβίας ονόμασε ψευδείς και άδικες τις κατηγορίες του ΟΗΕ και κάλεσε τους Σέρβους σε προσευχή, ενώ παρότρυνε σε προσευχή και ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος υπέρ του «ομόδοξου, αδελφικού σερβικού λαού».
Ο κυρίως κίνδυνος βεβαίως για τη διεθνή ειρήνη προέρχεται από το γεγονός ότι ο στιγματισμός των Σέρβων της Βοσνίας ως της ένοχης πλευράς του πολέμου με διάπραξη μάλιστα γενοκτονίας, που θα μνημονεύεται εσαεί, θα εντείνει τη διάθεση απόσχισης των Σέρβων της Βοσνίας από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στην προοπτική ένταξης ή μεγαλύτερης σύνδεσης με τη Σερβία. Το γεγονός αυτό διανοίγει κινδύνους για άνοιγμα μετώπου του ιδιότυπου «παγκόσμιου» πολέμου, που παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια, και στην Ευρώπη δυτικότερα της Ουκρανίας. Η ένταση της ταπείνωσης της Σερβίας συνδέεται εξάλλου με τη διάθεση να τιμωρηθεί ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς για την πολυπολική εξωτερική και οικονομική πολιτική του των στενών σχέσεων με την Κίνα και τη Ρωσία. Όταν δεν γίνονται δολοφονικές απόπειρες εναντίον τους, οι ηγέτες που ακολουθούν πολιτική «κυριαρχισμού» τιμωρούνται με πολύπλευρες ταπεινώσεις των χωρών τους σε μια περίοδο όπου η «συλλογική Δύση» επιχειρεί να ξεκαθαρίσει τα «μέτωπα» που είναι εγγύτερα σε αυτήν.
