Σε ένα προηγούμενο άρθρο

αναλύσαμε τα βασικά στοιχεία που συγκρότησαν τον μεταψυχροπολεμικό, ρέποντα προς τον μονοπολισμό κόσμο. Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσουμε το πώς αυτό το σύστημα περιήλθε σε μείζονα κρίση.

Σήμερα, σχεδόν μισό αιώνα μετά τους θριάμβους του Ρέιγκαν και της Θάτσερ, περισσότερα από τριάντα χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ίδρυση της Ε.Ε., το κυρίαρχο παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο δεν έχει επιτύχει κανέναν από τους βασικούς στόχους που είχε θέσει και οι θεωρητικοί του πίστευαν ότι θα επιτευχθούν λόγω της απρόσκοπτης εφαρμογής του. Αντιθέτως, έχει επιδεινώσει μια σειρά από σοβαρά προβλήματα και κρίσεις, ορισμένες από τις οποίες απειλούν ακόμη και την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας και μας έχει φέρει στα πρόθυρα ενός νέου Παγκόσμιου Πολέμου:

• Ο δυτικός καπιταλισμός έχει εισέλθει σε μια μόνιμη και βαθιά οικονομική κρίση από το 2008, κάτι που δεν είχε προβλεφθεί από το μοντέλο. Τα κράτη επέστρεψαν για να αναλάβουν κρίσιμους ρόλους προκειμένου να διασώσουν, να ρυθμίσουν και να «καθοδηγήσουν» τις «αγορές». Η κρίση προκάλεσε εκτεταμένη κοινωνική καταστροφή, ακόμη και την καταστροφή της οικονομίας ολόκληρων κρατών (όπως στην Ελλάδα, τον αποδιοπομπαίο τράγο της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους) και κρατά υπό τεράστια πίεση ό,τι έχει απομείνει από τη δημοκρατία και τα έθνη-κράτη στη Δύση, για παράδειγμα στη Γαλλία. Το κυρίαρχο σύστημα δεν άφησε τις αγορές να κάνουν τη δουλειά τους, δηλαδή να χρεοκοπήσουν τις τράπεζες, καθώς έλεγαν ότι ήταν «πολύ μεγάλες για να χρεοκοπήσουν». Αντί να χρεοκοπούν οι τράπεζες, τώρα χρεοκοπούν ολόκληρα κράτη και κοινωνίες.
• Το παρόν μοντέλο βασίζεται στη δυνατότητα «δίκαιου και απρόσκοπτου οικονομικού ανταγωνισμού» μεταξύ πολλαπλών οικονομικών φορέων. Αλλά ποτέ στην ιστορία δεν είχαμε μια τόσο τεράστια διεθνή συγκέντρωση κεφαλαίου σε περιορισμένες μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές δομές, με τον έναν μετά τον άλλο μεγάλους και ζωτικούς οικονομικούς τομείς, όπως τα τρόφιμα, τα φάρμακα, την πληροφόρηση κ.λπ. να υποκύπτουν στον ολιγοπωλιακό έλεγχο, υπό τη γενική αιγίδα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
• Το μοντέλο βασίζεται στην υπόθεση ότι η «παγκόσμια αγορά» είναι ακέφαλη, δεν έχει ηγέτη που να αποφασίζει, πολύ περισσότερο δεν έχει «δικτάτορα» που να μπορεί να παραβιάζει τους νόμους της. Αλλά ήδη ο ρόλος του δολαρίου, το σύστημα SWIFT, ο έλεγχος του διαδικτύου από μια χούφτα μεγάλων εταιρειών, ο ρόλος των ιδιωτικών οίκων αξιολόγησης κ.λπ. σε συνδυασμό με τον συγκεντρωτισμό του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και την αρπαγή διαδικασιών που παραδοσιακά ανήκαν στην εξουσία των κρατών (όπως η έμμεση αρπαγή του προνομίου της παραγωγής χρήματος μέσω της βιομηχανίας παραγώγων) διαψεύδουν αυτή την εικόνα. Σήμερα, το Μεγάλο Παγκόσμιο Χρηματοπιστωτικό Κεφάλαιο ενεργεί όπως κάποτε το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ, παραβιάζοντας ακόμα και τον ίδιο το νόμο της αξίας. Σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιβάλει κυρώσεις σε δεκάδες χώρες παγκοσμίως, ενώ δηλώνουν ανοιχτά ότι μια κατάσταση όπου η Κίνα, ενώ παίζει με τους κανόνες του συστήματος, μπορεί να γίνει μια δύναμη οικονομικά ισχυρότερη από την Αμερική, είναι εντελώς απαράδεκτη γιατί δεν ανταποκρίνεται στις πολιτικές τους αντιλήψεις. Κάτι που παρεμπιπτόντως δεν απαιτήθηκε ποτέ όταν το κράτος αυτό έγινε δεκτό ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η Δύση διακηρύσσει διαρκώς την υποστήριξή της σε μια «διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες», αλλά είναι η ίδια που παραβιάζει διαρκώς αυτούς τους κανόνες.
• Το κυρίαρχο μοντέλο υποτίθεται ότι διασφαλίζει, μέσω των μηχανισμών της αγοράς και του ανταγωνισμού, τη συνεχή αύξηση της παραγωγικότητας και, τελικά, τη δίκαιη κατανομή της, «ανεβάζοντας» τα πιο καθυστερημένα κοινωνικά στρώματα και χώρες. Στην πραγματικότητα, όμως, γινόμαστε μάρτυρες μιας έκρηξης των ανισοτήτων τόσο μεταξύ των κρατών όσο και εντός των κρατών, ενώ η δομή των παραγόμενων προϊόντων τείνει να περιλαμβάνει όλο και περισσότερο αντικοινωνικά και αντι-οικολογικά προϊόντα. Αντί να πάμε στην καντιανή «αιώνια ειρήνη» και στο «τέλος της ιστορίας» που προβλέπουν οι θεωρητικοί αυτής της σχολής, πήγαμε στη γενίκευση όλο και πιο επικίνδυνων πολέμων, αλλά και στη γενίκευση μιας διαλυτικής ανασφάλειας των πολιτών και ολόκληρων χωρών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας παλεύει κάτω από ένα τεράστιο Χρέος, ενώ ένας μικρός αριθμός εταιρειών και ατόμων έχει συσσωρεύσει ένα μυθικό μέρος του παγκόσμιου πλούτου, απειλώντας να υποδουλώσει όλη την ανθρωπότητα, αν δεν υπάρξει ένα αποφασιστικό εμπόδιο στην εξουσία τους. Προς το παρόν, μετά την ταχεία υποχώρηση του Εργατικού Κινήματος στη Δύση, μόνο η πολυπολικότητα μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία, αν και όχι ικανή, συνθήκη για την αποφυγή μιας τέτοιας υποδούλωσης όλων των ανθρώπων.
• Εκεί που το σύστημα των «ελεύθερων και κυρίαρχων αγορών» φαίνεται εντελώς ανίκανο, είναι η αντιμετώπιση ζωτικών προβλημάτων, ακόμη και προβλημάτων επιβίωσης της ανθρωπότητας, ιδίως καθώς ξεπερνάμε τα φυσικά όρια του πλανήτη, αντιμετωπίζουμε μια γενικευμένη μόλυνση του περιβάλλοντος, κλιματική κρίση, τον έλεγχο της πληροφορίας και της διακίνησής της από μια χούφτα ιδιωτικές εταιρείες, την ανάπτυξη πολύ επικίνδυνων και κοινωνικά ανεξέλεγκτων τεχνολογιών, όπως η βιοτεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοχημεία, η νευροεπιστήμη και πολλές άλλες τεχνολογίες που είναι ικανές να προκαλέσουν την καταστροφή του ανθρώπινου είδους ή να αποτελέσουν τη βάση για μια ολοκληρωτική «κοινωνία».
• Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα προωθεί, αντικειμενικά και υποκειμενικά, με την ίδια τη λειτουργία του και παντού, τοπικές ελίτ που υπονομεύουν τις προσπάθειες κάποιων εθνών ή και περιοχών για μεγαλύτερη κυριαρχία και ανεξαρτησία.

Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους είναι επείγον να αντικατασταθεί η Συναίνεση της Ουάσιγκτον από ένα άλλο οικονομικό σύστημα, σε εθνική, περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα. Αν η επιδίωξη της πολυπολικότητας είναι η αναγκαία, μόνο η σταδιακή δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής τάξης είναι η επαρκής προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων απειλών για τον ανθρώπινο πολιτισμό και την ίδια την ύπαρξή μας. Αλλά πάνω σε ποιες αρχές μπορεί και πρέπει να θεμελιωθεί μια τέτοια εναλλακτική στο σημερινό μοντέλο λύση; Θα  επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα στο επόμενο άρθρο μας.